آثار معنوی روزه

اشاره:

با بررسی آیات روشن قرآن در می یابیم که روزه، برای رستگاری انسان و رهایی او از قید تن و توجه او به افق های تعالی واجب گردیده است. انسان خو گرفته با روزمرگی، در یک اردوی معنوی یک ماهه، رهایی از بند تن و زنگارزدایی از دل را با هم تجربه می کند، غلبه بر خواهش های دل را تمرین می کند و لذت آسمانی شدن را می چشد. در آیه ۱۸۳ سوره بقره، امید به پرهیزکار شدن انسان در قفس تن را، راز وجوب روزه می داند و می فرماید:ای ایمان آورندگان! روزه بر شما واجب گردید، آنسان که بر پیش از شما هم واجب شده بود. باشد که پرهیزکاری کنید».

نکته روان و زیبایی که در این آیه به چشم می خورد، لطافت بیان آن است. به دلیل دشواری روزه، خداوند از طرفی با خطاب «یا ایها الذین امنوا» و از دیگر سو با توجه دادن به این که روزه اختصاص به شما ندارد بلکه بر پیشینیان نیز لازم بوده است، مسلمانان را آماده انجام آن ساخته است.امام صادق(علیه السّلام) در بیانی زیبا چنین می فرماید : لذت خطاب «یا ایها الذین امنوا» سختی و مشقت عبادت را از بین می برد. وقتی انسان با چنین خطابی از سوی معبود بی همتا روبرو می گردد، سرشار از نیرو خود را آماده اجرای حکم آن یگانه بی نیاز می کند. در این مقاله بر آنیم تا گوشه ای از آثار سزنده روزه بر زندگی انسان را در بعد معنوی بررسی کنیم.

آثار معنوی روزه

معنویت، نیاز اساسی انسان است. همان گونه که غذا، برای ادامه زندگی مادی ضروری است، معنویت نیز برای طراوت روح بزرگ انسان یک نیاز اساسی است. از نگاه قرآن، انسان، مستعد تعالی است؛ از این رو برنامه های ویژه ای هم برای او قرار داده شده است. در قرآن به انسان چنین گفته می شود: «یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه؛ ای انسان حقا که تو به سوی پروردگار خود به سختی در تلاشی و او را ملاقات خواهی کرد» (انشقاق.۴)

در مسیر تعالی انسان، برنامه هایی از سوی آفریدگار آگاه از همه احوال انسان پیشنهاد شده که انجام برخی از آنها با شرایط، لازم و برخی دیگر داوطلبانه است. روزه در شمار عبادت هایی است که در شرایط ویژه ای مانند ماه مبارک رمضان و یا نذر و… واجب می شود، ولی به صورت مستحبی و داوطلبانه هم قابل انجام است. در آموزه های دینی هم سفارش زیادی به روزه داری و توجه به این برنامه حتی به صورت داوطلبانه و مستحبی شده است. در روایتی از ابی امامه آمده است: از پیامبر خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) خواستم مرا به عملی سودمند رهنمون گردد. حضرت فرمود: علیک بالصوم فانه لا عدل له و لا وزن لثوابه؛ روزه بگیر که معادلی برای آن نیست و هیچ ثوابی به پای آن نمی رسد. بار دیگر گفتم: مرا به کاری دستور دهید و حضرت فرمودند: علیک بالصوم فانه لا عدل له. وقتی برای سومین بار تقاضایم را تکرار کردم، حضرت باز پاسخم دادند: علیک بالصوم فانه لا مثل له؛ روزه بگیر که همانند ندارد.

امام مجتبی(علیه السّلام) هم ماه مبارک رمضان، را چنین توصیف می کنند:

« ان الله جعل شهر رمضان مضمارا لخلقه فیستبقون فیه بطاعته الی مرضاته » ؛ خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه ای برای آفریدگان خود قرار داده تا با طاعتش برای خشنودی او از یکدیگر پیشی گیرند»

روزه آثار معنوی فراوانی به دنبال دارد که به برخی از آنها فهرست وار اشاره می شود:

۱. پارسایی

مهم ترین رهاورد روزه، براساس آیه ۱۸۳ بقره، رسیدن به گوهر پرارج تقواست. هدف از وجوب روزه، تربیت معنوی انسان و گذاشتن او در بزرگراهی است که به پارسایی منتهی می شود. تعبیر «لعلکم تتقون» در این آیه شریفه، پرده از رازی می گشاید که ملاک برتری آدمیان بر یکدیگر دانسته شده و فرجامی نیک به نام فلاح و رستگاری خواهد داشت.

