- زمان مطالعه : 7 دقیقه
- توسط : حمید الله رفیعی
- 0 نظر
اشاره:
عَیْنُ الْحَیات (به معنای: چشمه زندگی) کتابی اخلاقی به زبان فارسی نوشته علامه مجلسی (متوفای ۱۱۱۰ق). این کتاب، ترجمه و شرح سفارش‌ها و توصیه‌های اخلاقی پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) به ابوذر غفاری است. این اثر، دارای نظم و ترتیب خاصی نبوده و مؤلف سعی کرده تا از وصایای پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) به ابوذر غفاری، شرحی عرفانی اسلامی ارائه دهد. عین الحیات توسط مؤلف و دیگران، تلخیص گردیده و به زبان عربی و اردو نیز ترجمه شده است.
درباره مؤلف
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی دوم (متوفای ۱۱۱۰ق) از معروف‌ترین علما، فقها و محدثان در جهان اسلام است. وی از صاحب‌منصبان با نفوذ شیعه در عصر صفویه و صاحب کتاب حدیثی بحار الانوار است.
تاریخ تألیف و انگیزه آن
عین الحیات در سال ۱۰۷۴ق تألیف شده است.[۱] هدف مؤلف آن بوده تا با تألیف این کتاب، عامه مؤمنان و شیعیان را با عرفان اصیل اسلامی آشنا کند، چون سخن پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) به ابوذر، جامع‌ترین اخباری است که بر محاسن و مکارم اخلاقی مشتمل است. مجلسی تلاش کرده تا ابتدا سخن پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) را به فارسی ترجمه کند و به دور از عبارات سنگین، آنچه را محتاج به تفسیر و تبیین است، شرح دهد.[۲]
روش مؤلف
مجلسی موارد اولیه اخلاق را از آیات و روایات گرفته و با کمک از سخنان معصومان در زمینه‌های مختلف اخلاقی به پردازش و ارائه آن پرداخته است. وی به مباحثی چون بدعت‌بودن رهبانیت در اسلام، حرمت غناء، دعا و فواید آن نیز پرداخته است. کتاب دارای نظم و چهارچوب خاصی نیست و مباحث آن تفکیک نشده است.[۳]
محتوا
مجلسی پس از مقدمهای کوتاه، فضائل ابوذر، چگونگی مسلمان‌شدن او، مظلومیت وی و ظلم عثمان نسبت به او و احوالات ابوذر، اخراج ابوذر از مدینه و چگونگی وفات وی در ربذه را ذکر کرده است.[۴] مؤلف سپس به شرح حدیث پیامبر اکرم به ابوذر غفاری پرداخته است. کتاب در ادامه دارای قالب‌بندی خاصی نبوده و مؤلف به شرح ابتدای حدیث پرداخته و درباره رؤیت خداوند به توضیح می‌پردازد. وی سپس غرض از خلقت آسمان، زمین، عرش، کرسی و جمیع مخلوقات را معرفت و عبادت ذکر می‌کند که هر دو به یکدیگر وابسته‌اند. مؤلف، نیت را شرط همه اعمال می‌داند و حضور قلب در عبادات را مورد بحث قرار داده است. وی پس از طرح مباحث این‌چنینی تا پایان کتاب به ذکر مباحث و مصادیق اخلاقی می‌پردازد.
پژوهش‌های پیرامون کتاب
کتاب عین الحیات با تحقیق سید مهدی رجایی در قم و انتشارات انوار الهدی در سال ۱۳۸۲ش چاپ گردید. انتشارات متعددی در ایران، کتاب عین الحیات را به چاپ رسانده‌اند.
مجلسی کتاب خویش را تلخیص کرده و مشکوهالانوار نام نهاد که در سال ۱۳۰۸ق در تبریز چاپ شد.[۵] تلخیص دیگری از عین الحیوه با نام شفاء الصدور از سیده بی‌بی خاتون همسر سید صدرالدین دزفولی نیز نام برده شده است.[۶] محمد اسفندیاری نیز این کتاب را تلخیص کرده و گزیده آن را همایش بزرگداشت علامه مجلسی با همکاری سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی در سال ۱۳۷۸ش در تهران منتشر کرد.
منتخب عین الحیاه اثر سید محمدباقر نجفی یزدی هم با چاپ وزیری در ۵۵۶صفحه در سال ۱۳۹۶ق منتشر شد.[۷]
سید مصطفی بن محمّدهادی بن سید دلدار علی نقوی لکهنوی (متوفای ۱۳۲۳ق) به عربی ترجمه کرده است.[۸] سید محمّد باقر هندی عین الحیاه را به اردو برگردانده است.[۹] سید هاشم میلانی نیز این کتاب را به عربی برگردانده و انتشارت جامعه مدرسین در سال ۱۴۱۶ق به چاپ رسانده است.
