عقاید و عرفان ساتیا سای بابا

اشاره:

ساتیا سای بابا یکی از از مدعایت عرفان هندی است که بسیاری از جوانان را به سوی خود جذب نموده است. عرفان سای بابا به یک فرقه تبدیل شده که  حتی در کشورهای دنیا معروف گردیده است. این نوشته به معرف سای بابا و عقاید او وسپس به نقد و برسی  این عرفان پرداخته است.

ساتیا سای بابا در سال ۱۹۲۶ در دهکده «پوتا پارتی» (pattaparti) نزدیک شهر بنگلور واقع در جنوب هندوستان دیده به جهان گشود. زندگی را نزد پدر و مادر خویش شروع کرد و پس از مدتی وارد مدرسه شد و تحصیلات ابتدائی را در محل زندگی خود ادامه داد. ایشان تبلیغات معنوی را از همان سن ابتدائی به مرحله اجرا گذاشت. در بیستم اکتبر ۱۹۴۰ در سن حساس ۱۴ سالگی سایتا زندگی شخصی خویش را در او را واکندا (uraavakanda) رها نمود.

ساتیا در تعالیم خود همواره اعلام می داشت که صلح و آرامش منحصر به سه رکن ذیل است: ۱. رهایی از وابستگی. ۲. دین و ایمان. ۳. عشق.

لذا او برای عمل به اولین رکن صلح و آرامش، خانه و والدین خویش را ترک کرد تا رسالت خود را با رهائی از تمام وابستگی ها و تعلقات آغاز نماید. و در جواب پدر و مادرش که از او خواهش می کنند به خانه برگردد چنین می گوید: هیچ کس به دیگری متعلق نیست اینها همه توهمات است.(۱)

ساتیا سای بابا سالیان زندگی خود را در دهکده پوتا پارتی وقف تبلیغ، تعلیم تجربیات عرفانی و ریاضت های گوناگون کرد تا جائی که به شهرت جهانی رسید و کتاب های بسیاری از وی در کشورهای مختلف جهان ترجمه و به چاپ رسیده است.

مقر اصلی این فرقه در هندوستان است امّا در داخل ایران یکی از فرقه های فعال و جذاب برای برخی از جوانان قرار گرفته است درباره علت محبوبیت و جذابیت سای بابا برای پیروانش به دو چیز اشاره شده است:

۱. سادگی تعالیم.

۲. معجزاتش، برای او معجزات مختلف و فراوانی ذکر کرده اند که آن قدر گسترده است که شامل چند بخش می شود، بخش مهمی از معجزات مربوط به لحظه تولد و دوران کودکی اوست.

از جمله این که در زمان تولد او، تمام وسایل موسیقی به خودی خود شروع به نواختن موسیقی دلنشین کردند، یا به هنگام تولد در زیر گهواره اش یک مار کبری پیدا کردند که در آیین هندی به معنای ظهور فرد روحانی است.(۲)

عقائد سای بابا

۱. در نظر او ذکر خدا از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است تا جایی که می گوید با هر قدمی که انسان بر می دارد باید به یاد خدا باشد و همین طور خدا نیز به یاد او است.(۳)

۲. سای بابا در تعلیمات عرفانی خود به شاگردانش، خود را یک آواتار(۴) معرفی می‌کند. آوتاری که نقش معلم حقیقت را بازی می‌کند کسی که آمده تا دوران را در تعلیمات کهن معنوی بنا نهد و نقش یک نجات گر بزرگ را ایفا کند. سای بابا می‌گوید: « تو نمی توانی مرا در طبقه بندی «مرد خدائی» یک معجزه گر، انسان خدا گونه یا شفا دهنده قرار دهی. این آواتار برای ایفای نقش جدیدی آمده یعنی نقش معلم حقیقت».

۳. او عوالم وجودی انسان را به دو قسمت تقسیم می کند. عالم درون و عالم بیرون، و اهمیت و توجه زیادی به عالم درون دارد و معتقد است اگر انسان به عالم درون خویش چیره شود می تواند کارهای فوق العاده ای مثل حرکت دادن کوه ها انجام دهد.(۵)

۴. او به یک سری از اصول اعتقادی هندی همچون تناسخ و… معتقد است.