۲. رهایی از بند تن

با نگاهی به شرایط روزه داری، در می یابیم که این برنامه هدفی جز تربیت انسان و آسمانی کردن او ندارد.

خداوند سبحان با دعوت به روزه، مقامی دیگر از انسانیت را پیشنهاد می دهد؛ انسانیتی رها از اسارت تن و خواهش های درونی. انسانیتی که با گذار از موانع ساده به دست می آید. چشم پوشی از آنچه تاکنون به راحتی بهره مند بوده آن هم برای مدتی معین. تلاش برای خدایی شدن. شکستن دیوار عادت هایی که مانع انس با معنویات است و انسان را از ترقی و تعالی باز می دارد.

۳. آرامش

یکی از آثار معنوی روزه، آرامش قلبی است، در گران سنگی که بشریت امروز برای یافتن آن حاضر است از همه دارایی خویش بگذرد.

درپرتو روزه داری، دل از هوی و هوس بریده و در دامن یاری که مبدأ و معدن آرامش است، پـناه می گیرد. روزه دار با توجه بیشتر به پروردگار و احساس نزدیکی به آن «قریب مجیب»، دل از اغیار بریده و سرشار از آرامش و طمأنینه می گردد. از این رو امام باقر(علیه السّلام) در سخنی کوتاه و زیبا فرمود: الصیام تسکین القلوب؛ روزه مایه آرامش دل هاست.»

۴.حکمت آفرینی

روزه، فرصتی است برای تأمل و تفکر. انسان روزه دار اندکی در آنچه بوده و آنچه باید باشد، تدبر می کند، با چراغ روزه ره می یابد و خود را از گردنه های پرخطر زندگی مادی به دور نگه می دارد. امام علی(علیه السّلام) از رسول اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل می کند که حضرت در سفر معراج از خداوند پرسید: خدایا روزه چه آثاری دارد؟ خداوند فرمود: روزه حکمت می آفریند و حکمت، معرفت و شناخت را در پی دارد و به دنبال معرفت، یقین و باور به دانسته ها حاصل می شود.

زمانی که کسی به یقین رسید، (با تمام شرایط سازگاری می یابد) و در این اندیشه نیست که چگونه شب را به صبح رسانیده؛ در سختی یا آسایش (و تمام خاطر خود را به یار بی همتا می سپارد و در کسب رضایت او می اندیشد)».

۵. یادآوری معاد

روزه با گرسنگی و تشنگی و محدودیت هایی همراه شده تا خواب غفلت ازچشم انسان گرفتار در تار دنیای فریبا، برباید و او را به فردایی دیگر یادآور شود. بر این اساس یکی از آثار معنوی روزه، یادآوری روز رستاخیز است که هیچ کس را از آن گریزی نیست. مردمان هر یک با کوله ای از توشه هایی که در دنیا اندوخته اند، برانگیخته خواهند شد و در محشر گرسنه و تشنه در انتظار حسابرسی به سر خواهند برد. امام رضا (علیه السّلام) در این باره می فرمایند:«مردم به انجام روزه امر شده اند تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگی آخرت را بیابند.»

۶. آزمون اخلاص

اگر در عبادت های دیگر، فرصت مانور برای شیطان فراهم گردد و بتواند با ریاکاری و تظاهر، گوهر «قبول» را از اعمال انسان بر باید، در روزه، این مجال از او گرفته می شود چه اینکه روزه دار را نیازی به تظاهر نیست و به دور از چشم مردم بر شکستن روزه بدون اطلاع آنها توانا خواهد بود. از این رو، امام علی (علیه السّلام) فرمودند:«فرض الله… الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را واجب کرد تا اخلاص آفریدگان آزموده گردد. فرد با گرفتن روزه و حفظ آن، اخلاص خود را ثابت می کند و در اثر مداومت بر این کار، صافی و صفا در دیگر عبادت ها نیز برای او حاصل می شود. حضرت فاطمه زهرا(س) دراین باره چنین می فرمایند:«فرض الله الصیام تثبیتا لاخلاص؛ خداوند روزه را برای استواری و تثبیت اخلاص بندگان واجب ساخت.»

