آداب و رسوم ازدواج در بین اقوام مختلف ایرانی

آداب و رسوم ازدواج در بین اقوام ایرانی از تنوع و جذابیت بسیار بالایی برخوردار است. بی گمان از زیبایی های سرزمین ایران، تنوع فرهنگی آن است و از جلوه های باشکوهی که این مقوله را صد چندان به رخ می کشد، برگزاری عروسی و آداب و رسوم ازدواج است.

در این نوشتار تلاش شده تا به گوشه هایی از جلوه های زیبای آداب و رسوم ازدواج در بین اقوام مختلف ایرانی اشاره شود.

۱-نبات رضا

معمولا برگزاری مراسم ازدواج، پس از مقدماتی از سوی خانواده طرفین انجام می شود. یکی از این رسوم «بله برون» است که در مناطق مختلف اسامی دیگری نظیر «آره گیرون» هم می گویند.

این سنت در برخی نواحی کشور آداب خاصی دارد. چنان که در برخی مناطق خراسان، پس از توافق طرفین بر سر تعیین مهریه و مراسم ازدواج، برای نشان دادن تایید این پیوند با خانواده عروس در جشنی به همین نام (بله برون)، به هر یک از میهمانان، تکه ای نبات را که به اشکال مختلف تزیین شده، هدیه می دهند که به آن نبات رضا می گویند؛ زیرا از رضایت طرفین برای ازدواج حکایت دارد.

همچنین، برخی خانواده ها بر اساس سلیقه یا تعلق دینی و هنری در قالب های دیگر رضایت خود را نشان می دهند که می توان به هدیه قراردادن دیوان حافظ، مثنوی مولوی و… اشاره کرد.

یکی از آداب و رسوم ازدواج در نواحی آذربایجان غربی این است که زمان بله برون را به هنگام غروب قرار می دهند. حتی در گذشته برخی بزرگان فامیل داماد، در صورت توافق این ازدواج، نماز مغرب خود را در خانه عروسی می خواندند و باور داشتند که این امر، در خوش یمنی پیوند دختر و پسر موثر است.

ناگفته نماند پیش از این، بله برون، نشستی بود که بزرگان گردهم جمع می شدند تا توافق طرفین را برای ازدواج نشان دهند، اما در حال حاضر، به دنبال افزایش تشریفات مراسم ازدواج، این رسم نیز به میهمانی باشکوه و مجللی تبدیل شده است.

۲-عقدکنان

بیشتر خانواده های ایرانی بعد از توافق طرفین، مراسم عقدکنان را برگزار می کنند. یکی از آداب و رسوم ازدواج در قزوین این است که در روز عقدکنان، خانواده داماد با توجه به تعداد میهمانان برای خانواده عروس شیرینی و میوه و… را در خنچه هایی می فرستند و خود برای شرکت در مراسم به آنجا می روند.

در برخی مناطق که معمولا مجاور اماکن مذهبی هستند، خانواده ها ترجیح می دهند مراسم عقد در مکانی مقدس نظیر امامزاده ها انجام شود و به میمنت آن تاکید دارند.

همچنین، بسیاری از خانواده ها برای برگزاری مراسم، به بازار می روند و وسایل عقد را می خرند. در خراسان این وسایل شامل قرآن، آیینه و شمعدان، حلقه ازدواج و… می باشد که در مراسم عقدکنان این خریدها در محلی که در اصطلاح به آن سفره عقد می گویند و به زیبایی آراسته شده، قرار می دهند.

۳-حنا بندان

از مراسم زیبای پیش از ازدواج، حنا بندان است که در برخی نواحی مثل هرمزگان گاه سه شب ادامه می یابد. به این ترتیب، خانواده داماد ظرفی حنا را که با بادام رنگی تزیین شده است، همراه ظروفی که در آنها به صورت جداگانه گیاه مورد، آب و سکه و… را قرار داده اند، به خانه عروس می فرستند. سپس در خانه عروس با شادمانی به خواندن اشعار محلی پرداخته و مراسم حنا بندان را اجرا می کنند.