۵. او یک سری موانعی را بر سر راه عشق به خدا بیان می‌کند و می گوید: «انسان باید بر شش خصم یعنی هوس، خشم، طمع، وابستگی، غرور و نفرت، غلبه کند».(۶)

۶. او درباره سیر و سلوک و راه رسیدن به خدا از بین عوامل متعدد به چند عامل اهمیت زیادی قائل است که عبارتند از:

الف) حساس بودن نسبت به غذایی که از آن استفاده می شود که باید پاک باشد.(۷)

ب) مهربانی و ترحم کردن به محرومان و فقرا(۸)

نقد و بررسی

۱. سای بابا درباره خداوند تبارک و تعالی تعابیر مختلف و خاصی دارد که با جمع بندی آن تعابیر به این نتیجه می رسیم که ایشان تصور روشنی از خداوند ندارند. ایشان گاهی قائل به حلول است، در حالی که خداوند هیچگاه در چیزی حلول نمی‌کند چرا که عقیده به حلول، مستلزم حاجت و نیاز خداوند به غیر است و این با غنا و بی نیازی خداوند نمی سازد.(۹) و گاهی قائل به همه خدائی و گاهی نیز خداوند را نوعی انرژی می داند، و این نوع خدا از نظر عقل قابل پذیرش نمی باشد. در حالی که خدایی که دین اسلام معرفی می کند خدایی است واجب الوجود که در صفاتش نقطه ابهامی ندارد ـ هر چند پی بردن به ذات او ممکن نمی باشد ـ خدایی است که به جهت لطف فراوانش و نیز به جهت محقق شدن غرضش از خلقت بشر، انبیاء و اوصیاء ـ علیهم السلام ـ را آفرید و نیز عدل سرشارش باعث گشت که بین نیکوکار و بدکار فرق گذاشته و جهان دیگری را خلق کند تا در آن نیکوکاران به ثواب اعمال خویش و بدکاران به جزای اعمال خود، نائل آیند.

۲. او همچون عرفای دیگر هندی به اصولی پایبند است که به حکم عقل و شرع باطل است به عنوان نمونه ایشان اعتقاد به تناسخ دارد که ما به یکی از ادله بطلان آن اشاره می کنیم:

اهل تناسخ معتقدند که مصائب و دردهایی که عده ای می بینند، این در حقیقت جزای اعمالی است که ارواح آنها موقعی که متعلق به بدن های دیگری ـ قبل از این ـ بوده و کارهای ناشایستی انجام دادند، می باشد، کما این که لذت ها و نعمت هایی که برای عده ای است جزای کارهای نیکویی است که ارواح آنها در حیات قبلی شان داشتند. اگر این اعتقاد به تناسخ درست باشد دیگر هیچ جایگاهی برای اخلاق و فضایل انسانی باقی نمی ماند و هم چنین بهترین وسیله برای توجیه اعمال شنیع ظالمین و مستکبرین می باشد.(۱۰)

۳. سای بابا معتقد است که انسان با هر دین و مذهبی می تواند اهل نجات باشد و لذا ضرورتی ندارد که معتقد به دین یا مذهب خاصی شد، لذا همه ادیان و مذاهب حق می باشند، این اعتقاد نوعی تکثر گرایی و پلورالیسم دینی است و بطلان آن در جای خود اثبات شده است.(۱۱) ما در اینجا فقط به روشن ترین دلیل،(۱۲) نادرستی نظریه تکثر گرایی دینی اشاره می کنیم و آن، ناسازگاری این نظریه با فلسفه نبوت است:

پیامبران الهی در هر دوره ای از جانب خداوند مأموریت داشتند که انسان ها را به آیین یکتاپرستی دعوت کنند و از پیروی هر آیین دیگری جز آن بر حذر دارند.

دلیل این که پیامبران الهی مردم را به یک دین دعوت می کنند این است که حق نمی تواند بیش از یکی باشد و اگر تمام ادیان و هر نوع عقیده ای در میان جوامع بشری حق باشد و هیچ بطلان در این وادی وجود نداشته باشد لازمه اش این است که هیچ چیزی حق نباشد زیرا حق وقتی قابل تصور است که در برابرش بطلان وجود داشته، افزون بر آن اگر همه‌ی راه ها حق باشند باید با معیار حق بودن، یکی باشند و تعدد دیگر معنی و مفهومی نخواهد داشت.