۷. روسیاهی شیطان

از آن روز که تاج کرامت بر اثر دمیده شدن روح الهی بر آدم، بر سر همه انسان ها نهاده شد، دریایی از حسادت و اندوه ابلیس را فراگرفت و با سرباز زدن از سجده بر آدم، خود را از وادی رحمت خداوند راند. از آن پس، هرگاه و هر دم در کمین آدم و فرزندان او نشست تا بلکه سدی باشد بر سر راه عروج آنان، شیطان با انبوهی از لشکریان پلید به جنگ آدمیان همت گمارد و تا روز قیامت به این مبارزه ادامه خواهد داد تا به گمان خود، گوهر سعادت از کف آنان برباید. در مقابله با این دشمن قسم خورده، انسان ها به برنامه هایی دعوت شده اند که نتیجه آن رستگاری خودشان و روسیاهی شیطان و شیطان صفتان است. در این میان، روزه برنامه ای است که به فرموده رسول خدا، شیطان را از انسان دور می سازد و فرصتی برای تقویت روحانی او پدید می آورد.

روزی آن حضرت به یارانش فرمود: الا اخبرکم بشیء ان انتم فعلتموه تباعد الشیطان منکم کما تباعد المشرق من المغرب؛ آیا می خواهید شما را از کاری آگاه سازم که با انجام آن، شیطان به فاصله مشرق تا مغرب از شما دور گردد؟ اصحاب مشتاقانه پاسخ دادند: آری ای رسول خدا! پیامبر فرمود: الصوم یسود وجهه؛ روزه (این فاصله را ایجاد می کند و) شیطان را روسیاه می گرداند

۸. پاداش بی کران

از چیزهایی که اهمیت روزه را بیشتر می نمایاند، وعده پاداش هایی است که برای این رفتار دینی داده شده است. درحدیثی قدسی می خوانیم که خداوند فرمود: هرکار نیکی، پـاداشی معین مانند ده تا هفتصد برابر آن عمل دارد، غیر از روزه داری که از آن من است و من خود پاداش آن را می دهم… چون بنده ام به خاطر من از خواسته ها و خوردنی ها و لذت هایش صرف نظر کرد» بر اساس این روایت نورانی، سر این پاداش بیکران، در دلدادگی انسان به خدا و گذشتن او از همه خواسته های خویش برای او نهان است.

۹. آمادگی برای سایر عبادت ها

انسان هرچند معنویت گریز نیست، اما گاهی دشواری ظاهری برخی از تکالیف دینی، بهانه ای برای سهل انگاری در انجام آن برنامه را در وی پدید می آورد. اما هنگامی که فرد در برنامه ای عمومی و همراه با همسفرانی آسمانی به توفیق روزه داری دست یازید، برای او بسان ورود به شهر عبادت و بندگی خواهد بود؛ زیرا موفقیت در گرفتن روزه، با قبول تمام سختی های آن، مقدمه حضور دائمی برای دیگر برنامه های آسان و انسان ساز را در او به وجود می آورد. از سویی دیگر تمرین یک ماهه، خود فرصتی برای انس هرچه بیشتر با برنامه های دینی خواهد بود. با توجه به این نکات، حضرت رسول(صلّی الله علیه و آله و سلّم) روزه را به منزله دروازه ورود به شهر بندگی دانسته و می فرماید: لکل شیء باب و باب العباده الصوم؛ برای هر چیزی دری است و در عبادت روزه است.» روزه آغازی است برای انجام تمام خوبی ها، پلی است برای پرواز به سوی بی کران ها و جرقه ای برای خدایی شدن.

