اشاره:
سودجویی و مال اندوزی در حدی که جامعه را به چالش بکشاند در دین اسلام یک امر بسیار نکوهیده و غیر انسانی معرفی شده است. یکی از روشهای مال اندوزی غیر انسانی احتکار است که برخی فرصت طلبها در بحرانهای اقتصادی و اجتماعی به آن پرداخته و باعث گرانی اجناس مایحتاج مردم می شوند. در روایات و احادیث اهل بیت(علیهم‌السلام) این صفت رذیله مورد توجه قرار گرفته و به مضرات و صفات کسانی که به این امر می پردازند پرداخته اند. در این مقاله برخی از احادیث در این موضوع جمع آوری شده است.
(۱) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
لا یحتکر إلّا خاطئ؛ جز خطاکار احتکار نمى کند.
(نهج الفصاحه ص ۶۸۰، ح ۲۵۲۴)
(۲) حضرت علی (علیه‌السلام):
مِنْ طَبَائِعِ الْأَغْمَارِ إِتْعَابُ النُّفُوسِ فِی الِاحْتِکَار؛ به رنج افکندن خود براى احتکار از خصلت هاى ابلهان است .
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۷)
(۳) حضرت علی (علیه‌السلام):
الِاحْتِکَارُ شِیمَهُ الْفُجَّار؛ احتکار خوى نابکاران است .
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۳)
(۴) حضرت علی (علیه‌السلام):
الْإِیثَارُ فَضِیلَهٌ الِاحْتِکَارُ رَذِیلَه؛ ایثار فضیلت است و احتکار رذیله است.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۰)
(۵) حضرت علی (علیه‌السلام):
الِاحْتِکَارُ دَاعِیَهُ الْحِرْمَان؛ احتکار به حرمان و بى بهره ماندن (محتکر) انجامد.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۱)
(۶) حضرت علی (علیه‌السلام):
الْمُحْتَکِرُ مَحْرُومٌ نِعْمَتَه؛ احتکار کننده از نعمت خود محروم و بى بهره خواهد ماند.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۲)
(۷) حضرت علی (علیه‌السلام):
الْمُحْتَکِرُ الْبَخِیلُ جَامِعٌ لِمَنْ لَا یَشْکُرُهُ وَ قَادِمٌ عَلَى مَنْ [لِمَنْ] لَا یَعْذِرُه؛ آنکه احتکار کند و بخل ورزد گرد آورد (اموال را) براى کسى که سپاسش نگوید (یعنى ورثه او) و در آید بر کسى که عذرش نپذیرد و معذورش ندارد.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۵)
(۸) حضرت علی (علیه‌السلام):
هَلَکَ خُزَّانُ الْأَمْوَالِ وَ هُمْ أَحْیَاءٌ وَ الْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ أَعْیَانُهُمْ مَفْقُودَهٌ وَ أَمْثَالُهُمْ فِی الْقُلُوبِ مَوْجُودَه؛ ثروت اندوزان در حالی که زنده اند مرده اند؛ و دانشمندان تا جایی که روزگار باقی است باقی اند؛تن هایشان(با از دنیا رفتن) گم شده؛و نشانه هایشان در دل ها موجود است.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۸{شبیه این در نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۴۹۶، ح ۱۴۷ })
(۹) حضرت علی (علیه‌السلام):
أیُّما رجُلٍ اشْتَرى طَعاما فکَبسَهُ أربَعینَ صَباحا یُریدُ بهِ غَلاءَ المُسلِمینَ، ثُمَّ باعَهُ فتَصدّقَ بثَمنِهِ لَم یَکُنْ کَفّارَهً لِما صَنَعَ؛ هرکس مواد غذایى بخرد و براى این که آن را به مسلمانان گران بفروشد چهل روز انبار کند و پس از چهل روز آن را بفروشد و همه درآمد آن را هم صدقه بدهد کفاره گناه او نخواهد شد .
(امالی(طوسی) ص ۶۷۶)
(۱۰) حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم:
بئس العبد المحتکر: إن أرخص اللَّه تعالى الأسعار حزن و إن أغلاها اللَّه فرح؛ چه بد بنده اى است محتکر ! اگر خداوند متعال قیمتها را کاهش دهد، او اندوهگین مى شود و اگر گران کند شاد مى گردد .
(نهج الفصاحه ص ۳۷۱، ح ۱۰۷۹)
(۱۱) حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم:
الُمحتَکِرُ فی سُوقِنا کالمُلْحِدِ فی کِتابِ اللّه؛ کسى که در بازار ما دست به احتکار زند به منزله کسى است که کتاب خدا را انکار کند .
(نهج الفصاحه ص ۴۳۲، ح ۱۳۱۷)
(۱۲) حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم:
الُمحْتَکِرُ مَلْعونٌ؛ محتکر از رحمت خدا به دور است .
(کافی(ط-الاسلامیه) ج ۵، ص ۱۶۵، ح ۶)
(۱۳) حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم:
مَنْ جَمَعَ طَعَاماً یَتَرَبَّصُ بِهِ الْغَلَاءَ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَقَدْ بَرِئَ مِنَ اللَّهِ وَ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُ؛ هرکس خوراکى را به امید گران شدن چهل روز انبار کند از خداوند برى شده و خدا نیز از او برى و بیزار است .
(بحار الانوار(ط-بیروت) ج ۵۹، ص ۲۹۲)
(۱۴) امام صادق (علیه‌السلام):
کُلُّ حُکْرَهٍ تَضُرُّ بالنّاسِ و تُغْلی السِّعْرَ علَیهِم فلا خَیرَ فیها؛ هر احتکارى که به مردم زیان رساند و نرخها را بالا برد خیر و برکتى در آن نیست .
(دعائم الاسلام ج ۲، ص ۳۵، ح ۷۸)
(۱۵) امام علی (علیه‌السلام):
(فیما کَتَبَهُ للأشتَرِ حینَ وَلاّهُ مِصرَ) و اعْلَمْ مَع ذلکَ أنّ فی کثیرٍ مِنهُم( التُجّار و ذَوِی الصَناعاتِ) ضِیقا فاحِشا، و شُحّا قَبیحا، و احْتِکارا للمَنافِعِ، و تَحَکُّما فی البِیاعاتِ، و ذلکَ بابُ مَضَرَّهٍ للعامَّهِ، و عَیْبٌ على الوُلاهِ، فامْنَعْ مِن الاحْتِکارِ ؛ فإنَّ رسولَ اللّه (صلى الله علیه و آله و سلّم) مَنعَ مِنهُ ؛ (در فرمان زمامدارى مصر به مالک اشتر) با این همه، بدان که بسیارى از آنان – تجّار و صاحبان صنعت – در داد و ستد بیش از اندازه سختگیرند و بخل ورزى ناپسندى دارند و به منظور سود بیشتر کالا را احتکار مى کنند و به دلخواه نرخ گران مى بندند و این کار براى توده مردم زیانبار و براى حکمرانان عیب و ننگ است . بنابراین، از احتکار جلوگیرى کن ؛ زیرا که رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلّم) از آن منع فرموده است .
( تحف العقول ص ۱۴۰؛ نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۴۳۸ از نامه ۵۳)
