استفاده گسترده امام حسن عسکری (علیه السلام) از علم غیب

اشاره:

در ابتدا سؤالی مطرح می شود که آیا جز خداوند متعال کسی از غیب آگاهی دارد یا نه؟ بعضی از آیات به صراحت آگاهی از غیب را برای غیر خدا نفی می کند: قُلْ لا یَعْلَمُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَیْبَ‏ إِلاَّ اللَّهُ وَ ما یَشْعُرُونَ أَیَّانَ یُبْعَثُونَ ۱بگو: «کسانى که در آسمانها و زمین هستند غیب نمى‏دانند جز خدا، و نمى‏دانند کى برانگیخته مى‏شوند!» قرآن در جای دیگر می فرماید: عالِمُ الْغَیْبِ‏ فَلا یُظْهِرُ عَلى‏ غَیْبِهِ أَحَداً ۲؛ داناى غیب اوست و هیچ کس را بر اسرار غیبش آگاه نمى‏سازد.

با توجه به این دو آیه و آیات مشابه علم به غیب برای غیر خدا منتفی است. پس چگونه اخباری که درباره خبر دادن پیامبر و امامان شیعه در تاریخ و روایات آمده را توجیه کنیم؟ و یا اینکه این روایات چون مخالف نص قرآن است باید کنار گذاشته شود. در ابتدا باز به خود قرآن مراجعه می کنیم که قرآن خود را تفسیر می کند برخی از آیات با آیات دیگر توضیح داده می شود و منظورش روشن می شود. آیا آیه ای نداریم که در آن علم عیب را برای پیامبر عظیم الشأن اسلام ثابت کرده باشد؟ ذلِکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ‏ نُوحیهِ إِلَیْکَ وَ ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یُلْقُونَ أَقْلامَهُمْ أَیُّهُمْ یَکْفُلُ مَرْیَمَ وَ ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یَخْتَصِمُونَ ۳؛ (اى پیامبر!) این، از خبرهاى غیبى است که به تو وحى مى‏کنیم؛ و تو در آن هنگام که قلمهاى خود را(براى قرعه‏کشى) به آب مى‏افکندند تا کدامیک کفالت و سرپرستى مریم را عهده‏دار شود، و (نیز) به هنگامى که (دانشمندان بنى اسرائیل، براى کسب افتخار سرپرستى او،) با هم کشمکش داشتند، حضور نداشتى؛ و همه اینها، از راه وحى به تو گفته شد.) و در همین مضمون باز قرآن دارد که:

تِلْکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ‏ نُوحیها إِلَیْکَ ما کُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَهَ لِلْمُتَّقینَ.۴

ذلِکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ‏ نُوحیهِ إِلَیْکَ وَ ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَ هُمْ یَمْکُرُونَ.۵ از این آیات معلوم می شود که خود خداوند علوم غیبی که هیچ کس از آن مطلع نیست را به پیامبرش خبر می دهد. و یا پیش بینی هایی که خداوند به وسیله قرآنش به پیامبرش و از طریق حضرت به مسلمانان خبر داد. مانند پیروزی بر رومیان۶ و فتح مکه ۷ که در سالهای بعد محقق شد.

بنابراین غیر خدا اگر خدا بخواهد می تواند از غیب مطلع باشد. مطلب دیگر اینکه در آیاتی که علم غیب را منحصر به خداوند کرده بیشتر مربوط به زمان قیامت است، مانند آیه اول که ذکر شد. با مطالعه در زندگانی امام عسکری علیه السلام چنین به نظر می رسد که: آن حضرت بیش از امامان دیگر آگاهی غیبی خود را آشکار می ساخته است. براساس تحقیق یکی از دانشمندان معاصر از کرامات و گزارشهای غیبی و اقدامات خارق العاده امام قطب راوندی در کتاب خرائج جمعا چهل مورد، سید بحرانی در مدینه المعاجز صد و سی و چهار مورد، شیخ حر عاملی در اثبات الهداه صد و سی و شش مورد و علامه مجلسی در بحارالانوار هشتاد و یک مورد را ثبت کرده اند.۸

از این آیات معلوم می شود که خود خداوند علوم غیبی که هیچ کس از آن مطلع نیست را به پیامبرش خبر می دهد. و یا پیش بینی هایی که خداوند به وسیله قرآنش به پیامبرش و از طریق حضرت به مسلمانان خبر داد. مانند پیروزی بر رومیان و فتح مکه که در سالهای بعد محقق شد

و اما چند نمونه از آگاهی از غیب امام حسن عسکری صلوات الله علیه:

خبر کشته شدن معتز:

امام حسن عسکری

محمد بن على السمرى گفت: داخل شدم بر أبى أحمد عبیداللَّه بن عبداللَّه و پیش او نامه ای از ابى محمد(ع) بود، در آن نوشته شده بود که من فرود مى‏آرم بلاى خداى را بر این طاغى یعنى الزبیرى و او گیرنده بود آن حضرت را و سه روز شده بود پس چون روز سوم شد بسرش آمد آنچه امام فرموده بود. و دیگر گفت که نوشت آن حضرت بسوى من که فتنه فرو خواهد گرفت شما را بر حذر باشید پس چون سه روز گذشت در میان بنى هاشم فتنه افتاد پس من نوشتم به ایشان که آیا آن فتنه این بود فرمود که نه ولیکن غیر اینست پس چون چند روز گذشت امر معتز بوقوع آمد و او کشته شد. ۹

خبر از آزادی از زندان:

حَدَّثَنَا أَبُو هَاشِمٍ قَالَ‏ شَکَوْتُ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ ضِیقَ الْحَبْسِ وَ ثِقْلَ الْقَیْدِ فَکَتَبَ إِلَیَّ تُصَلِّی الظُّهْرَ الْیَوْمَ فِی مَنْزِلِکَ فَأُخْرِجْتُ فِی وَقْتِ الظُّهْرِ وَ صَلَّیْتُ فِی مَنْزِلِی کَمَا قَالَ علیه السلام … ابو هاشم جعفری می گوید: زندانی بودم از فشار زندان و سنگینی غل و زنجیر به حضرت شکایت کردم. امام در پاسخ نوشت: امروز نماز ظهر را در منزل خود خواهی خواند. طولی نکشید از زندان خلاص شدم و نماز را در منزل خواندم! ۱۰

آگاهی از آنچه در ذهنها می گذرد:

از نصیر خادم روایت کرده که گفت: بارها از حضرت عسکرى علیه السّلام شنیدم که با غلامان‏ خود به زبان آنها سخن می گفت، و در میان ایشان ترک و رومى و صقالبى بود (و با هر کدام به زبان خودشان گفتگو می کرد) من در شگفت شدم و با خود گفتم: اینکه در مدینه بدنیا آمده و تا (پدرش) امام هادى علیه السّلام از دنیا رفت خود را به کسى نشان نداد و کسى او را ندید! این چگونه است؟! حضرت رو به من کرده فرمود: همانا خداى عز و جل حجت خود را از میان سایر مخلوق آشکار و ممتاز می کند، و علم شناسائى هر چیز را به او می دهد، و او زبانها و نسبها و پیش آمدها را می داند، و اگر چنین نباشد میان حجت و امام با رعیت و سایر مردم فرقى نخواهد بود. ۱۱

از نصیر خادم روایت کرده که گفت: بارها از حضرت عسکرى علیه السّلام شنیدم که با غلامان‏ خود به زبان آنها سخن می گفت، و در میان ایشان ترک و رومى و صقالبى بود (و با هر کدام به زبان خودشان گفتگو می کرد) من در شگفت شدم و با خود گفتم: اینکه در مدینه بدنیا آمده و تا (پدرش) امام هادى علیه السّلام از دنیا رفت خود را به کسى نشان نداد و کسى او را ندید! این چگونه است؟!

پیش بینی مرگ مهدی عباسی:

از احمد بن محمد روایت کند که گفت: مهدى عباسى دست به کشتار موالیان ترک و وابستگان خود زد من نامه به حضرت عسکرى علیه السلام نوشتم که: سپاس خداى را که او را از ما به خود سرگرم کرد، زیرا من شنیده بودم شما را تهدید کرده و گفته است: من ایشان را از روى زمین برمی دارم، امام عسکرى علیه السلام به من نوشت: این سخن عمرش را کوتاه‏تر کرد، از امروز پنج روز بشمار و روز ششم پس از خوارى و ذلتى که به او برسد کشته خواهد شد، و چنان شد که فرمود. ۱۲

پی نوشت:

1. سوره نمل، آیه ۶۵، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
2. سوره جن، آیه۲۶ ، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
3. آل عمران، آیه ۴۴، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
4. سوره هود آیه ۴۹
5. سوره یوسف، آیه ۱۰۲
6. آیات ابتدایی سوره روم
7. سوره فتح، آیه ۲۷
8. سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، ص ۶۴۴،ناشر مؤسسه امام صادق
9. کشف الغمه-ترجمه و شرح زواره‏اى، ج‏۳، ص ۲۹۵،ناشر: اسلامیه‏
10. إعلام الورى بأعلام الهدى ،شیخ طبرسى‏، ص: ۳۷۳، ناشر: اسلامیه‏
11. ارشاد شیخ مفید، ترجمه سید هاشم رسولى محلاتى، ج‏۲، ص: ۳۱۷ و ۳۱۶ ،ناشر: اسلامیه‏