بر اساس آداب و رسوم ازدواج در برخی مناطق خراسان شمالی، یک شب مانده به روز عروسی، خانواده داماد با مقداری حنا و شیرینی و… به خانه عروس می روند و با خواندن اشعاری محلی که به زحمات پرورش عروس در خانه پدری اشاره دارد، حنا بندان را با آدابی خاص برگزار می کنند.

۴-خرج بار

در برخی مناطق مازندران چند روز مانده به مراسم ازدواج، به خرید می روند و برای عروس و داماد، پیراهن و پارچه و … می خرند.

یک روز مانده به جشن عروسی نیز، خانواده داماد ملزومات این مراسم نظیر برنج، گوشت، روغن و… را به نام «خرج بار» به خانه عروس می فرستند و بیشتر اطرافیان نیز برای مشارکت در این مراسم، هدایایی را با عنوان «سوری» در سینی مسی گذاشته و آن را به خانه داماد می فرستند.

۵-آلما پرانی

از آنجا که همدلی در شادی ها و غم ها، سنت دیرینه مردم ایران زمین بوده است، در برخی مناطق خراسان نیز اطرافیان در این مراسم مشارکت می کنند، اما جالب ترین بخش مراسم، فرستادن عروس به خانه داماد است.

به این ترتیب، در حالی که پیشاپیش عروس، همراهانش آیینه و شمعدان حمل می کنند، او را به سوی خانه داماد می برند و این در حالی است که خویشاوندان داماد نیز به رسم استقبال، به سوی خانه عروس حرکت می کنند.

عروس و همراهانش در نزدیکی خانه داماد و با دیدن خویشاوندان داماد، گام هایشان را کند کرده و گاه می ایستند و تا زمانی که اقوام داماد هدیه ای به عروس ندهند، قدم از قدم برنمی دارند.

به این ترتیب، وقتی عروس به نزدیکی خانه داماد می رسد، داماد تعدادی سیب و تکه هایی قند را به سوی عروس و همراهانش پرتاب می کند. اگر سیب یا قندی نصیب فرد مجردی شود، معتقدند که او به زودی ازدواج خواهد کرد.

۶-آداب و رسوم ازدواج در لرستان

در میان اقوام لر، معمولا رسم بر این است که زنان فامیل، دختری را برای پسر انتخاب می کنند و چندین بار به خانه دختر رفت و آمد می کنند تا حرکات و رفتار او را در برخورد با مهمان و خانواده اش مورد ارزیابی قرار دهند پس از آن نوبت به آمد و شد ریش سفیدان است.

این مرحله از عروسی در واقع پا در میانی افراد بزرگ طایفه و به نوعی تضمین دادن آنان به منظور تایید داماد در مورد خصوصیات فردی و اجتماعی وی به خانواده عروس است. پس از این که این ریش سفیدان نظر خانواده عروس را جلب کردند مقدمه کار فراهم شده و خانواده و فامیل داماد پس از چند روز رسما به خواستگاری عروس می روند.

پس از این مرحله، خانواده عروس نیز شرط‌ های خود را برای قبول این وصلت اعلام کرده و خانواده داماد بعد از چند روز، رضایت خود را به خانواده عروس اعلام می کند.

۷-آداب و رسوم ازدواج در گیلان

از نکات جالب مربوط به ازدواج در بیشتر نقاط گیلان به ویژه در مناطق روستایی، این که پیوند دو خانواده اصولا با یاری و همکاری در کار و زندگی آغاز می شود.

تاملی در قسمت های مختلف این مراسم نشان می دهد که اگر چه از جهت مالی داد و ستدهایی در قالب هدایای مختلف بین دو خانواده صورت می گیرد که البته بخش عمده آن جنبه کمک به عروس و داماد را دارد اما همکاری های مختلف بسیار چشمگیر است.

پسران در شالیکاری، دروی شالی، کلش ریختن بام خانه ها، درودی گندم و سایر کارهای کشاورزی و باغداری، دامداری، نوغان داری و غیره که بر عهده مردان است به کمک پدر نامزد خود به اصطلاح به یاوری می روند.

دامادها معمولا این کار را بعد از ازدواج نیز ادامه می دهند. در شرق گیلان نهالی را که در خانه پدر عروس کنده اند همراهش می کنند و این نهال را عروس و داماد با هم در خانه داماد می کارند.

در بعضی از روستاهای غرب و شرق گیلان، مادر عروس پای خروسی را که از مادر داماد گرفته با رشته های رنگین ابریشمین به پای مرغ می بندد و آن مرغ و خروس را با عروس همراه می کنند تا در خانه داماد بند از پای آن برگیرند و در لانه ای که از قبل آماده کرده اند، جایشان دهند.

۸-موسیقی سنتی و رقص محلی یکی از آداب و رسوم ازدواج در قشم

یکی از بخش های مهم هر مراسم عروسی سنتی در شهرهای ایران، اجرا موسیقی های سنتی است. به عنوان مثال در قشم این موسیقی سنتی عضوا نامیده می شود.

عضوا از قدیم جزو آداب و رسوم ازدواج در قشم بوده و طی آن داماد را به خانه عروس مشایعت و همراهی می کند.

عضوا معمولا در ساعات آخر جشن عروسی از جلوی بازار آغاز شده و به منزل عروس ختم می شود. اجراکنندگان این موسقی سنتی به همراه داماد این مسیر را پیاده طی می کنند.

۹-مهریه بالا، نشانه سنگ بزرگ برای نزدن!

اما عروسی ترکمن ها پر از رمز و راز است که به دوران‌های قدیمی زندگی آنها بستگی دارد. آداب و رسوم ازدواج در گذشته تا حدودی متفاوت تر از مراسم عروسی در حال است، ازدواج ترکمن ها در گذشته چندین مرحله داشت.

تصمیم گیری پدر و مادر عروس، شیرینی رد کردن، تعیین شیربها و روز عروسی، از جمله مراحل جشن عروسی ترکمن هاست که البته امروزه نوع و شیوه اجرایی برخی از این رسوم نسبت به گذشته قدری متفاوت شده است.

در میان ترکمن ها تعیین مهریه زیاد توسط خانواده داماد همانند سنگ بزرگ برای نزدن به حساب می آید.

۱۰-آداب و رسوم ازدواج شیرازی ها با بوی عطر نارنج

شیرازی ها خانه داماد و عروس را برای مراسم عروسی آذین بندی می کنند و گلدان های سفالی که معمولا دارای گل شمعدانی است دور حوض می گذارند. کف حیاط فرش می گسترند بعد از حضور همه مدعوین و گرم شدن مجلس به دنبال عروس می روند.

یکی از آداب و رسوم ازدواج در بین شیرازی ها این است که زنان هنگام ورود به خانه عروس، کل می زنند و زنانی که در خانه عروس یعنی از یاران نزدیک او هستند با کل جواب می دهند بعد بزرگتری که همراه داماد است از پدر و مادر عروس اجازه می خواهند که او را با خود ببرند عروس دست پدر و مادر خود را می بوسد و خداحافظی می کند بعد عروس را از زیر قرآن می گذرانند.

هنگامی که عروس به خانه داماد وارد می شود یک نفر ظرفی را که در آن عسل است، جلو عروس می آورد. عروس انگشت خود را کمی در آن زده به در خانه می کشد و وارد می شود.

سینی دیگری که یک جلد قرآن مجید و یک ظرف و یک کاسه آب که برگ سبز یا شاخه گل یا میوه نارنج در آن انداخته شده، جلوی عروس آورده می شود.

