میرزا طاهر تبریزی

اشاره:

میرزا طاهر تبریزی، معروف به طاهر خوشنویس، از نسخ‌نویسان صاحب‌نام قرن سیزدهم و چهارده قمری است. میرزا طاهر با تحریر مکرر قرآن و سایر کتب مذهبی، به طاهر خوشنویس مشهور شد. او به جز خط نسخ بر خط نستعلیق و شکسته نستعلیق نیز تسلط داشت. از آثار ماندگار او، قرآن عظیم با ترجمه و خلاصه تفسیر فیض الاسلام است که متن آن به خط نسخ و ترجمه به نستعلیق است. به جز قرآن‌های متعدد، او نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، مفاتیح الجنان، منتهی الآمال و چند کتاب از کتاب‌های درسی حوزه علمیه مثل معالم الاصول و کفایه الاصول را نیز خوشنویسی کرد.

زندگینامه

میرزا طاهر تبریزی، فرزند عبدالرحمان در ۱۲۶۷ش در تبریز به دنیا آمد. تحصیلاتش را از هفت سالگی نزد پدر آغاز کرد، و نزد وی به قرائت قرآن پرداخت. سپس صرف، نحو و فقه را نیز فراگرفت و چون علاقه وافری به هنر خوشنویسی داشت، در اثر پشتکار و تمرین بسیار توانست بدون راهنمایی استاد به اصول و قواعد هنر خط پی ببرد.[۱]

او نخستین نوشته خود را در نه سالگی به چاپ رسانید. نوشتن اوّلین قرآن را در سال ۱۲۸۲ش در سنّ سیزده سالگی آغاز کرد و چهار سال طول کشید. در سنّ هفده سالگی همزمان با انقلاب مشروطه، مدرسه‌های فیوضات و رشدیه و مموریال در تبریز از وی برای تعلیم خط دعوت کردند. او برای تشویق شاگردانش مبلغی از درآمد ماهیانه‌اش را به عنوان جایزه به شاگردان مستعد تخصیص داده بود.

میرزا طاهر خوشنویس پس از پانزده سال خدمت در مدارس ملّی، مدّت ۳۵ سال هم به طور رسمی در مدارس تبریز به آموزش هنر خوشنوسی اشتغال داشت.[۲]

میرزا طاهر در حدود ۱۳۴۹ش به تهران رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند و در ۱۳۵۵ش درگذشت و در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد. در بزرگداشتی که آذر‌ماه ۱۳۷۶ در تبریز برای وی برگزار شد، مقرر شد که قبر او از تهران به تبریز انتقال یابد و نهایتاً در تاریخ ۱۰ بهمن‌ماه ۱۳۸۴ قبر میرزا طاهر خوشنویس از تهران به مقبرهالشعرای تبریز انتقال یافت.[۳][۴]

شاگردان

استاد شهریار، از دوستان میرزا طاهر بود و در حدود سال‌های ۱۳۳۱ به بعد جهت یادگیری خط شکسته تحریری به منزل میرزا می‌رفت. حوالی سال‌های ۱۳۳۲ حیدربابا اثر استاد شهریار با خط میرزا طاهر به چاپ رسید.‌[۵]

استاد شهریار و میرزا طاهر خوشنویس.jpg

مردی که خطش نفیس باشد                                 آن طاهر خوشنویس باشد

شایسته بود به نامش الحق                   این جمله خوشنویس مطلق

در مشق جلی و نسخ و تحریر            استاد بود به نیک تعبیر

چکامه خوشنویسان

آثار

صفحه پایانی جامع المقدمات الاصول به خط طاهر خوشنویس

جامع المقدمات خط طاهر خوشنویس

این نسخ‌نویس با تحریر مکرر قرآن و سایر کتب مذهبی که در شمارگان زیاد چاپ و منتشر شد در این زمینه شهرت به‌سزایی یافت و به طاهر خوشنویس مشهور شد، برخی آثار وی عبارتند از:

قرآن کریم، با ترجمه و تفسیر فارسی و خواص سور،آیات و تجوید.

قرآن مجید، با منتخب التفسیر مهدی الهی قمشه‌ای.

قرآن مجید، تنزیل من رب العالمین، به تصحیح ابوالقاسم نجل، عبدالرحیم سلطان القراء، به خط نسخ.

