شعیان چرا به روایات کتاب «بصائر الدرجات» اعتنا دارند؟

شبهه:

کتاب بصاء الدرجات کتابی است که روایات ضعیف در آن جمع آوری شده و شیعیان به آن بسیار اعتنا دارند.

پاسخ:

محمد بن حسن بن فروخ الصفار أشعری قمّی،[۱] از بزرگان حدیث شیعه در قرن سوم هجرى است.[۲] ایشان از اصحاب امام حسن عسکری(ع) بوده[۳] و در سال ۲۹۰ قمری در قم درگذشت.[۴]

در مورد او گفته‌اند؛ ایشان شخصی ثقه بود و از روایات کمتر چیزی را حذف می‌کرد.[۵]

همچنین او دارای تألیفات زیادی است که کتاب «بصائر الدرجات» یکی از آنها است.[۶]

کتاب «بصائر الدرجات» یکی از اصول معتبره‌ای است که ثقه الاسلام کلینی[۷] و دیگران نیز از آن نقل کرده‌اند.

گفتنی است که سعد بن عبدالله اشعرى قمى(متوفی ۳۰۱ ه.ق)[۸] نیز کتابى با همین عنوان داشته که به دست ما نرسیده، ولى بخشى از آن در کتاب‌ «مختصر البصائر» حسن بن سلیمان‏ حلّى(قرن هشتم) آمده است.[۹] همچنین بخشهایی از آن در کتاب‌های تفسیر البرهان، بحارالانوار، مدینه المعاجز و اثبات الهدی نقل شده است.[۱۰]

به هر حال، محمد بن حسن صفار، دو کتاب کوچک و بزرگ با نام «بصائر الدرجات» داشته که در این زمان فقط نسخه بزرگ آن وجود دارد و گویا نویسنده، با افزودن مطالبى بر بصائر صغیر، بصائر کبیر را نوشته است.[۱۱]

«أبو الحسین علی بن أحمد بن محمد بن طاهر اشعری قمی» از طریق «محمد بن الحسن بن الولید» از تمام کتاب‌های «محمد بن حسن صفار» جز کتاب «بصائر الدرجات» روایت کرده است؛ ولی «أبو عبدالله بن شاذان» از طریق «أحمد بن محمد بن یحیى» و پدرش «محمد بن یحیی»، از کتاب «بصائر الدرجات» نیز روایت نقل کرده‌اند.[۱۲] علت اینکه ابن ولید از کتاب «بصائر الدرجات» روایت نمی‌کرد، آن بود که او گمان می‌کرد که روایاتی غلوّآمیز در این کتاب وجود دارد؛[۱۳] اما در مقابل، برخی از اندیشمندان بعدی چون قطب راوندی معتقد بود که «محمد بن حسن» شخصی غالی نبود.[۱۴]

نظر مجلسی اول نیز آن بود که طریق روایات او صحیح بوده و روایات این کتاب نه تنها غلو نیست، بلکه به تمام مقام ائمه اطهار(ع) نیز نپرداخته است.[۱۵]

به هر حال، تنها با استناد به معتبر بودن کتاب و موثق بودن مؤلف آن – مانند تمام موارد مشابه – نمی‌توان تمام احادیث این کتاب را روایتی صحیح اعلام کرد؛ بلکه هر روایت باید به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.

پی نوشت:

[۱]. نجاشی، احمد بن على، رجال النجاشی‏، ص ۳۵۴، قم، مؤسسه نشر اسلامی‏، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش‏؛ طوسى، محمد بن حسن، رجال الطوسی‏، محقق، قیومى اصفهانى، جواد، ص ۴۰۲، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش؛ مجلسی، محمد تقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، طباطبائی، سید فضل الله، ‌ ج ‏۱۴، ص ۲۳۹ – ۲۴۰، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.

[۲]. نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ۳، ص ۵۱۷، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق؛ میرداماد، محمدباقر بن محمد، الرواشح السماویه فی شرح الأحادیث الإمامیه، ص ۱۲۶، قم، دار الخلافه، چاپ اول، ۱۳۱۱ق.

[۳]. رجال الطوسی، ص ۵۵۵.

[۴]. رجال النجاشی، ص ۳۵۴.

[۵]. رجال النجاشی، ص ۳۵۴.

[۶]. همان.

[۷]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱، ص ۲۷، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

[۸]. حلی، حسن بن علیّ بن داود، الرجال، ص ۷۸، دانشگاه تهران، ‏چاپ اول‏، ۱۳۴۲ش.

[۹]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، المشیخه، ص ۶۱، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد ص، محقق و مصحح: کوچه باغی، محسن بن عباسعلی،‏ مقدمه، ج۱، ص ۴، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.

[۱۰]. بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد ص، مقدمه، ج ‏۱، ص ۴.

[۱۱]. همان؛ حرّ عاملى، محمد بن حسن، هدایه الأمه إلى أحکام الأئمه(ع)‏، ج ۸، ص ۵۴۸، مشهد، آستان قدس رضوى، چاپ اول، ۱۴۱۴ق؛ وسائل الشیعه، ج ۳۰، ص ۱۵۵، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

[۱۲]. رجال النجاشی، ص ۳۵۴.

[۱۳]. «محمّد بن الحسن الصفّار و اتهام تفوّیض»، ۱۹۳۸.

[۱۴]. قطب الدین راوندی، سعید بن عبدالله، الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۷۹۲، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

[۱۵]. روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج ‏۱۴، ص ۲۴۰.

منبع: اسلام کوئیست