رویت امام زمان (ع)

سال ولادت امام زمان ( علیه السّلام ) بنا بر نقل اکثر مورّخین مُعتبر و محدّثین شیعه و غیر شیعه نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری قمری می‌باشد،[۱] و سال شهادت امام حسن عسکری ( علیه السّلام ) سال ۲۶۰ هجری قمری می‌باشد.[۲] بنا‌بر تصریح علمای بزرگ امامیّه مانند شیخ مفید، آن حضرت در سال شهادت پدر بزرگوارش پنج ساله بود، «وکان عمره عند وفاه ابیه خمس سنین اتاه الله تعالی فیها الحکمه کما اتاها یحی صبیاً و جعله  اماماً فی حال الطفولیه . . .».[۳] 

این قول مشهور و دقیق بین علمای شیعه و تمام شیعیان است. بنابراین امام دوازدهم ( علیه السّلام ) پنج سال در کنار پدر بزرگوارش و در سایه پدر مهربانش زندگی نموده است و این زندگی و حتی تولد حضرت به نوعی در خفاء و پنهانی بوده است. علّت اختفا مربوط به اوضاع سیاسی و اجتماعی معاصر امام عسکری ( علیه السّلام ) و حتی امامان(ع) پیش از او بوده است که به لحاظ امنیت جانی صورت گرفته است. چنان‌که ولادت برخی از انبیای الهی در خفا و استتار بوده است.[۴] شرایط سیاسی حاکم بر عصر امام(ع) به علت تدابیـر سخت نظامی خلفای عباسی که دشمن سرسخت ائمّه(ع) بوده‌اند اقتضا می‌نمود، که شیعیان در تقیّه کامل و اختفا فعّالیت‌های مذهبی خود را انجام دهند و ارتباط با ائمه(ع) برای شیعیان بسیار سخت انجام می‌گرفت، تنها وکلای شیعه در این دوره با زحمات عدیده امکان ارتباط با ائمه(ع) را داشتند. به ویژه دوره امام عسکری ( علیه السّلام )از سخت‌ترین دوران سیاسی و اجتماعی برای شیعه محسوب می‌شود. این امام عزیز اکثر دوران زندگی خویش را در پادگان‌های نظامی به سر برد و بخشی از عمر شریفش را نیز کاملاً تحت مراقبت وکنترل شدید نیروها و جاسوسان امنیتی خلفای جائر و ستم پیشه عباسی بوده است و وظیفه سنگین الهی، امامت را انجام می‌داد. با توجّه به این اوضاع فشار و خفقان سیاسی است که امام زمان ( علیه السّلام ) در کودکی برای خیلی از مردم ناشناخته بود و فقط خصّصین از بزرگان شیعه و نزدیکان أئمه(ع) و صحابی بزرگ به زیارت حضرت توفیق یافته و او را دیده‌اند و تعداد این افراد به حدّی است که یقین آور است .علاوه بر این ، این رؤیت‌کنندگان خودشان از فقها و از اصحاب بزرگ و کاملاً مورد اطمینان و تأیید ائمه(ع) بوده‌اند که در یقین و اطمینان کامل به کلام آن‌ها جای هیچ شبهه و شکی باقی نمی‌ماند. اسامی این افراد در کتاب‌های حدیثی و تاریخی علمای بزرگ شیعه و سنّی آمده است و بسیاری از این افراد خودشان به محضر امام زمان ( علیه السّلام ) در زمان امام حسن عسکری ( علیه السّلام ) رسیده‌اند. با توجّه به این‌که در مدّت پنج سال امام عسکری ( علیه السّلام ) با خواص از شیعیان ارتباط مستمر داشت چه از طریق وکلای مخصوص در نواحی مختلف سرزمین اسلامی وچه ارتباط مستقیم که در این فرصت‌ها امام سعی می‌نمود جانشین خود را به شیعیان معرفی کند و آن‌ها را از تحیر و سر درگمی نجات دهد. همان طوری که ائمه(ع) قبل از او علاوه بر تصریح پیامبر اکرم ( صلّی الله علیه ) به نام ائمه(ع)، شخصاً و عیناً او را به شیعیان معرفی می‌کرده‌اند تا هیچ کس به دروغ مدّعی مقام امامت نشود که منجر به انحراف شیعه از مسیر حق گردد. لذا در سیره تمام ائمه(ع) ما می‌بینیم که آن‌ها علاوه بر معرفی جانشین خود از آخرین امام معصوم نیز با القاب و اسم خاص آن حضرت به تصریح سخن گفته‌اند و او را به مردم با علائم مخصوص و منحصر به‌فرد معرفی نموده‌اند.
با این اهتمام به مقام امامت، امام عسکری ( علیه السّلام ) هم خبر از ولادت و غیبتش داده و شخصاً از دوران نوزادی و تولّد او با طرق مختلف از جمله فرستادن «عقیقه»،[۵] به تمام شیعیان از ولادت آن حضرت خبر داده و او را به بزرگان شیعه نشان داده و در زمان خود شناسانده‌اند تا حجّت بر آن‌ها تمام شده باشد. در این‌جا به ترتیب از منابع معتبر و مختلف به تبیین برخی از افرادی که بـه حضور حضرت صاحب الامر (ع) در زمان پدر بزرگوارش مشرّف شده‌اند می‌پردازیم:
۱٫ محمد بن عثمان عمری، همراه چهل نفر از شیعیان آن حضرت را در کودکی دیده‌اند که امام عسکری ( علیه السّلام ) به آن‌ها فرموده است: «هذا امامکم من بعدی و خلیفه علیکم اطیعوه».[۶]این فرزندمن بعد از من امام وجانشین من در میان شماست از او پیروی کنید.
۲٫ بلخی به نقل از ابو هارون که از شیعیان بوده است نقل می‌کند که صاحب الزمان ( علیه السّلام )  را دیدم صورتش مانند ماه شب چهاردهم نور می‌داد.[۷]
۳٫ یعقوب بن منقوش هم به نقل از شیخ صدوق (ره) در کمال الدین از جمله کسانی است که حضرت را دیده است.[۸] شیخ صدوق از بزرگان شیعه است که کتاب‌های گرا‌ن‌سنگی را در علوم مختلف از خود برجای گذاشته است که دارای اعتبار ویژه‌ای در پیش فُقهای شیعه هستند از جمله کتاب‌های بسیار معتبر او کتاب «کمال الدین و تمام النعمه» است که آن‌ را درباره امام عصر ( علیه السّلام ) نگاشته و مباحث مختلفی را به صورت تفصیلی حول محور مهدویت طرح نموده و تمام شبهات وارده بر این جریان را در آن جواب داده است که بسیار قابل توجّه و مناسب است. لذا هیچ شبهه‌ای در کتاب و نویسنده آن وجود ندارد و از جهاتی، از جمله نزدیکی دوران حیات صدوق به دوران غیبت صغری از نقاط قوت این کتاب است و ممتاز بودن و برخورداری نویسنده از فضائل نفسانی از موارد دیگر امتیازات این کتاب شریف است که قابل توجّه می‌باشد. در حقیقت این کتاب جواب شبهاتی است که درباره مسئله مهدویت و وجود امام عصر (ع) در عصر صدوق بر شیعه وارد شده وشیخ صدوق قاطعانه به آن‌ها  پاسخ مستند و مستدل داده است .از جمله کتابهای معتبر شیعه که به این مسئله «رویت امام در حیات پدرش» پرداخته، کتاب ارشاد شیخ مفید است که به نقل از محمد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر ( علیه السّلام ) که از نوادگان امام کاظم(ع) بود در عراق  امام زمان(ع) را در کودکی و در حیات پدرش دیده است.روایت حمزه بن موسی بن جعفر که از روایات بسیار معتبر است از حکیمه خاتون عمه امام عسکری  ( علیه السّلام ) است نقل کرده است که: او را در زمان حیات پدرش دیده است. این روایت که حکیمه خاتون حضرت را دیده است در بسیاری از کتاب‌های مربوط به موضوع مهدویت کراراً آمده است که حتّی شب ولادت حضرت صاحب الزمان ( علیه السّلام ) آن بانوی مکرّم در خانه امام عسکری ( علیه السّلام ) حاضر بوده و افطار را در کنار برادرزاده‌اش بوده و شاهد ولادت آن حضرت بوده است،[۹] و او را مکرراً دیده و چشمانش با دیدارش روشن گردیده است. بنابر این اگر رویت کنندگان حضرت را در یک جمع بندی قرار دهیم می‌توانیم چنین نتیجه بگیریم که سه گروه حضرت را دیده‌اند :
۱٫ اهل بیت آن حضرت: مانند حکمیه خاتون عمه امام عسکری ( علیه السّلام )  همچنین خادمان خانه امام عسکری ( علیه السّلام )  در ردیف اولین کسانی بوده‌اند که امام(ع) را زیارت کرده‌اند ،مانند ظریف (ابونصر) خادم دودمان امام عسکری (علیه السلام)[۱۰] و  ابوسعید غانم خادم دیگر امام عسکری ( علیه السّلام )که نقل کرده است که: امام زمان ( علیه السّلام ) در گهواره بود که به محضرش شرف یاب شدم . . . به من فرمود: «انا خاتم الاوصیاء و بی یدفع الله عن اهلی و شیعتی».[۱۱]من اخرین اوصیا هستم که خداوند به وسیله من بلا را ازخاندان وشیعیانم دور میکند.
