شهادت امام حسن مجتبى (ع)

۲۸ صفر – شهادت امام حسن مجتبى (ع) – سال ۵۰ هجرى قمرى

امام حسن(ع) نخستین فرزند امام على(ع) و فاطمه زهرا(س) است که در نیمه ماه مبارک رمضان سال سوم هجرى قمرى در مدینه منوره دیده به جهان گشود و با تولد خویش، در جدش پیامبر(ص)و سایر اهل بیت(ع) شادى و نشاط ویژه اى پدید آورد.

امام حسن(ع) بنا به روایت شیعه و اهل سنت، شبیه ترین انسان ها به رسول خدا(ص)بود و در این باره گفته شده است: و کان الحسن اشبه النّاس برسول اللّه(ص)خلقاً و هَدیاً وَ سؤدداً؛ حسن از جهت سیما، روش و رهبرى از همه بیشتر به رسول خدا(ص)شباهت داشت.(۱)

امام حسن(ع) پس از شهادت پدرش امیرمؤمنان على بن أبى طالب(ع) در کوفه، با درخواست و بیعت یاران آن حضرت و اهالى کوفه، خلافت را پذیرفت و راه و روش عدالت پرور پدرش را تداوم بخشید.(۲)

ولیکن با فتنه انگیزى هاى معاویه بن ابى سفیان و شرارت هاى سران سفاک سپاه او از یک سو و نفاق و خیانت برخى از سران سپاه امام(ع) و ایجاد چند دستگى در میان مردم و خستگى آنان از جنگ و خون ریزى از سوى دیگر، آن حضرت را واداشت که براى حفظ اصل اسلام و در نظر گرفتن مصلحت مسلمانان، با معاویه صلح کند و حکومت را به طور موقت و مشروط به وى سپارد.

از آن پس، امام(ع) از کوفه به وطنش مدینه بازگشت و بقیه عمر شریف خود را در مدینه گذرانید. آن حضرت گرچه از حکومت کناره گیرى کرده بود ولى با رفتار و کردار خود، امت اسلام را به جنایت هاى معاویه و عاملان او در سراسر مناطق اسلامى آگاه مى کرد و روحیه رزم و جهاد را در نهاد آنان دوباره زنده مى کرد.

وجود آن حضرت براى معاویه و عامل او در مدینه، بسیار گران مى آمد و مانع ترک تازى آنان مى گردید و دستگاه غاصب خلافت را با مشکلاتى مواجه مى کرد. از جمله این که معاویه تصمیم گرفته بود که فرزند خود یزید را جانشین خویش گرداند و در این راه تلاش زیادى به عمل آورد ولیکن در آغاز توفیق چندانى به دست نیاورد. چون این فکر شیطانى مخالف با صلحنامه امام حسن(ع) بود و از سوى دیگر وجود شخصیت امام حسن(ع) مانع تحقق هدفهاى معاویه بود. بدین جهت در صدد از میان برداشتن این اسوه بزرگ عالم اسلام برآمد و در این راه از منافقان و کسانى که به خاطر وابستگى فامیلى با آن حضرت رابطه داشتند، سود جست.

معاویه از طریق اشعث بن قیس، دخترش جعده را که همسر امام حسن(ع) بود وسوسه کرد و او را به شهادت آن حضرت ترغیب و تطمیع نمود. وى به جعده گفت که اگر حسن را به قتل آورى، علاوه بر این که یکصد هزار درهم پول نقد دریافت مى کنى، وى را به عقد فرزندش یزید درمى آورد و او را ملکه عالم اسلام قرار مى دهد.

جعده که نفاق و دوچهرگى را از پدرش به ارث برده بود، هر چه بیشتر خود را به آن حضرت نزدیک گردانید و پس از جلب توجه امام(ع)، ناجوانمردانه به آن حضرت، خیانت کرد و به وى زهر خورانید.

امام حسن(ع) به خاطر نوشیدن زهر، مسموم شد و به مدت چهل روز در بسترى بیمارى افتاد و روز به روز، حالش وخیم تر گردید، تا این که در ۲۸ صفر سال پنجاه هجرى قمرى، مصادف با سى و دومین سال رحلت پیامبر(ص)در مدینه به شهادت رسید و محبان اهل بیت(ع) را در سوگ بزرگى فرو برد. امام حسین(ع) به تجهیز بدن مطهر برادرش پرداخت و سپس جهت تدفین آن در کنار مرقد پیامبر)ص(، اقدام به تشییع جنازه نمود. عده زیادى از اهالى مدینه، اهل بیت(ع) و تمامى بنى هاشم در تشییع جنازه امام شهید خود همراهى کردند و با عزت و احترام، بدن مطهرش را به سوى مرقد رسول خدا(ص)حرکت دادند. ولى بنى امیه و مخالفان اهل بیت(ع) با تحریک عائشه بنت ابى بکر مانع تدفین بدن آن حضرت در جوار مرقد پیامبراکرم(ص)شدند و در این راه بسیار پافشارى کرده و آماده هرگونه فتنه و فساد گردیدند. جوانان بنى هاشم و پیروان ولایت آماده دفاع از حریم امامت و ولایت شدند. امام حسین(ع) که در شهادت برادرش امام حسن(ع)، از همه سوگوارتر و غمگین تر بود، در برابر حرمت شکنى هاى بنى امیه و مخالفان اهل بیت(ع) فرمود: واللّه لولا عهد الحسن(ع) إلىّ بحقن الدّماء، و أن لااُهریق فى أمره مِحجمه دم، لعلمتم کیف تأخذ سیوف اللّه منکم مآخذها، و قدنقضتم العهد بیننا و بینکم، و أبطلتم ما اشترطنا علیکم لأنفسنا؛ (۳) سوگند به خدا اگر برادرم با من پیمان نبسته بود که در پاى جنازه او به اندازه حجامت خونى ریخته نشود، مى دیدید که چگونه شمشیرهاى الهى از نیام بیرون مى آمدند و دمار از روزگار شما برمى آوردند. شما همان بیچارگان روسیاه اید که عهد میان ما و خود را شکستید و شرائط فیمابین را باطل ساختید.

امام حسین(ع) و سایر بنى هاشم که به خاطر سفارش امام حسن(ع)، کظم غیض کرده و بردبارى و جوان مردى را پیشه خود داشتند، به ناچار بدن امام حسن(ع) را به سوى قبرستان بقیع حمل نموده و در جوار جده اش فاطمه بنت اسد(رض) تدفین نمودند.(۴)

هم اکنون مزار امام حسن مجتبى(ع) به همراه سه تن از امامان معصوم )یعنى امام زین العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام( بدون هیچ گونه گنبد و بارگاهى در این قبرستان قرار دارد و محل زیارت بسیارى از شیعیان و دوستداران اهل بیت(ع) مى باشد.

در تاریخ شهادت امام حسن مجتبى(ع)، علما و مورخان شیعه اتفاق نظر دارند که آن حضرت در ۲۸ صفر سال ۵۰ قمرى در سن ۴۷ سالگى به علت مسمومیت از سوى همسرش جعده بنت اشعث به لقاء اللّه پیوست. (۵) ولیکن علماى اهل سنت به اختلاف پرداختند. برخى از آنان، ربیع الاول سال ۴۹ قمرى، (۶) برخى ربیع الاول سال ۵۰ قمرى و برخى آخر ماه صفر سال ۵۰ قمرى را ذکر کرده اند. هم چنین در مقدار عمر آن حضرت به اختلاف پرداختند. (۷) ولى اکثر آنان اتفاق نظر دارند که همسرش وى را مسموم کرد و پس از تشییع جنازه، سعید بن عاص ( عامل معاویه در مدینه) بر بدن او نماز گذاشت.(۸)

پی نوشت:

۱- الإرشاد (شیخ مفید)، ص ۳۴۷.

۲- همان.

۳- همان، ص ۸.

۴- نک: کشف الغمه (على بن عیسى اربلى)، ج۲، ص ۸۰ و الارشاد، ص ۹.

۵- نک: الکافى(کلینى )، ج۱، ص ۴۶۱؛ بحارالانوار(علامه مجلسى )، ج ۴۴، ص ۱۴۹ و الارشاد، ص ۳۴۶.

۶- انساب الأشراف(بلاذرى)، ج۳، ص ۷۵.

۷- بحارالانوار، ج۴۴، ص ۱۴۹.

۸- همان.