آثار، پیامدها و احکام شرعی خمس اموال

اشاره:

احکام خمس یک فرد مسلمان در طول سال خمسی می تواند هر مقداری که نیاز زندگی او است در راه موونه (وسائل ضروری) زندگی اش صرف نماید و بعد از اتمام سال خمسی، مقداری را که صرف موونه نکرده و باقی مانده است، حق تصرف در چهار پنجم آنرا دارد و یک پنجم آن سهم سادات و سهم امام می باشد. این دستور اسلامی در آیات و روایات فراوان بر آن تاکید شده و آثار و برکات فراوانی برای آن ذکر گردیده است که بعد از پرداختن به آنها به چند مساله در زمینه خمس می پردازیم.

آثار و برکات پرداختن خمس

    افزایش روزی: امام رضا (علیه السلام) فرمودند: همانا پرداخت خمس کلید روزی شماست و شما را از گناهان پاک می گرداند. خمس ذخیره شما برای روز فقر و ناتوانی شما (در قیامت) است.[۱]

    مشارکت در امور خیر: وجوه خمس و زکات در راههای خیر از جمله تامین نیاز فقرا، نشر دین، احداث امور عام المنفعه و سایر طرح های عمومی هزینه می شود و پرداخت کننده خمس نیز در ثواب این امور شریک است.

    آثار تربیتی و فرهنگی: پرداخت با قصد قربت خمس موجبات ارتقاء معنوی افراد را هم فراهم می کند.

    پاک شدن مال و برکت آن: با پرداخت خمس مال انسان پاک و با برکت می شود. امام صادق در روایتی  می فرمایند: إِنِّی لَآخُذُ مِنْ أَحَدِکُمُ الدِّرْهَمَ … مَا أُرِیدُ بِذَلِکَ إِلَّا أَنْ تُطَهَّرُوا ؛ به راستی من از برخی از شما درهمی را (به عنوان خمس) دریافت میکنم، … فقط مقصودم اینست که شما پاکیزه شوید.[۲]

برخی از مشکلات ندادن خمس

    عدم جواز تصرف در اموال: به نظر اکثر قریب به اتفاق فقها تصرف در مالی که به آن خمس تعلق گرفته جایز نیست مگر این که از حاکم شرع اجازه گرفته شود.[۳]

    باطل بودن معامله با پول خمس داده نشده: به فتوای اکثر مراجع، اگر با عین پول خمس نداده، معامله کند یک پنجم آن معامله باطل است مگر آنکه حاکم شرع آن را اجازه دهد که در این صورت باید یک پنجم جنسی را که خریده است، به حاکم شرع بدهد.[۴] و اگر چیزی را که خمس آن داده نشده، به کسی ببخشد یک پنجم آن چیز مال او نمی شود.[۵] امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: هر کس چیزی از مال خمس داده نشده بخرد، خداوند عذر او را نمی پذیرد و چیزی را که خریده برایش حلال نیست.[۶]

تعیین سال خمسی

۱. شروع سال خمسی از چه زمانی است؟

امام و رهبری: اولین روز شروع کار برای تاجر، کاسب و صنعتگر، وقت برداشت محصول برای کشاورز و باغدار، روز دریافت اولین حقوق  برای کارگر و کارمند و بقیه شغل ها.

مکارم: اولین روز کسب درآمد برای همه شغل ها.

سیستانی: اولین روز شروع به کار برای شاغلین و اولین روزی که منفعتی اتفاقی بدست آمده است برای بیکاران.[۷].

۲. چه نوع سالی را پایه قرار بدهیم؟

امام، رهبری، مکارم و سیستانی: سال شمسی یا قمری تفاوتی ندارد.[۸].

۳. آیا زنان نیز باید سال خمسی مجزا داشته باشند؟

زنان نیز با کسب اولین درآمد باید سال خمسی تعیین نمایند که اگر تا قبل از رسیدن سال خمسی شان هیچ پولی نداشته باشند و آن را خرج موونه مورد نیاز زندگی نموده باشند، خمس ندارد.[۹].

خمس ارث

۴. آیا به ارث، خمس تعلق می گیرد؟

امام، رهبری و مکارم: ارث خمس ندارد مگر اینکه بدانیم میت خمس مالش را نداده است یا بر گردن میت خمسی از سایر اموالش باشد.

سیستانی: اگر میت به پرداخت خمس معتقد بوده و در عمل نیز خمس می­داده است و فقط در برخی از اموال موفق به پرداخت خمس نشده است، بر وارثان دادن خمس واجب است در غیر این صورت بر آنها واجب نیست.[۱۰]

پی نوشت:

[۱]. الکافی (طبع دارالحدیث)، ج ۲، ص ۷۳۸.

[۲]. الکافی (طبع دارالحدیث)، ج ۲، ص ۷۱۳.

[۳]. توضیح المسائل مراجع، ج۲،  م ۲-۱۷۹۰؛ احکام خمس رهبری، س ۲۰۸ و ۲-۳۰۱ و ۳۰۷. فقط آیه الله زنجانی تصرف در این مال را تا زمانی که یک پنجم آن باقی است، بلا مانع می­داند.

[۴]. ت.م، م ۱-۱۷۶۰؛ احکام خمس رهبری، س ۳۱۲.

[۵]. ت.م، م ۱۷۶۳.

[۶]. الحکم الزاهره با ترجمه انصاری، ص۳۱۳.

[۷]. ت.م، م ۱۷۶۵؛ اجوبه الاستفتاءات، س ۶-۹۹۴.

[۸]. ت.م، م ۱۷۶۶؛ اجوبه الاستفتائات خامنه ای، س ۱۰۰۰.

[۹]. اجوبه الاستفتائات خامنه ای، س ۹-۹۹۸.

[۱۰]. ت.م، م ۱۷۵۵؛ اجوبه الاستفتائات خامنه ای، س ۸۵۹ و ۸۶۴.

منبع : احکام ما