فهرست کتاب عین الحیات:
ذکر بعضی فضایل و احوال ابوذر
فضایل سلمان و ابوذر و مقداد
کیفیت اسلام ابوذر
کیفیت مسلمان‌شدن سلمان
مظلومیت ابوذر و ظلم عثمان نسبت به او
احوال ابوذر
اخراج ابوذر از مدینه
وفات ابوذر در ربذه
وصیت رسول‌الله(صلی‌الله علیه و آله) به اوبذر
فصل اول : رویت
فصل دوم : هدف از خلقت آسمان و زمین
فصل سوم : شرایط اعمال
فایده
فصل چهارم : حضور قلب
اصل اول : قبول عبادات موقوف به معرفت است
اصل دوم : ایمان مایه سعادت ابدی ست
اصل سوم : مراتب معرفت و ایمان
اصل چهارم : حدوث عالم
اصل پنجم : تحقیق معنی فرد
اصل ششم : بقای خداوند
اصل هفتم : خالقیت حق‌تعالی
اصل هشتم : آفرینش آسمان ها
اصل نهم : معنی لطیف و خبیر
اصل دهم : احاطه علم و قدرت خداوند به همه چیز
فایدۀ اول : بیان ضرورت وجود نبی و احتیاج خلایق به او
فایدۀ دوم : معجزه
فایدۀ سوم : تقریر دلیل بر نبوت پیغمبر آخرالزمان، حضرت محمد(صلی‌الله علیه و آله)
فایدۀ چهارم : قداست ساحت انبیا(ع)
فایدۀ پنجم : بیان بعضی از شمایل و اوصاف آن حضرت
تنویر اول : اینکه هیچ عصری خالی از امام منصوب از جانب خدا نیست
تنوبر دوم : عصمت امام
تنویر سوم : نازل‌شدن آیه تطهیر در شان اهلبیت(ع)
تنوبر چهارم : فضیلت اهلبیت(ع)
تنوبر پنجم : اینکه صحت عبادت مشروط بر اعتقاد به امامت ائمه(ع) است
تنوبر ششم : صفات و علایم امام و شرایط امامت
مقصد اول : احتراز از طول امل
مقصد دوم : در بیان دجال
مقصد سوم : بیان مجملی از معاد و ذکر بعضی از احوال آن
قاعدۀ اول : فضیلت علم، یادگرفتن و یاد دادن آن و فضل علما
قاعدۀ دوم : اصناف علم و انچه از آن نافع است
قاعده سوم : شرایط و آداب علم و عمل نمودن به آن و بیان اصناف علما
قاعده چهارم : اصناف علما و صفات عالم قابل متابعت
قاعده پنجم : مذمت عمل بی‌عمل
قاعدۀ ششم : مذمت فتوا دادن کسی که اهلیت آن را نداشته باشد
خصلت اول : عدم اغترار به عبادت و اعتراف به عجز
خصلت دوم : شکر نعمت
خصلت سوم : توبه
لمعۀ اول : فضیلت نماز
لمعۀ دوم : اختلاف شرایع و مذمت بدعت در دین
لمعۀ سوم : رهبانیت بدعت است و در این امت نیست
لعمۀ چهارم : اعتزال از خلق
لعمۀ پنجم : طلب مال از حلال نمودن و قدر انفاق کردن
لمعۀ ششم : در بیان تجمل، زینت، لباس‌های فاخر و…
لمعۀ هفتم : فضیلت پاکیزه بودن و بوی خوش کردن
لمعۀ هشتم : مدح طعام‌های لذیذ و مذمت ترک گوشت و حیوانی نمودن
لمعۀ نهم : حرمت غناء
لمعۀ دهم : در بیان ذکر
تصدق کردن
ثمرۀ اول : خوف و رجا
ثمره دوم : بیان بعضی از قصص خایفان، جهت تنبه مومنان
ثمره سوم : مدح مخالفت نفس و مذمت متابعت هواهای نفسانی
باب اول : مذمت دنیا
باب دوم : بیان چند تمثیل در مذمت دنیا
تمثیل اول : در بیان اینکه، هر چند آدمی به دنیا مشغول می‌شود
تمثیل دوم : در بیان اینکه هر چند بیشتر تحصیل دنیا می‌نمایی
تمثیل سوم : در بیان اینکه، ظاهر دنیا خوشایند و باطنش کشنده است
تمثیل چهارم : در بیان فنا و سرعت انقضای دنیا
تمثیل پنجم : در بیان بی‌وفایی دنیا
تمثیل ششم : در بیان کیفیت نجات از دنیا
تمثیل هفتم : در بیان پستی دنیا و اینکه سربلندی در این خانۀ پست ضرر می‌رساند
تمثیل هشتم : در بیان سوء عاقبت دنیا
تمثیل نهم : در بیان اینکه، دنیا و آخرت با یکدیگر جمع نمی‌شوند
تمثیل دهم : ذکر تمثیلاتی که، مشتمل است بر توضیح عیب‌های بسیار از دنیا
