بیان خمس به زبان ساده

تعریف خمس:

بموجب آیه ۴۱ سوره انفال، خمس از واجبات دین اسلام میباشد و یک واجب مالی است که مسلمانان باید به حساب اموال و سرمایه خود (با درنظرگرفتن درآمد و هزینه سالیانه خود) رسیدگی کنند و یک پنجم مشمول خمس را به عنوان خمس بپردازند.

موارد مشمول خمس: خمس در هفت چیز واجب است: ۱. غنایم جنگى ۲.غواصى (اشیایى که با فرورفتن در آب دریاها به دست می آید) ۳.گنج  ۴.معدن  ۵٫سود تجارت (منفعت کسب)  ۶.مال حلال مخلوط به حرام  ۷.زمینى که کافر ذمى از مسلمان بخرد.

منفعت کسب چیست؟ هرگاه انسان از طریق زراعت ، صنعت ، تجارت ، کارگری ، کارمندی در موئسسات مختلف و کسب های دیگر درآمدی به دست آورد چنانچه از مخارج سال خود و همسر و فرزندان و سایر کسانی که نفقه و خرجی آنها را می دهد زیاد آید باید خمس ((یک پنجم )) آن را بپردازد، (توضیح المسائل مراجع ، ج ۲).

تعیین سال خمسی برای محاسبه و پرداخت خمس:

برای تعیین سال خمسی، انتخاب سال قمرى و شمسى هر دو جایز است. سال خمسى براى کسانى که درآمد تدریجى روزانه دارند (مانند تاجر و کاسب) از زمانی است که شروع به کار میکنند و براى کارمند و کارگر با اولین درآمد و حقوق ، سال خمسی شروع می شود. در این صورت چنانچه چیزی از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد، یعنی آخر سال اگر پول یا اجناس مصرفی مانند : برنج و قند و چای و حبوبات و یا مال دیگر اضافه داشته باشد، باید خمسش را بدهد . اگر چیزی مازاد بر درآمدش نداشته باشد، خمس به او تعلق نمی گیرد. مثلا اگر کارمند باشید، روزی که اولین حقوق به حساب شما واریز شده، سال خمسی تان آغاز شده است، یعنی یک سال بعد از آن روز باید خمس اموال خود را حساب کنید و در صورتی که پول نقد و یا جنس مصرفی مانند: برنج و غلات و … اضافه آمده باشد ، باید یک پنجم آن را به عنوان خمس به مرجع تقلید خود بپردازید.

تعیین سال:

کشاورزان میتوانند زمان برداشت محصول و اتمام فعالیت و فراغت از آن را بعنوان سال (زمان رسیدگی به حساب خمس و زکات خود) تعیین کنند.

کارمندان و کارگران و اقشار حقوق بگیر، میتوانند روز ۲۹ اسفند (که پایان سال است) را بعنوان سال (زمان رسیدگی شرعی به حساب اموال خود) انتخاب نمایند.

توجه: دوره رسیدگی شرعی به حساب اموال، میتواند کمتر از یکسال هم باشد و اشکالی ندارد. ولی بیشتر از یکسال (۱۲ ماه) جایز نیست.

مثال برای تعیین سال خمسی:

برای اولین بار: فرض کنید شما برای اولین بار تصمیم میگیرید که خمس و زکات اموال خود را حساب کنید و بپردازید. مثلا در روز ۲۵ اردیبهشت امسال به یک نفر روحانی اعلم مراجعه میکنید. شما تمامی اموال و داراییهای خود را به روحانی بزرگوار اعلام میکنید. ایشان خمس و زکات اموال شما را تا ۲۵ اردیبهشت امسال، محاسبه میکند و شما خمس و زکات را درصورت تعلق، پرداخت میکنید و بدهی شرعی شما تا تاریخ ۲۵ اردیبهشت امسال، تسویه میشود.

لازم است سالانه به حساب اموال خود رسیدگی کنید. میتوانید یک سال شمسی یا قمری را بعنوان سال انتخاب کنید.

