آیا در حدیث ثقلین امر به تمسّک به اهل بیت شده یا تذکّر به اهل بیت(ع)؟

شبهه

ابن تیمیه مى گوید: «حدیث ثقلین در صحیح مسلم فقط دلالت بر امر به تمسک به کتاب خدا دارد، ولى در حقّ عترت تنها به تذکر دادن به اهل بیت خود اکتفا کرده است، لذا سه بار مى فرماید:

«أذکّرکم الله فى أهل بیتى» و به تمسک آن ها امر نکرده است».(۱)

پاسخ شبهه

اولا: مسلم، حدیث را از زید بن ارقم نقل کرده است و او از آنجا که از عُبیدالله بن زیاد مى ترسید، حدیث را به تمامه نقل نکرده بلکه امر به تمسک به عترت را از آن حذف کرده است. دلیل آن این است که زید بن ارقم در موارد دیگر حدیث را نقل کرده و در ذیل آن، حدیث را به طریق مشهور آورده که در آن به «تمسک به عترت» امر شده است و مسلم، مع الأسف در ذیل حدیث زید بن ارقم عبارت «تمسّک به عترت» را نیاورده است. مضافاً بر اینکه در حدیثى که احمد بن حنبل نقل کرده، عین عبارات مسلم آمده است، ولى با اضافه ذیلى در آن به تمسکِ عترت امر شده است…».(۲)

ثانیاً: این حدیث در طریقى که مسلم روایت کرده منحصر نیست، بلکه از طریق دیگر نیز وارد شده که در آن امر به تمسک به قرآن و اهل بیت توأماً آمده است. از جمله، ترمذى از زید بن ارقم حدیث را این گونه نقل کرده است و عده اى از علماى اهل سنت سند حدیث ترمذى را تصحیح کرده اند، که ما به برخى از آنها اشاره مى کنیم:

ناصرالدین البانى امام وهابیان در حدیث، بعد از نقل حدیث ترمذى به سندش از زید بن ارقم ـ که در آن به تمسک کتاب وعترت امر کرده است ـ مى گوید: «حدیث صحیح السند است».(۳) وى حدیث را در کتاب «صحیح الجامع الصغیر» نیز تصحیح نموده است.(۴)

ابن حجر عسقلانى بعد از نقل حدیث ثقلین ـ که در آن مردم را به تمسکِ به کتاب و عترت امر و تشویق کرده ـ مى گوید: «سند حدیث صحیح است».(۵)

هم چنین عدّه اى دیگر حدیث را با همین مضمون ـ که امر به تمسک به کتاب و عترت در آن باشد ـ نقل کرده و تصحیح نموده اند؛ همانند: ابن حجر هیثمى،(۶) بویصرى،(۷) یعقوب بن سفیان فسوى،(۸) قندوزى حنفى(۹) و محمود شکرى آلوسى،(۱۰) وى مى گوید: «حدیث ثقلین نزد فریقین اهل سنت و شیعه ثابت است».

بنابر نقل متقى هندى در «کنز العمال»، ابن جریر طبرى نیز حدیث را تصحیح نموده است.(۱۱)

جلال الدین سیوطى در مسند امام على(علیه السلام) از محاملى در کتاب «الامالى» نقل مى کند که او نیز حدیث ثقلین را تصحیح نموده است.(۱۲)

حسن بن على سقاف شافعى بعد از نقل حدیث ثقلین از سنن ترمذى مى گوید: «حدیث از حیث سند صحیح است».(۱۳)

حاکم نیشابورى بعد از نقل حدیث با لفظ لزوم تمسک به کتاب و عترت و ختم آن به حدیث غدیر، مى گوید: «حدیث از حیث سند مطابق شرط بخارى و مسلم صحیح است؛ اگرچه آن دو این حدیث را نقل نکرده اند».(۱۴)

ابن کثیر مى گوید: «به سند صحیح ثابت شده که رسول خدا در خطبه خود در غدیر خم فرمود: «انّى تارک فیکم الثقلین…».(۱۵)

همچنین او بعد از نقل حدیث ثقلین با سند نسائى مى گوید: «شیخ ما ذهبى فرموده: این حدیث از حیث سند صحیح است».(۱۶)

هیثمى بعد از نقل حدیث با مضمون «لزوم تمسک به کتاب و عترت» مى گوید: «حدیث را طبرانى در «معجم الکبیر» نقل کرده و رجال آن همگى ثقه اند».(۱۷)

جمال الدین قاسمى مى گوید: در سند صحیحى ثابت شده که پیامبر(صلى الله علیه وآله) در خطبه خود فرمود: “انّى تارک فیکم الثقلین؛ کتاب الله و عترتى”…».(۱۸)

سمهودى شافعى مى گوید: «طبرانى حدیث را در معجم الکبیر با سندى نقل کرده که تمام رجال او ثقه اند».(۱۹)

ازهرى نیز بعد از نقل حدیث ثقلین مى گوید: «محمّد بن اسحاق مى گوید: این حدیث حسن و صحیح است».(۲۰)(۲۱)

پی نوشت ها

۱. منهاج السنه، ج ۴، ص ۱۰۴.

۲. دراسات اللبیب فى الاسوه الحسنه بالحبیب، ص ۲۳۱ـ۲۳۷.

۳. صحیح سنن الترمذى، ج ۳، ص ۵۴۳، ح ۳۷۸۸.

۴. صحیح الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۸۴۲، ح ۲۴۵۷.

۵. المطالب العالیه، ج ۴، ص ۶۵، ح ۳۹۷۲.

۶. الصواعق المحرقه، ج ۲، ص ۴۲۸.

۷. اتحاف الخیره المهره، ج ۹، ص ۲۷۹.

۸. المعرفه و التاریخ، ج ۱، ص ۵۳۶.

۹. ینابیع الموده، ج ۱ ص ۱۲۰، رقم ۴۵.

۱۰. مختصر التحفه، ص ۵۲.

۱۱. کنز العمال، ج ۱، ص ۳۷۹، ح ۱۶۵۰.

۱۲. مسند على(علیه السلام)، ص ۱۹۲، ح ۶۰۵۰.

۱۳. صحیح صفه صلاه النبى(صلى الله علیه وآله)، ص ۲۹.

۱۴. مستدرک حاکم، ج ۳، ص ۱۱۸، ۴۵۷۶.

۱۵. تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۱۲۲.

۱۶. البدایه و النهایه، ابن کثیر، ج ۵، ص ۲۲۸؛ السیره النبویه، ابن کثیر، ص ۴۱۶.

۱۷. مجمع الزوائد، ج ۱، ص ۱۷۰.

۱۸. محاسن التأویل، ج ۱۴، ص ۳۰۷.

۱۹. جواهر العقدین، ص ۲۳۶.

۲۰. تهذیب اللغه، ج ۲، ص ۲۶۴.

۲۱. على اصغر رضوانى، امام شناسى و پاسخ به شبهات(۲)، ص ۳۴۲.