همچنین محمد بن یعقوب به صورت حدیث مرفوع از نسیم خادم و خادم ابی محمد ( علیه السّلام) نقل کرده است که: وارد شدم به حضور امام زمان ( علیه السّلام , بعد از این‌که ده شب از ولادتش می‌گذشت، در این حال عطسه نمودم به من فرمود: «یرحمک الله. . . فقال: الا ابشرک فی العطاس، هو امان من الموت ثلاته ایام».ایا بشارت دهم تو را در مورد عطسه کردن که همانا امان است از مرگ به مدت سه روز.[۱۲]
۲٫ گروه دوم که از دیدار امام(ع) در حیات پدرش مسرور شده‌اند از نواب حضرتش بودند،مانند عثمان بن سعید عمروی چنانکه قبلاً نیز گفته شد.
۳٫ گروه سوم از زیارت کنندگان حضرت در عهد امام عسکری ( علیه السّلام ) اصحاب خاص و شیعیان نامدار حضرت بوده‌اند که به برخی از آنها اشاره کردیم و بسیاری از بزرگان شیعه از جمله علما وبزرگان شهر قم و شیعیان خاص امام عسکری ( علیه السّلام ) به زیارت حضرت صاحب الزمان ( علیه السّلام ) در زمان حیات پدرشان رسیده‌اند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱- روزگاررهایی ،نویسنده:کامل سلیمان.ترجمه مهدی پور.
۲- ترجمه منتخب الاثر نویسنده:آیه ا… صافی گلپایگانی.

پی نوشت:
[۱] .محمد بن محمد مفید،  الارشاد، قم، آل البیت،اول،ج۲، ص ۳۳۹٫
[۲] . همان، ص ۳۳۶٫
[۳] . همان، ص ۳۳۹٫
[۴] . طوسی،  الغیبه، تهران ،انتشارات نینوی الحدیثه، بی‌تا، ص ۷۴ و مفید ،همان، ص ۳۳۶٫
[۵] . طوسی ،الغیبه ، ص ۱۴ و ۱۴۸؛ محمد باقر مجلسی،  بحارالانوار، دارالکتب، ج ۵۱، ص ۲۲٫
[۶] . محمد بن علی صدوق، کمال الدین، قم، جامعه مدرسین، سوّم،  ۱۴۱۶ ق،ج۲، ص ۴۳۵٫
[۷] . محمد بن علی صدوق، همان.
[۸] . همان، ص ۴۳۷٫
[۹] . محمد بن محمد مفید، الارشاد ،قم،آل البیت،اول، ،ج۲، ص ۳۵۱ و صدوق، کمال الدین، ص ۴۲۴٫
[۱۰] .محمد باقرمجلسی، بحار الانوار ، ج۵۱ ص ۲۲ و مفید ، الارشاد ج ۲، ص ۳۵۴ و شیخ طوسی، الغیبه ،ص ۱۴۸٫
[۱۱] . طوسی ،الغیبه ص ۱۴۸ وصافی گلپایگانی، منتخب الاثر، قم،مکتبه الداوری، هفتم، ص ۳۶۰٫
[۱۲] . طوسی،همان، ص ۱۳۹٫