دوره دوم یا سال دوم:  اگر کارمند یا کارگر و حقوق بگیر هستید، میتوانید دوره دوم را از ۲۶ اردیبهشت امسال تا پایان امسال (۲۹ اسفند) انتخاب کنید و به حساب های مالی خود از نظر شرعی رسیدگی کنید.

دوره سوم یا سال سوم و بعد از آن: از این به بعد شما میتوانید سال خمسی خود را از اول فروردین تا پایان ۲۹ اسفند انتخاب کنید. این روش میتواند بهترین و ساده ترین دوره مالی برای کارمندان و اقشار حقوق بگیر باشد.

مستثنیات خمس:

خانه اى که انسان در آن زندگى مى کند، خمس ندارد.

وسیله نقلیه اى که مورد نیاز انسان است، خمس ندارد.

لباس و پوشاک مورد استفاده خانواده، خمس ندارد.

لوازم منزل مانند یخچال، کولر، تلویزیون، اجاق گاز، رختخواب، ظروف آشپزخانه و امثال اینهاخمس ندارند  .

 مالی که به انسان به ارث رسیده است، خمس ندارد.

چیزی که به انسان بخشیده شده است، خمس ندارد.

 جایزه‌ یا جایزه هایی که دریافت می‌کند، خمس ندارد.

 عیدی‌ که انسان دریافت می‌کند، خمس ندارد.

 مالی که به عنوان خمس یا زکات یا صدقه دریافت می‌کند، خمس ندارد.

 مهریه زنان: مهریه ای که زن از شوهرش دریافت میکند، خمس ندارد. همچنین جهیزیه ای که برای دختر خریداری شده، خمس ندارد.

روش محاسبه خمس:  ابتدا  اموال مورد تعلق، قیمت گذاری میشوند، مثلا مواد غذایی که در آن روز در خانه دارید مانند گندم، برنج، گوشت، حبوبات، قند و غیره، قیمت آنها  محاسبه میشود. مثلا قیمت آنها ۵۰۰٫۰۰۰ تومان شد.

 همچنین مقدار پول نقدی که در آن روز، در خانه یا بانک دارید، مثلا ۷۰۰٫۰۰۰ تومان دارید.

تومان ۱٫۲۰۰٫۰۰۰= ۷۰۰٫۰۰۰+ ۵۰۰٫۰۰۰

(اگر چنانچه اموالی دارید که مازاد بر نیاز خانواده است مثلا منزل مسکونی دوم و یا زمین، وسیله نقلیه و امثال اینها هم مشمول خمس میشوند).

در اینجا کل اموال مشمول خمس شما، ۱٫۲۰۰٫۰۰۰ تومان میشود، که یک پنجم آن یعنی ۲۰% آن، معادل ۲۴۰٫۰۰۰ تومان میباشد، خمس است که باید بپردازید:

تومان ۲۴۰٫۰۰۰ = %۲۰ * ۱٫۲۰۰٫۰۰۰

موارد مصرف خمس: خمس (بموجب آیه ۴۱ سوره انفال) باید به دو قسمت تقسیم شود:

نصف خمس، سهم امام است که باید به حاکم اسلامی یا مرجع تقلیدتان یا به مجتهد جامع الشرایط بدهید یا به نماینده و وکیل او داده شود و یا به مصرفی که او اجازه می دهد برسانید (توضیح المسائل مراجع، جلد۲).
قسمت دوم خمس، سهم سادات است که با اجازه مرجع تقلید یا نماینده ایشان، به سادات نیازمند (سید فقیر یا سید یتیم یا سید در راه مانده) بدهید.

در مثال فوق، خمسِ اموال،   ۲۴۰٫۰۰۰ تومان شد. این ۲۴۰٫۰۰۰ تومان را دونصف کنید.  ۱۲۰٫۰۰۰ تومان سهم امام است که باید به مرجع تقلید یا نماینده ایشان داده شود و ۱۲۰٫۰۰۰ تومان هم سهم سادات است که باید به سادات داده شود.

منبع: دین و زندگی در استان بوشهر.