۱۰. سحرخیزی

یکی از جلوه های معنوی روزه داری، انس با سحر و عادت به سحرخیزی است. از نظر قرآن بهترین زمان برای مناجات و استغفار، سحر است. خداوند در اوصاف مؤمنان می فرماید: «وبالاسحار هم یستغفرون»

هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ

از یمن دعای شب و ورد سحری بود

۱۱. تقویت اراده و غلبه بر طغیان غرایز

یکی از فوائد بزرگ روزه، تربیت روح و تقویت اراده و تعدیل غرایز انسانی است. روزه دار در حال روزه با وجود گرسنگی و تشنگی و خودداری از سایر لذائذی که باید چشم بپوشد، روح و اراده خویشتن را تقویت می کند. بر این اساس، مقصود از روزه به دست گرفتن زمام نفس سرکش و تسلط بر شهوات و هوس هاست. در حقیقت مهم ترین فلسفه روزه همین اثر اخلاقی و تربیتی است.

۱۲. انس با معبود

انسان به بهانه روزه، بستر پرآرامش خویش را رها می کند، از غذا و نوشیدنی ها در طول روز خودداری می کند، تمام وجود خود را برای انجام یک روزه کامل و مورد رضایت حضرت حق، از بدی ها باز می دارد و هر لحظه به یاد او و در اندیشه خشنود سازی اوست.

رهاورد چنین برنامه ای، تابش نور الهی بر دل چنین فردی است و باز شدن در روشن آشنایی و انس با خدای خوبی ها.

روزه دار در ماه رمضان، مهمان ویژه خداست و بر خوان پراز نعمت او بهترین لحظه های معنوی را تجربه می کند. آنچنان که امام باقر(علیه السّلام) فرمود: شهر رمضان، شهر اله و الصائمون فیه اضیاف الله و اهل کرامته؛ ماه رمضان، ماه خداست و روزه داران در آن مهمانان خدا و مورد تکریم ویژه اویند.»روزه داران در این ماه فرصتی برای حضور هرچه بیشتر بر سفره احسان الهی می یابند. فرصتی که به منظور انس او با آفریدگارش تدارک دیده شده است.

۱۳. خویشتنداری

روزه، قطع نظر از زیبایی های دیگرش، یک زورآزمایی و خودشناسی است. روزه دار وقتی که دید می تواند در مدت معینی از همه ضروریات بدن صرف نظر کرده و گرسنه و تشنه بماند، می داند که دست کشیدن از محرمات برای او میسر است. بدین وسیله درهای تقوا و مقاومت در برابر شهوت ها به روی شخص باز می شود و می تواند خود را به انجام واجبات و مستحبات وادارد.

۱۴. شکیبایی

امام صادق(علیه السّلام) در تفسیر آیه «واستعینوا بالصبر و الصلاه» فرمود: الصبر الصیام؛ صبر، روزه است. و فرمود: هنگامی که گرفتاری شدیدی به انسان رو آورد، روزه بگیرد که خداوند خود فرموده: از روزه و نماز استمداد جویید.

روزه، مایه رسیدن به اهداف بلندی است که بدون تکیه بر معنویات دسترسی به آن ممکن نیست. انسان در پرتو روزه، تحمل و شکیبایی را می آموزد و تا رسیدن به هدف، پایمردی و مقاومت نشان می دهد، در مواجهه با دشواری ها، بی تاب نمی شود بلکه با تکیه بر لطف الهی، در آرزوی پایان آن می نشیند و با کوشش خود، در رسیدن به هدف بزرگی که دارد، گام برمی دارد.

۱۵. انس با معنویات

یکی از آثار روزه خصوصا در ماه مبارک رمضان، خو گرفتن به برنامه های معنوی با توجه به سفارش های فراوان معصومان به آن برنامه هاست که خود نقش بسزایی در انس افراد با معنویات و لذت بردن از برنامه های معنوی دارد. یکی از این برنامه های پیشنهادی، تلاوت قرآن است که پاداش بسیار زیادی برای آن تعیین شده است. تا جایی که پیامبر اعظم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: من تلا فیه آیه من القرآن کان له مثل اجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور؛ خواندن یک آیه از قرآن در ماه رمضان پاداشی همانند تلاوت تمام قرآن در دیگر ماه ها دارد».

توصیه دیگر پیشوایان هدایتگر، آمرزش خواهی و دعاست. امام علی(علیه السّلام) در این باره فرمود: «در ماه رمضان بسیار استغفار کنید و دعا فراوان نمایید که با دعا، بلا از شما دور می گردد و با استغفار گناهانتان پاک می گردد».

به جا آوردن نمازهای مستحبی نیز توصیه ای است که در سرعت سیر معنوی مهمان رمضان، تأثیر فراوانی دارد. علی بن حمزه، از یاران امام صادق(علیه السّلام) می گوید: به اتفاق عده ای از دوستان نزد امام رفتیم. ابوبصیر، نظر امام را درباره ماه رمضان پرسید. حضرت فرمود: ان لرمضان لحرمه. و حقا لایشبهه شیء من الشهور، صل ما استطعت فی رمضان تطوعا باللیل و النهار؛ ماه رمضان را احترامی ویژه و حقی شایان است، هر آنچه می توانی در شب روز این ماه نماز مستحبی بگذار.»

۱۶. تقواپیشگی

قرآن کریم مهم ترین ثمره روزه را تقوا می داند و می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما واجب شده، چنانچه بر کسانی که قبل از شما بودند واجب شد، شاید پرهیزگار شوید.”

این آیه شریفه فلسفه این عبادت انسان ساز را در یک جمله کوتاه و پرمحتوا با «لعلکم تتقون» بیان می کند. روزه عامل مؤثری در پرورش روح تقوا و پرهیزگاری در تمام زمینه ها است.

روزه ابعاد گوناگونی دارد که از همه مهم تر، بعد معنوی و اخلاقی و تربیتی آن است. روزه اراده انسان را قوی و غرایز او را تعدیل می کند. روزه دار باید در حال روزه با وجود گرسنگی و تشنگی از غذا و آب و همچنین لذت جنسی چشم بپوشد و ثابت کند که می تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد و برهوس های خود مسلط گردد. در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانی آن است. انسان هایی که انواع غذاها و نوشیدنی ها را در اختیار دارند و هر لحظه که تشنه و گرسنه می شوند به سراغ آنها می روند، مانند درختانی هستند که در پناه دیوارهای باغ بر لب نهرها می رویند. این درختان نازپرورده بسیار کم مقاومت هستند و اگر چند روزی آب از پای آنها قطع شود، پژمرده می شوند. اما درختانی که از لابلای صخره ها و در دل کوه ها و بیابان ها می رویند و از همان طفولیت با انواع محرومیت ها دست به گریبان هستند، محکم و پراستقامت هستند.

روزه نیز با روح و جان انسان چنین می کند و با محدودیت های موقت به او مقاومت و توان مبارزه با حوادث سخت می بخشد و به واسطه کنترل غرایز سرکش، قلب انسان را نور و صفا می بخشد و این است مهم ترین اثر روزه.

حکمت روزه داشتن مگذار

باز هم گفته و شنیده شود

صبرت آموزد و تسلط نفس

وزتو شیطان تو رمیده شود (دیوان شهریار ج ۲ ص ۱۰۱۴)

علامه طباطبایی در ذیل تفسیر آیه شریفه «… لعلکم تتقون» می فرماید: تعالیم عالیه اسلام و بیانات وافیه، چنین افاده می کند که ساحت قدس پروردگار منزه از این است که نیاز به چیزی داشته باشد و از هرگونه نقص و نیازی مبرا است. پس عبادت، اثرش تنها متوجه بنده خواهد شد نه خدا، چنان که گناهان نیز چنین هستند. خداوند درباره روزه می فرماید: لعلکم تتقون، یعنی تشریع این حکم برای این است که شما پرهیزگار شوید، نه این که پروردگار به روزه گرفتن شما نیازمند باشد.

اما این که از روزه امید یافتن تقوا می توان داشت جای شک نیست چون انسان این مطلب را در فطرت خود می یابد که اگر کسی بخواهد با عالم قدس ارتباط برقرار کند و به مرتبه کمال برسد، نخستین چیزی که بر او لازم است این است که از شهوترانی بپرهیزد و جلوی نفس سرکش را بگیرد و از هرچه که او را از خدا بازمی دارد، دوری گزیند و این تقوا از راه خودداری از شهوت و دوری از هواهای نفسانی به دست می آید و آنچه با حال عموم مردم مناسب است این است که در امور مورد نیاز همگان مانند خوردن و آشامیدن و تمایل جنسی مشروع هم خودداری کند تا به واسطه این تمرین، اراده شان تقویت شود…

مبارزه با سلطه شهوت ها که در اسلام جهاد اکبر نامیده می شود، به پایمردی و اراده نیاز دارد. انسان با روزه داری، در واقع با خواهش های نفسانی خود می جنگد و در برابر غریزه های کم ارزش خود مقاومت می کند. پیشوایان اسلام فرموده اند: بهترین مردم کسی است که با هوای نفس مبارزه کند و نیرومندترین آنان کسی است که بر آن پیروز شود.