باب سوم : معنی دنیا
خصلت اول : بسیار خندیدن
خصلت دوم : کسلی و سستی در عبادت
خصلت سوم : عفت فرج، از محرمات، مکروهات و شبهات
خصلت چهارم : نگاه‌داشتن چشم، از محرمات و مکروهات
نجم اول : فضیلت دعا و فواید آن
نجم دوم : شرایط آداب دعا
نجم سوم : علت مستجاب‌نشدن بعضی از دعاها
ینبوع اول : اکرام پیران مسلمانان
ینبوع دوم : فضیلت قرآن و حامل آن
ساقیۀ اول : فضیلت قرآن
ساقیۀ دوم : فضیلت حاملان قرآن
ساقیۀ سوم : صفات قاریان قرآن و اصناف ایشان
ساقیۀ چهارم : آداب قرائت قرآن
ساقیۀ پنجم : استعاذه
ساقیۀ ششم : رو به جانب قبله بودن
ساقیۀ هفتم : کیفیت ختم قرآن
ساقیۀ هشتم : ثواب تعلیم و تعلم و حفظ قرآن
ساقیه نهم : ثواب قرائت قرآن
ساقیه دهم : فضیلت تلاوت قرآن و نگاه داشتن آن
ساقیه یازدهم : فضایل و فواید بعضی از آیات و سوره‌های قرآن
ینبوع سوم : احوال سلاطین، معاشرت‌نمودن با ایشان و عدل و جورشان
جدول اول : عدل و جور ایشان
جدول دوم : کیفیت معاشرت ارباب حکومت بارعایا و حقوق ایشان
جدول سوم : ثواب اعانت مومنان و ادخال سرور در قلبشان و دفع ظلم
جدول چهارم : مذمت تحقیر و ایذای مؤمنان
جدول پنجم : حقوق پادشاهان، دعا کردن برای صلاحشان
جدول ششم : مفاسد قرب پادشاهان
جدول هفتم : جهاتی که به آنها می‌توان به خانه حکام و امرا رفت
فصل اول : مذمت و حرمت غیبت
فصل دوم : معنی غیبت
فصل سوم : در بیان افرادی که غیبت‌شان استثناست
فصل چهارم : حکم شنیدن غیبت
فصل پنجم : کفارۀ غیبت و توبه از آن
فصل ششم : مذمت بهتان و متهم ساختن مؤمنان و گمان بد بردن به ایشان
فصل هفتم : مذمت حسد
مصباح اول : مذمت تکبر
مصباح دوم : انواع تکبر
مصباح سوم : علاج تکبر
مصباح چهارم : اصلاح سریره
مصباح پنجم : پشم پوشی
باب اول : فضیلت اذکاری که مخصوص به وقتی نیست
فصل اول : فضیلت تسبیحات اربعه
فصل دوم : ثواب تهلیل
فصل سوم : فضیلت تسبیح
فصل چهارم : فضیلت تحمید و انواع حمد
فصل پنجم : فضیلت استغفار
فصل ششم : فضیلت اذکار متفرقه
باب دوم : اذکاری که مخصوص وقت‌های خاصی هستند
فصل اول : تعقیب نماز و اذکار صبح و شام
فصل دوم : اذکار و ادعیه یی که در عقب هر نماز باید خواند
فصل سوم : تعقیب مخصوص نماز ظهر
فصل چهارم : تعقیبات نماز عصر
فصل پنجم : تعقیب نماز خفتن
فصل ششم : سجده شکر
فصل هفتم : اذکاری که در هنگام خواب باید خواند.
پی نوشت:
- انصاری قمی، کتاب‌شناسی تألیفات علامه مجلسی، ۱۳۶۹ش.
- مجلسی، عین الحیات، ۱۳۸۲ش، ص۱۱.
- گزیده عین الحیاه، ۱۳۷۹ش.
- مجلسی، عین الحیات، ۱۳۸۲ش، ص۱-۴۰.
- تهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۵۴.
- تهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۲۰۴.
- انصاری قمی، کتاب‌شناسی تألیفات علامه مجلسی، ۱۳۶۹ش.
- تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۱۳.
- تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۱۲۰.
منابع
- انصاری قمی، ناصرالدین، کتاب‌شناسی تألیفات علامه مجلسی، مشکوه، زمستان ۱۳۶۹ش، شماره ۲۹.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دار الاضواء.
- گزیده عین الحیاه، کتاب ماه دین، مرداد ۱۳۷۹ش، شماره ۳۴.
- مجلسی، محمدباقر، عین الحیات، انوارالهدی، قم، ۱۳۸۲ش.
منبع: ویکی شیعه
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی