اوصاف ماه مبارک رمضان در آئینه کلام معصوم (ع)

اشاره:

ماه رمضان نهمین ماه از ماههاى سال قمرى عربى است . در قر آن کریم از ماههاى سال قمرى ، جز ماه رمضان نام هیچ ماه دیگرى نیامده است (۱) و این یکى از فضایل و امتیازات ماه رمضان است که از میان ماههاى سال قمرى فقط از ماه رمضان در قر آن ، در سوره بقره آیه ۱۸۵ نام برده شده است . کلمه رمضان اسمى از اسماى الهى است ونباید به تنهایى و بدون کلمه شهر که به معناى ماه است ذکر شود .

     هشام بن سالم از سعد نقل مى کند که گفت ما هشت نفر در محضر امام محمد باقر (ع) بودیم ، رمضان به یاد ما آمد و از آن سخن گفتیم . امام باقر (ع) فرمودند :

نگوئید این رمضان است ، نگوئید رمضان رفت و رمضان آمد . زیرا رمضان اسمى از اسماى الهى است که نمى آید و نمى رود . سخن از آمدن و رفتن براى آن صحیح نیست . فقط آنچه که زوال پذیر و نابود شدنى است مى آید و مى رود . و در ادامه فرمودند :

 بلکه بگوئید ماه رمضان ، پس ماه را در تلفظ به اسم اضافه کنید که اسم ( رمضان ) اسم خداست (۲)

     در این رابطه روایت بسیارى از معصومین علیهم السلام ، به ما رسیده است که مرحوم کلینى در فروع کافی بابى جداگانه و مستقل در این زمینه با عنوان :

‹‹‌ باب نهى از گفتن رمضان بدون کلمه ماه ››‌ (۳)گشوده است .

     مرحوم حر عاملى نیز در کتاب الصوم وسائل الشیعه بابى با این عنوان دارد :

 باب ‹‹ مکروه بودن گفتن رمضان بدون اضافه به ماه و حرام نبودن گفتن رمضان به تنهایى و کفاره گفتن رمضان به تنهایى ››‌ در روایتى در بحار الانوار و وسائل الشیعه از امام موسى بن جعفر (ع)از پدران گرامى ایشان از قول حضرت على آمده است که گفتن رمضان به تنهایى بدون اضافه کلمه شهر ( ماه ) کفاره دارد باید صدقه بدهد و روزه بگیرد (۴).

      از ناحیه علمای عامه ( اهل سنت ) نیز روایاتى از پیامبر گرامى اسلام در زمینه نهى از گفتن رمضان به تنهایى وارد شده است (۵).غیر از دو فضیلتى که براى ماه رمضان بیان شده  ماه رمضان دارى فضایل و امتیازات و ویژ گیهاى فوق العاده اى است که شمارش آنها نیازمند تحقیق گسترده و تالیف کتاب است و طبعا در این فرصت کوتاه امکان پذیر نیست و در یک مقاله نمى گنجد .

      به همین جهت در این مقاله و چند شماره آینده ، صرفا اشاره اى کوتاه به بخشى از این امتیازات و اوصاف بر اساس روایات و احادیث معصومین (ع) مى شود . این اوصاف در اسامى ماه رمضان نمود یافته است .

شهر الله ( ماه خدا )

گرچه اجزاى زمان و مکان از نظر معنوى هیچ تفاوتى در ذات با یکدیگر ندارد ، ولى به واسطه امورى ،  یک مکان همچون کعبه یا مساجد و مشاهده ، یا یک زمان همچون ماه رمضان و بویژه لیله القدر ، ارزش ، اعتبار و اهمیت پیدامى کند و مبارک مى گردد . درمیان ماهها ، ماه رمضان ، ‹‹‌ شهر الله ››‌ و ماه خداست ، زمانى است که براى عبادت تعیین شده ، مردم همه در آن عبادت مى کنند و زمینه رشد و تکامل معنوى و تربیت استعداها و سیر و سلوک و تخلق به اخلاق الله دراین ماه بیشتر فراهم است . درهاى آسمانها به روى انسانها باز است . در این ماه ، زمینه بر قرارى ارتباط بین زمین و آسمان فراهم مى شود . در کلمات معصومین (ع)بارها ماه رمضان ‹‹‌شهر الله ››‌ نامیده شده است . مطابق نقل امام صادق ، علیه السلام ، پیامبر گرامى اسلام فرمودند :‌

 ‹‹‌ ماه رمضان ماه خداست ، ماهى است که در آن حسنات و کارهاى خوب را چند برابر ثواب دهند (۶).