روزه ای که انسان را به چنین موقعیتی نرساند، روزه کامل نیست. امام علی (علیه السلام) می فرماید: «روزه دل از روزه زبان و روزه زبان از روزه شکم بهتر است.”

۱۷. تحصیل اخلاص

ماه مبارک رمضان، ماه ایجاد و تقویت بسیاری از ملکات اخلاقی است و آدمی می تواند با نهادینه کردن این ملکات راه خود را برای حرکت در این مسیر در ماه های بعد فراهم کند.

حاصل این ملکات اخلاقی رسیدن به اخلاص است. اخلاص آدمی را آینه صفات و اسماء الهی می کند: «رنگ خدایی بپذیرید و چه رنگی از رنگ خدایی بهتر است؟»

امام علی (علیه السلام) می فرماید: «خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص مردم را بیازماید.”

و در خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها) آمده است: «خداوند روزه را برای تثبیت اخلاص واجب کرد.”

از مجموع این روایت ها استفاده می شود که روزه با اخلاص رابطه دارد و این که وجوب روزه به خاطر اخلاص بندگان باشد، حاکی از اهمیت بیش از اندازه اخلاص است.

معیار قبولی عبادتی همچون روزه عمل به اخلاص است. هرچه اخلاص بیشتر باشد، عمل نیز کامل تر خواهد بود. در حقیقت شرط رسیدن به تقوا، اخلاص است. بنابراین اگر فردی توانست در عبادت ماه مبارک رمضان اخلاص داشته باشد، مهمان واقعی حق تعالی شده است و به مقام قرب الهی نایل گردیده است.

۱۸. چند برابر شدن پاداش ها

روزه باعث زیاد شدن پاداش سایر اعمال نیک است. تضاعف ثواب بدین معناست که اگر در حال روزه داری یک عمل را انجام دهد، همان عمل را اگر در غیر حالت روزه داری انجام دهد، ثواب آن دو عمل یکسان نیست.

از امام صادق (علیه السّلام) روایت شده که فرمود: «هنگامی که مؤمن عمل خویش را نیکو انجام داد، خدا اعمال او را مضاعف می کند و هر عمل نیکی را هفتصد برابر اجر و ثواب مرحمت می فرماید، و این قول خداوند در قرآن است که می فرماید: “و خداوند برای کسی که بخواهد، اضافه تر و بیشتراز هفتصد برابر می گرداند» پس اعمالتان را که برای رسیدن به پاداش الهی انجام می دهید، نیکو به جای آورید.”

راوی می گوید پرسیدم چگونه اعمالمان را نیکو انجام دهیم؟ امام فرمود: «هرگاه نماز به جای آوری رکوع و سجده آن را درست انجام بده. هر وقت روزه گرفتی از تمام آنچه روزه را باطل می کند دوری کن. هرگاه حج و عمره به جای آوردی از تمام آنچه درحال حج و عمره حرام است، اجتناب کن.”

۱۹. حفاظت توسط فرشتگان

برخی از فرشتگان از سوی خداوند ماموریت دارند تا در حق روزه داران دعا کنند. امام هشتم (علیه السّلام) فرمود: «خدا فرشتگان بی شماری را برگماشت تا روزه داران را حراست نمایند و در حق مردان و زنان روزه دار دعا کنند.”

۲۰. سپر از آتش

روزه می تواند آدمی را از آتش جهنم در امان نگه دارد؛ چنان که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «روزه سپری است که روزه دار را از آتش جهنم محافظت می کند.” امام علی (علیه السّلام) نیز می فرماید: «برشما باد به روزه ماه رمضان، زیرا روزه این ماه سپری است، نگه دارنده از آتش جهنم.”