۴. سیر و سلوک و قرب الی الله محدود به انجام دادن چند عمل نیست و نیز چند عمل اهمیت ویژه ای ندارند بلکه مجموعه ای از اعمال بایستی رعایت شود تا انسان به سر منزل مقصود که قرب الهی است، برسد، این مجموعه از اعمال هم شامل فضایلی است که انسان باید آن ها را کسب کند و نیز رذایلی که بایستی از آن ها دوری گزیند، و این مجموعه اعمال در کتب اخلاقی ما آمده است، امّا این که در اندیشه سای بابا حساسیت نسبت به غذا و مهربانی و شفقت به محرومان، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اعمال دیگر یا اصلا مطرح نیست و یا خیلی کم رنگ است، ظاهرا برای آن وجهی وجود ندارد.

۵. در احوالات سای بابا چنین نقل شده بود که ایشان در مقابل اصرارهای پدر و مادرش نسبت به بازگشت به کانون خانواده نه تنها بی توجه است بلکه دست رد به سینه اصرارهای پدر و مادر می زند، این امر به هر نیتی که باشد شایسته نیست و ما می بینیم در دین اسلام چه قدر به احترام پدر و مادر تأکید شده که حتی از گفتن یک اف که باعث اذیت و آزار پدر و مادر شود نهی شده است حال پدر و مادر کافر باشند یا مسلمان.

۶. درباره معجزاتی که از ایشان گفته شده دو نکته قابل ذکر است:

الف) بیشتر این حرکات خارق العاده، اموری دروغین و غیر واقعی است.

ب) بر فرض که برخی از آنان درست باشد این خاصیت نفس است که طبق سنت الهی، هر قدر نفس را محدود کنیم و تمرین های ویژه به آن بدهیم نفس قدرت پیدا می کند و می تواند کارهایی انجام دهد که هر کسی قادر به آن نیست ولی نکته ای که باید خاطر نشان کرد این است که این امور نه نشان گر عرفان راستین است و نه نشان گر بر حق بودن انجام دهنده، چرا که عرفان حقیقی، چیزی جز تقرب و معرفت الهی نیست.

پی نوشت:

1. سوآمی ساتیا سای بابا، زندگی من پیام من است، ترجمه پروین بیات، انتشارات عصر روشن بینی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش، ص۱۰.
2. محمد تقی فعالی، آفتاب و سایه ها، نگرش ای بر جریان های نو ظهور معنویت گرا، ص۱۴۵ و ۱۴۶، نشر نجم الهدی، چاپ اول، ۱۳۸۶.
3. ساتیا سای بابا، تعلیمات ساتیا سای بابا (تعلیمات معنوی ـ ۶) ترجمه رویا مصاحبی مقدم، ص۱۲.
4. آواتار مفهومی است در آئین هندو که از سنگ های اصلی بنای عظیم خدا شناسی هندو به شمار می رود. آواتار تجلی امر مطلق در جهان خاکی ست. بر اساس آیین هندو مسئوولیت ویشنو (یکی از خدایان بزرگ) به عنوان حافظ جهان ایجاب می کند که او در هنگام بروز مخاطرات جدی برای جهان و موجودات آن به شکل موجودی زمینی متولد شود و جهان را از نابودی برهاند. تقریبا تمامی آواتارهای هندو تجسم های ویشنو هستند. ر.ک: ساتیا سای بابا، گیتای جدید، ترجمه مرتضی بهروان، انتشارات آویژ، چاپ اول، ۱۳۸۲ش، ص۱۹.
5. ساتیا سای بابا، تعلیمات ساتیا سای بابا (تعلیمات معنوی ـ ۶) ترجمه رویا مصاحبی مقدم، ص۱۷.
6. همان، ص۸۱.
7. همان، ص۱۳۵.
8. همان، ص۲۳.
9. سبحانی، جعفر، تلخیص ربانی گلپایگانی، علی، محاضرات فی الالهیات، ص۱۳۸، چاپ نهم، چاپ موسسه امام صادق (ع).
10. همان، ص۴۲۳ ـ ۴۲۴.
11. ساتیا سای بابا، تعلیمات ساتیا سای بابا، تعلیمات معنوی ۶، ترجمه رویا مصاحبی مقدم، ص۴۹ و ۱۱۳.
12. ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر کلام جدید، ص۱۹۵ ـ ۱۹۶، ناشر، مرکز نشر هاجر، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش.

منبع: نرم افزار پاسخ مرکز مطالعات حوزه.