   رسول گرامى اسلام حضرت محمد (ص) در چند روایت ، شعبان را ماه خود و ماه رمضان را شهر الله ( ماه خدا ) نامیده اند (۷).

   امام زین العابدین علیه السلام در دعاى وداع با ماه رمضان در ‹‹‌ صحیفه سجادیه ››‌ مى فرماید :

 ‹‹‌ ا لسلام علیک یا شهر الله الاکبر و یا عید اولیائه ›› درود بر تو اى بزرگترین ماه خدا و اى عید ( روز جشن و شادى ) دوستان خدا .

    امام جعفر صادق (ع) فرمودند :

‹‹‌ماه رمضان ماه خداست در این ماه زیاد ذکر خدا لا اله الا الله ، الله اکبر الحمدلله و سبحان الله بگو ئید ›› (۸).

شهر الصبر( ماه صبر )

در سخنان معصومین (ع) ، ماه رمضان ماه صبر ، نامیده شده است . پیامبر اسلام در توصیف ماه رمضان فرمودند:

 ‹‹ ماه رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است ›› (۹).

مولى الموحدین على بن ابی طالب (ع)فرموده اند :

 ‹‹ روزه ماه صبر ( ماه رمضان ) وروزه سه روز در هر ماه ، زنگارها و غم و اندوه و وسواس را از قلب بیرون مى برد (۱۰).

   به بیان رسول الله (ص) خداى متعال در حدیث قدسى مى فرماید :

 همه اعمال بنى آدم ده برابر تا هفتصد برابر ثواب و پاداش دارد ، جز صبر که براى من است و من پاداش آن رامى دهم . پیامبر گرامى اسلام ادامه مى دهند :

پس ثواب صبر فقط در نزد خداروشن است و در پایان مى فرمایند :

 ‹‹ والصبر الصوم ›› مقصود از صبر روزه است (۱۱).

    مرحوم علامه طباطبائى مى نویسد :

 ‹‹ هر گاه پیامبر اسلام (ص) از امرى محزون و غمگین مى شد از خواندن نماز و گرفتن روزه براى دفع آن غم و حزن ، کمک مى گرفت (۱۲).

     صبر در زندگانی فردى و اجتماعى هر انسان و در زندگانى است ، یک ضرورت است ، صبر در دین به منزله سر نسبت به بدن است . همانگونه که انسان بدون سر ، انسان نیست و بى اثر است دین هم بدون صبر و استقامت ،  دین و ایمان نیست (۱۳).

     ماه رمضان راه وصول به صبر ، تمرین صبر وتقویت آن است . در ماه رمضان انسان با هو اهاى نفسانى مبارزه مى کند ، بدون هیچ قید و شرط سرگرم لذتهاى جسمى و شهوانى نمى شود خود را بزرگتر از آن مى داند که زندگى مادى و شکمى و حیوانى را هدف قراردهد

امساک و خوددارى از شهوات ، خوددارى از خوردن و آشامیدن در ماه رمضان حتى در همان سطح که در ماهاى دیگر نه تنها حلال و جائز بلکه مستحب است ، ورزش و تمرینى است که اراده انسان را تقویت می کند ، به خویشتن دارى عادت مى دهد و بر نفس خود مسلط مى کند .

انسان در ماه رمضان باروزه ، صبر عادت مى کند تا در زندگى و جامعه در برابر مشکلات و سختیها و مصیبتها شکست نخورد . روزه صبرى طولانى است بر جدایى و فراق از مهمترین عادتهایى که همواره با زندگى انسان همراه است .

شهر المواساه ( ماه همدردى )

پیامبر گرامى اسلام در وصف ماه رمضان فرموده اند :

 ‹‹هو شهر المواساه ؛ ماه رمضان ماه همدرى است›› (۱۴) .