عروس قرآن را می بوسد و از زیر آن می گذرد و دیگران ظرف نقل را روی سرش می پاشند. بعد کاسه آب را که نارنج یا برگ سبز یا شاخه گل در آن شناور است، پیش پایش می گذارند تا عروس از روی آن رد شود. عروس باید طوری عبور کند که پایش به ظرف اصابت کند و ظرف واژگون شود.

۱۱-آداب و رسوم ازدواج در چهارمحال و بختیاری

شاید بگویید آن قدر مراسم و آداب و رسوم ازدواج، تشریفاتی و تجملاتی شده است که دیگر نمی توان بیشتر از یک روز، مراسم عروسی برگزار کرد و از مهمانان پذیرایی کرد اما در منطقه سامان چهار محال و بختیاری تا همین چند سال پیش، هفت شبانه روز عروسی برگزار می شد.

در روستاهای این استان، عروسی ها هفت شبانه روزطول می کشد و فامیل نزدیک داماد و همه همسایگان هفت روز مانده به روز عروسی در خانه داماد جمع می شوند و هر کدام مشغول کاری می شود. همه دست به دست هم می دهند و کارهای عروسی را انجام می دهند.

در عروسی های روستایی، اهالی روستا خودشان برای عروسی آشپزی می کنند و اجاق های بزرگ گلی را به پا می کنند و برای آتش زیر دیگ ها همه مردان فامیل جمع می شوند واز صحرا هیزم می آورند تا در روز عروسی مشکلی نداشته باشند.

از نکات جالب آداب و رسوم ازدواج در این منطقه این که زنان فامیل از هفت روز قبل گرد هم می آیند و کارهایی از جمله پاک کردن سبزی برای قورمه و لپه برای قیمه و پوست کندن بادمجان و سرخ کردن، پاک کردن گوشت و مرغ و… انجام داده تا در روز عروسی کاری باقی نمانده باشد تا بتوانند سنت های عروسی را با خیال آسوده انجام بدهند.

ثبت جهانی آداب و رسوم ازدواج بین اقوام ایرانی

از نظر کارشناسان میراث فرهنگی هر کدام از آداب و رسوم ازدواج اقوام مختلف ایرانی، به دلیل تنوع رسوم و ویژگی های خاص آن می تواند در فهرست میراث جهانی به ثبت برسد.

به همین دلیل از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی کشور اقدامات لازم در این زمینه انجام شده تا در فهرست نمونه میراث جهانی یونسکو ثبت شود.

اما دریغ که این قبیل آداب و رسوم ازدواج، رو به نابودی رفته و اکنون دختران مهریه هایی همچون سکه به اندازه سال تولدشان، ارتفاع کوه هیمالیا و وزن کشتی تایتانیک طلب می کنند که مطمئنا نه تنها تاثیری در دوام، پایداری و خوشبختی یک زندگی ندارد بلکه به عنوان عاملی تهدید کننده برای امنیت خانواده و روابط زوجین تلقی می شود.

نتیجه گیری

تنوع فرهنگی و به تبع آن، تنوع آداب و رسوم ازدواج در بین اقوام ایرانی سبب شده تا برگزاری این مراسم در کشور ما از زیبایی و جذابیت بسیار بالایی برخوردار شود. در بسیاری از موارد، پیوند تنگاتنگ دین و فرهنگ ما ایرانیان سبب شده تا در آداب و رسوم ازدواج نیز تلفیق دین و فرهنگ به خوبی نمایان شود.

از بله برون و حنا بندان و مراسم عقدکنان گرفته تا سفره های رنگین عروسی با انواع غذاهای سنتی و محلی، جملگی حکایت از این دارد که مراسم ازدواج در بین همه اقوام ایران، یکی از مهم ترین اتفاقات خانواده هاست.

گردآوری و تنظیم: حسین فاضلی

منابع

آفتاب/صراط نیوز (با تغییرات در متن)