ویژگیهاى حدیث شیعه

ادوار تاریخی حدیثِ شیعه از چهار جهت با ادوار تاریخی حدیثی اهل سنت متفاوت است که عبارتند از:

۱. درنخستین دوره از ادوار حدیثی اهل سنت؛ یعنی دوره ممانعت از تدوین حدیث ، ممناعت حدیث از سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) و نیز محدّثان شیعه محکوم بوده و محققان شیعه آن را دست‎آویزی برای اهداف سیاسی خلفا و مخالفت با اهل بیت (علیهم السلام) ارزیابی کرده‎اند، از این رو عصری با عنوان دوره ممانعت با تدوین حدیث در تاریخ حدیث شیعه یافت نمی‎شود.

به عبارت روشن‎تر تاریخ حدیث شیعه تا عصر رسالت و امامت از اتصال کاملی برخوردار بوده و هیچ حلقه‎ای از آن نیفتاده است. به همین دلیل نخستین دوره تاریخی حدیث شیعه را نخستین نگاشته‎های حدیثی تشکیل می‎دهد، البته با این تفاوت که نخستین نگاشته‎های حدیثی اهل سنت حداقل یک سده با عصر رسالت فاصله دارد، اما نخستین نگاشته‎های حدیث شیعه با عصر رسالت و امامت کاملاً متّصل است.

۲. گردآوردندگان جوامع حدیثی اولیه اهل سنت آنها را براساس سنت شفاهی فراهم آوردند. در حقیقت بخاری و مسلم از روی شنیده‎های روایی که از طریق اساتید به آنان منتقل شد به تدوین صحیحین پرداختند، اما گردآورندگان جوامع اولیه حدیثی شیعه با سنّّت مکتوب روبرو بوده‎اند که ما آن را با عنوان اصول اربعمأه می‎شناسیم و از آن با عنوان شکل‎گیری میراث روایی شیعه در قالب اصول اربعمأه و دوره دوم از ادوار تاریخ حدیث شیعه یاد می‎کنیم. این دوره از اختصاصات تاریخ حدیث شیعه است.

۳. با توجه به اتصال حلقه هاى حدیث شیعه و نیز تکیه داشتن آن بر سنت مکتوب و نظارت اهل بیت (علیهم السلام) بر عموم مکتوبات حدیثی، پدیده وضع و جعل در مقایسه با حدیث اهل سنت، به صورت محدودی در حدیث شیعه راه یافته است. این امر پیراستن منابع روایی شیعه از احادیث جعلی را از نگاه محدّثان شیعی در مقایسه با آنچه از نگاه محدثان اهل سنت مشهود است، با ضرورت کمتری مواجه ساخته و بدین خاطر ما به دوره تنقیح جوامع روایی در تاریخ حدیث شیعه برنمی‎خوریم. هرچند تلاش‎هایی محدود؛ هم چون تدوین کتاب «الأخبار الدخیله» از علامه شوشتری در دوران معاصر انجام گرفته و خود بر ضرورت پیراسته ساختن کامل میراث روایی شیعه پای می‎فشریم.

۴. باید اذعان کرد که دانش‎های تخصصی حدیث؛ همچون اصطلاحات حدیثی، برای برخورد با بحران‎ها و ضعف‎های سندی و متنی روایات بیشتر در بستر تاریخ حدیث اهل سنت شکل گرفته و آنچه در تاریخ شیعه انجام گرفته ناظر به تحقیقات عالمان اهل سنت است و برای پر کردن خلاء این دانش‎ها در فرهنگ شیعی بوده است. البته علم رجال و فقه الحدیث از این امر مستثناست. از این‎رو در بررسی ادوار تاریخ حدیث شیعه دوره‎ای را برای شکل‎گیری این دانش‎ها اختصاص نداده‎ایم. بر این اساس ادوار تاریخ حدیث شیعه را به هشت دوره به شرح ذیل می‎توان تقسیم کرد:

الف. فراهم آوردن نخستین نگاشته‎های حدیثی؛

ب. شکل‎گیری میراث روایی شیعه در قالب اصول اربعمأه؛

ج. دوره تدوین جوامع اولیه حدیثی شیعه ؛

د. دوره تکمیل جوامع حدیثی؛

هـ. دوره تبیین جوامع روایی؛

و. دوره تنظیم جوامع روایی؛

ز. دوره رکود دانش‎های حدیثی؛

ح. دوره شکوفایی علوم حدیث.

منبع: حدیث شناسى، على نصیرى ،ج۱، ص۱۸۵