‹‹مواسات ، یارى کردن ، به هم کمک کردن و مساعدت و همراهى نمودن بامال و ثروت است . ماه رمضان ماه همدردى با پابرهنگان ، مستضعفان ، محرومان ، گرسنگان ،  تشنگان ، فقرا ، مساکین ، نیازمندان و بى بضاعتها ست . همه مردم ثروتمند و فقیر در گرسنگى و تشنگى مساوى اند . هیچ کدام در حال روزه چیزى نمى خورند و نمى آشامند و این راهى است براى اینکه عموم مردم بویژه ثروتمندان و پولدار ها و توانگران و سرمایه داران ، درد گرسنگى و تشنگی پا برهنگان را درک کنند و به فکر و یاد آنها باشند ، شریک غم و غصه آنها شوند ، به یارى آنها بشتابند ، یا مال و ثروت و امکانات خود به آنها کمک کنند ، حقوق سائل و محروم رابپردازنند و از دادن خمس و زکات اموال خویش دریغ نورزند .

روایات بسیارى در این زمینه وارد شده که فلسفه تشریح و وجوب روزه ، همدردى و مواسات ثروتمندان با پابرهنگان و محرومین است . هشام بن حکم از امام جعفر صادق ( ع) پرسید : فلسفه تشریح روزه چیست ؟ امام در پاسخ فرمودند :

خداى متعال روزه را واجب کرد تا ثروتمند و فقیر مساوى شوند زیرا ثروتمند درد گرسنگى را نمى چشد تابه فقیر رحم کند .چون هر چه بخواهد و اراده کند قدرت فراهم نمودن آن را دارد ،پس خداى متعال اراده کرد بین انسانها مساوات بر قرار کند و به ثروتمند ، طعم گرسنگى را بچشاند تا بر ضیعف و ناتوان رقت آورد و بر گرسنه رحم کند (۱۵).

فضل بن شاذان مى گویید امام رضا(ع) فرمودند :

 به انسانها روزه داده شد تا درد گرسنگى و تشنگى را بشناسند و به فکر فقر در آخرت بیفتند … ، ‹‹ شدت اثر فقر و گرسنگى را بر نیازمندان و بیچارگان درک کنند تا حقوقى را که خداوند بر آنها در اموالشان واجب گردانده است ادا کنند (۱۶) .

پیامبر گرامى اسلام در سخنان خویش ماه رمضان را بهار فقیران خوانده اند (۱۷)به حقیقت ماه رمضان بهار فقیران است زیرا همه همچون فقیران در روز هنگام روزه یکسان هستند . بهار پابرهنگان است که بصورت طبیعى عموم مردم درد و رنج و سختى آنها را درک و لمس مى کنند .

پی نوشت:

۱-طباطبائی ، محمد حسین ، المیزان ، موسسه الاعلمى للمطبوعات ، ۱۹۷۳ م، ج۲ص۱۲ ۲-مجلسى ، بحارالانوار ، موسسه اوفا ، بیروت ، لبنان ، ج۹۶ص۳۷۶

۳-کافی ج۴ص۶۹.

۴-وسائل الشیعه ج۷ص۳۳۲.

۵-محمدی رى شهرى ، محمد ،‌میزان الحکمه ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم چاپ اول ۱۳۶۲ ه-ش، ج۴ص۱۷۶ به نقل از کتاب کنزالعمال

۶-بحار ج۹۶ص۳۴۰.

۷-همان ، صص ۳۶۴ و۳۵۶.

۸-همان ، ص۳۸۱.

۹-وسائل الشیعه ج۷ص۲۲۲-کافى ، ۴ص۶۶.

۱۰-بحار ،ج۹۶،ص۳۴۱.

۱۱-بحار ، ج۹۶ص۲۵۴.

۱۲-طباطبائی ، محمد حسین ، سنن النبى ، ص۳۰.

۱۳-فیض الاسلام ، ترجمه و شرح نهج الباغه حکمت ۷۹ص۱۱۲۳.

۱۴-من لا یحضره الفقیه ج۲ص۹۵.

۱۵-همان ، ص۷۳.

۱۶-وسائل الشیعه ، ج۷،ص۴.

۱۷-همان ، ص۲۳۱.

منبع : پایگاه رسانه