قرآن عظیم، با ترجمه و خلاصه تفسیر فیض‌الاسلام، متن به خط نسخ، ترجمه به خط نستعلیق.

قرآن مجید، به خط نسخ.

کتاب شواهد سیوطی.

ترجمه صحیفه کامله، فیض الاسلام.

معالم الاصول(مقدمه معالم الدین)، متن به خط نسخ، حاشیه به خط شکسته نستعلیق.

سرمشق‌های طاهر خوشنویس، به خط نستعلیق.

خلاصه النحو.

نفثه المصدور فیما یتجدد به حزن یوم العاشور.

رساله رشدیه، با ۳ رساله دیگر.

صراط المستقیم، با ۳ رساله دیگر در یک جلد، ۷۲+۷۴ صفحه، خشتی، سنگی.

ذخیره المعاد(در اعمال مختصّه ماه رمضان)، متن به خط نستعلیق، آیات و ادعیه به خط نسخ.

صراط المنعمین، با عیشه راضیه.

عیشه راضیه(با صراط المنعمین)، رقعی، سنگی.

مفاتیح الجنان، ادعیه به خط نسخ، ترجمه فارسی به خط نستعلیق.

بحر المعارف، وزیری، سنگی.

ترجمه دیوان محمد کریمخان کرمانی(متن عربی منظوم و ترجمه منثور فارسی).

دیوان فی المراثی(شعر).

ابواب الجنان (در ادعیه و اوراد)، به خط نسخ.

رباعیات حکیم عمر خیام به خط نستعلیق.

کفایه الاصول، با حاشیه ابو الحسن بن عبد الحسین اردبیلی مشکینی.

حاشیه مشکینی بر کفایه الاصول.

مصباح الفقیه(شرح الشرایع)، الجزء الثالث، زکوه، سنگی، به خط نسخ.

جامع المقدمات(عربی و فارسی)، متن به خط نسخ، حاشیه شکسته نستعلیق.

درج گهر (کلمات قصار حضرت رسول).

تهذیب المنطق، جیبی، سنگی.

الفیه فی النحو(ادبیات عرب در قالب نظم).

قرآن مجید، متن به خط نسخ، حاشیه به خط نستعلیق.

منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل، به خط نستعلیق، آیات و ادعیه به خط نسخ.

تبصره المتعلمین فی احکام الدین، جیبی، سنگی، متن و حاشیه به خط نسخ.

حیدر بابایه سلام.

هدایه الطالب الی اسرار المکاسب، به خط نسخ.

جواهر العددیه، متن به خط نستعلیق، بخش‌های عربی به خط نسخ.

گلستان سعدی[۶]

مطالعه بیشتر

اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی، تجلیل از هنرمند ارزنده استاد طاهر خوشنویس خطاط معروف معاصر ایران در هشتمین جشن فرهنگ و هنر آبانماه ۱۳۵۴، تبریز، اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی، ۱۳۵۴ش.

دلفراقی، رحمان، خودآموز خوشنویسی ایران، بانضمام عکس‌های تاریخی و نمونه‌های خط خوشنویسان سابق یادی از طاهر خوشنویس، تبریز، دلفراقی، ۱۳۶۸ش.

راهجیری، علی، تذکره خوشنویسان معاصر، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۴ش.

فضائلی، حبیب اللّه، اطلس خط، تحقیق در خطوط اسلامی، اصفهان، انجمن آثار ملی اصفهان، ۱۳۹۱/۱۳۴۹ش.[۷]

پی نوشت

مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی

جلالی دیزجی، کتابشناسی آثار و احوال میرزا طاهر خوشنویس.

مفاخر ایران

گزارش فارس از سرگذشت میرزا‌ «طاهر خوشنویس»

زندگی نامه استاد حاج میرزا طاهر خوشنویس تبریزی

جلالی دیزجی، کتابشناسی آثار و احوال میرزا طاهر خوشنویس.

جلالی دیزجی، کتابشناسی آثار و احوال میرزا طاهر خوشنویس.

منبع: جلالی دیزجی، علی، کتابشناسی آثار و احوال میرزا طاهر خوشنویس، تحقیقات اسلامی، ۱۳۷۰ش، شماره ۱ با تلخیص و اضافات.