امام محمد باقر(ع)؛ پایه گذار نهضت علمی در جهان اسلام

اشاره:

امام محمد باقر(علیه السلام) در سال ۵۷ هجری در شهر مدینه چشم به جهان گشود. نام او محمد و کنیه اش «ابوجعفر» و «باقر» و «باقر العلوم» لقب ایشان است. امام علی(علیه السلام) پیشوای پنجم طی مدت امامت خود، در همان شرایط نامساعد به نشر و اشاعه ی حقایق و معارف الهی پرداخت و مشکلات علمی را برای مردم عصر خویش تشریح کرد. ایشان جنبش علمی دامنه داری به وجود آورد و مقدمات تاسیس یک دانشگاه بزرگ اسلامی را پی ریزی کرد. این دانشگاه بزرگ اسلامی در دوران امامت فرزند گرامیش امام صادق(علیه السلام) به اوج عظمت رسید.

امام پنجم(علیه السلام) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد همه بزرگان بنی هاشم بود و مقام بزرگ علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و دشمن بود. رجال و شخصیتهای بزرگ علمی آن روز و نیز عده ای از یاران پیامبر(ص) که هنوز در حال حیات بودند از محضر آن حضرت(علیه السلام) استفاده می کردند.

کتب و تالیفات دانشمندان و مورخان اهل تسنن، مانند طبری، بلاذری، بغدادی، ابونعیم اصفهانی و کتبی نظیر سنن اب داود، مسند ابی حنیفه، مسند مروزی، تفسیر نقاش، تفسیر زمخشری و دهها کتاب دیگر نظیر اینها، که از مهمترین کتب جهان تسنن است پر از سخنان پرمغز پیشوای پنجم شیعیان است و در این کتابها جمله «قال محمد بی علی» و «قال محمد باقر» به چشم می خورد.

کتب شیعه نیز در زمینه های مختلف سرشار از سخنان و احادیث امام محمد باقر(علیه السلام) است و هرکسی کوچکترین آشنایی را با این کتابها داشته باشد، این مسئله را تصدیق می کند.

امام محمد باقر(علیه السلام) از نظر دانشمندان

آوازه ی علوم و دانش های امام باقر(علیه السلام) چنان اقطار کشورهای اسلامی را پر کرده بود که لقب «باقرالعلوم» یعنی گشاینده دریچه های دانش و شکافنده ی مشکلات علوم را به خود گرفته بود.

«ابن حجر هیتمی» می نویسد:

محمد باقر به اندازه گنجهای پنهان، معارف و دانشها را آشکار ساخته، حقایق احکام و حکمتها و لطایف دانشها را بیان کرده که جزء بر عناصر بی بصیرت یا بدسیرت پوشیده نیست  و از همین جا که وی را شکافنده و جامع علوم و برافرازنده پرچم دانش خوانده اند.

«عبدالله بی عطا» که یکی از شخصیتهای برجسته و دانشمندان بزرگ عصر امام(علیه السلام) بود، می گوید: « من هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعی به اندازه محفل محمد بن علی(علیه السلام) از نظر علمی حقیر و کوچک ندیدم. من «حکم بن عتیبه» را که در علم و فقه مشهور آفاق بود، دیدم که در خدمت محمد باقر(علیه السلام) مانند کودکی در برابر استاد عالی مقام، زانوی ادب بر زمین زده شیفته و مجذوب کلام و شخصیت او شده بود.

امام محمد باقر(علیه السلام) در سخنان خود، اغلب به آیات قرآن مجید استناد می کرد و از کلام خداوند شاهد می آورد و می فرمود: «هر مطلبی گفتم، از من بپرسید که در کجای قرآن است تا آیه مربوط به آن موضوع را معرفی کنم».

شکافنده علوم و گشاینده درهای دانش

آثار درخشان علمی پیشوای پنجم و شاگردان برجسته ای که مکتب وی تحویل جامعه ی اسلامی داد، پیشگویی پیامبر اسلام(ص) را عینیت بخشید. راوی این پیشگویی«جابر بن عبدالله انصاری» شخصیت معروف صدر اسلام است.

جابر که یکی از یاران پیامبر اسلام(ص) و از علاقه مندان خاص نبوت است، می گوید: روزی پیامبر اکرم(ص) به من فرمود: «بعد از من شخصی از خاندان مرا خواهی دید که اسمش اسم من و قیافه اش شبیه قیافه ی من خواهد بود. او درهای دانش را به روی مردم خواهد گشود»

پیامبر اسلام(ص) هنگامی این پیشگویی را فرمود که هنوز حضرت باقر(علیه السلام) چشم به جهان نگشوده بود. سالها از این جریان گذشت، زمان پیشوای چهارم رسید. روزی جابر از کوچه های مدینه عبور می کرد، چشمش به حضرت باقر(علیه السلام) افتاد. وقتی دقت کرد، دید نشانه هایی که پیامبر(ص) فرموده بود، عینا در امام محمد باقر(علیه السلام) است. پرسید: «اسم تو چیست؟ گفت: اسم من محمد بن علی بن الحسین است.»

جابر بوسه بر پیشانی او زد و گفت: «جدت پیامبر(ص) به وسیله من تو سلام رساند.»

جابر از آن زمان، به پاس احترام پیامبر(ص) و به نشانه عظمت امام محمد باقر(علیه السلام) هر روز دو بار به دیدار آن حضرت می رفت؛ او در مسجد پیامبر(ص) در میان انبوه جمعیت می نشست و در پاسخ برخی از مغرضین که از کار وی خرده گیری می کردند پیشگویی پیامبر اکرم(ص) را نقل می کرد.

امام محمد باقر(علیه السلام) پس از مسموم شدن توسط پسر ولید بن عبدالملک(ششمین خلیفه اموی) در روز دوشنبه ۷ ذی الحجه سال ۱۱۴ هجری در سن ۵۷ سالگی در مدینه وفات کرد.

منبع:

برگرفته از کتاب زندگانی امام محمد باقر(علیه السلام) -نویسنده مهدی پیشوایی