راز اصلی سپر بودن روزه را باید در تأثیرگذاری آن در نفس روزه دار جست زیرا آن تأثیر است که باعث حراست آدمی می شود.

۲۱. تحصیل صبر و مقاومت

انسان در زندگی فردی و اجتماعی خویش در راه هدف هایی مبارزه می کند و با مشکلاتی نیز روبه رو است؛ به همین جهت بدون صبر، پیروزی بر مشکلات و رسیدن به هدف ها آسان نیست و روزه به طور چشم گیری به انسان صبر و مقاومت می بخشد و تحمل رنج و سختی را بر انسان آسان می سازد.

در روایات رسیدن به مقام صبر از جمله حکمت های روزه معرفی شده است. از این رو پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) ماه رمضان را ماه صبر نامیده است: «رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است.”

و امام صادق (علیه السّلام) نیز به همین ویژگی روزه اشاره فرموده است: هرگاه برای کسی حادثه ای جانکاه پیش آمد روزه بگیرد که خدا فرموده است: «و استعینوا بالصبر و الصلوه”.

روزه را از آن جهت صبر نامیده اند که بزرگ ترین قدرت معنوی را برای انسان به ارمغان می آورد و توان مبارزه و ایستادگی انسان را در برابر سختی ها افزایش می دهد.

به فرموده استاد شهید مطهری: «اساساً یک فلسفه روزه این است که انسان را از نازپروردگی خارج می کند. شما روزهای اولی که روزه می گیرید چون ]تازه[ می خواهید از قانون نازپروردگی خارج بشوید، خیلی بی حال می شوید، ضعف شما را می گیرد، ولی روزهای آخر ماه می بینید با روزهایی که روزه نگرفته اید، هیچ فرقی نکرده اید.”

۲۲. تقویت روحیه آخرت گرایی

روزه داری، روحیه آخرت گرایی و نیز زهدورزی نسبت به زندگی مادی را در انسان تقویت می کند. امام رضا (علیه السّلام) می فرماید: «راز وجوب روزه آن است تا آدمی مشکل گرسنگی و تشنگی را بچشد و در پیشگاه خدا متواضع گردد، احساس نیاز کند، اجر خود را بخواهد و صبر و بردباری را پیشه سازد، در نهایت، این نیاز، زمینه ساز توجه به نیازمندی های وی در قیامت گردد.”

پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در خطبه شعبانیه فرمود: «با گرسنگی خود به هنگام روزه داری، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را به یاد آورید.” قیامتی که به تعبیر قرآن عذاب الهون در انتظار ماست. از امام باقر (علیه السّلام) پرسیدند: عذاب هون چیست؟ فرمود: تشنگی روز قیامت.

۲۳. کسب آرامش روانی

در پرتو روزه، انسان به آرامش روحی دست می یابد و در برابر نگرانی و اضطراب مقاومت می کند و مغلوب گرفتاری ها و ناملایمات نمی گردد. امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «هرگاه برای کسی واقعه ای هولناک رخ داد، فوراً روزه بگیرد.”

فخر رازی در تفسیر خود آورده است: «قلب آدمی در باب توجه به عالم مادی و عالم غیرمادی دو حالت متضاد و متفاوت پیدا می کند: آن گاه که دل انسان، غرق دریای توجه به مادیات شود دچار اضطراب می شود. لکن آن گاه که غرق در تفکر در امور ماورایی و معنویات گردد، به حالت سکون نفسانی و اطمینان و آرامش باطن و آسایش خاطر دست می یابد.”

همچنین روزه باعث دور شدن شیطان ، رهایی از آتش جهنم، بخشش گناهان ، آرامش روحی، استجابت دعا ، رسیدن به یقین و معرفت و پاداش فراوان اخروی برای روزه دار می گردد که هر یک از این فواید به صورت گسترده در روایات مورد توجه قرار گرفته است.

فهرست منابع:

قرآن کریم.
نهج البلاغه.
۱. روزه و رمضان در شعر فارسی : جمعی از نویسندگان.
۲. تفسیر فخر رازی.
۳. دیوان حافظ شیرازی.
۴. دیوان شهریار : محمد حسیت بهجت تبریزی.

تهیه کننده : حجت الله مومنی.

منبع : راسخون.