آیا امامت از دیدگاه شیعه مورثى است؟

شبهه

ابوالحسن ندوى در اعتراض به شیعه مى گوید:«عقیده شیعه امامیه در مسئله امامت و خلافت با اهداف خدا و رسول او سازگارى ندارد؛ زیرا آنان به حکومت موروثى معتقدند.»(۱)

پاسخ شبهه

اوّلا: مقصود از آن که اوصیاى انبیا از ذریّه و اهل بیت آنان انتخاب مى شوند آن است که خداوند به آنان قابلیت داده تا پذیراى این مقام گردند. اگر مراد از وراثت آن است که بگوییم: صرف این که این ها اولاد پیامبرند باید امام باشند ولو قابلیت این مقام را نداشته باشند، قطعاً شیعه امامیه به این سخن معتقد نیست.

ثانیاً: اگر آن گونه که ابوالحسن ندوى مى گوید: حکومتِ موروثى، شعار حکومت هاى مادى است و انبیا الهى باید از آن منزّه باشند،(۲) پس چرا قرآن کریم حکومت وراثتى را با در نظر گرفتن قابلیت ها در انبیاى گذشته تأیید مى کند؛ به عنوان نمونه:

( أَمْ یَحْسُدُونَ النّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنا آلَ إِبْراهِیمَ الْکِتابَ وَالْحِکْمَهَ وَآتَیْناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً)؛(۳) «یا این که نسبت به مردم [= پیامبر و خاندانش]، برآنچه خدا از فضلش به آنان بخشیده، حسد مى ورزند؟! ما به خاندان ابراهیم،(که یهود از آنها هستند نیز،) کتاب و حکمت دادیم؛ و حکومت عظیمى در اختیار آنها [= پیامبران بنى اسرائیل ]قرار دادیم».

از سوى دیگر مشاهده مى کنیم که حضرت ابراهیم(علیه السلام) امامت را براى ذریّه خود درخواست کرده است، آنجا که خداوند مى فرماید: ( وَإِذِ ابْتَلى إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمات فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ إِماماً قالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظّالِمِینَ)؛(۴) «و (یاد کنید) هنگامى که پروردگار ابراهیم، او را با دستوراتى آزمود؛ و او به طور کامل از عهده آنها برآمد. خداوند به او فرمود « من تو را امام و پیشواى مردم قرار دادم». ابراهیم گفت: «از دودمان من (نیز امامانى قرار بده)» خداوند فرمود: « پیمان من، به ستمکاران نمى رسد (مگر آنها که شایسته اند)».

در این آیه، خداوند حکومت و امامت موروثى و نَسَبى را به طور مطلق نفى نکرده است، بلکه آن را از خصوص ستمگران از ذریّه حضرت ابراهیم(علیه السلام) سلب نموده است.

ثالثاً: ممکن است سرّ این که امامت و نبوّت و وصایت در نسل پیامبر(صلى الله علیه وآله) قرار گرفته این باشد که از جهتى نسل پیامبر(صلى الله علیه وآله) نسلى طیّب و طاهر، و خانواده او خانواده اى الهى است و از طرف دیگر پیامبر(صلى الله علیه وآله) به جهت نبوّت و کمالاتش در قلوب مردم جا گرفته و در میان آن ها از محبوبیّت خاصى برخوردار است، مردم در صورتى که کسى را دوست داشته باشند وابستگان او را نیز دوست دارند. و کسى که مورد محبّت قرار گرفت مردم درصدد اطاعت از فرامین او برخواهند آمد.

از همین رو بهترین افراد براى امامت و جانشینى و یا نبوّت، ذریّه و نسل پیامبرانند، هرچند این مقامات را ما بدون شرط ندانسته، براى آن قابلیت ها و شرط هایى را لازم مى دانیم که از جمله آن ها، عصمت و علم لدنّى و برترى در فضائل و کمالات بر سائر مردم است.(۵)

پی نوشتها

۱ ـ صورتان متضادتان، ندوى، ص ۱۲ و ۱۳٫

۲ ـ صورتان متضادتان، ندوى، ص۱۲ و ۱۳٫

۳ ـ سوره نساء، آیه ۵۴٫

۴ ـ سوره بقره، آیه ۱۲۴٫

۵ ـ على اصغر رضوانى، امام شناسى و پاسخ به شبهات (۱)، ص ۱۵۱٫