خالکوبی دختران نشان بحران هویت

قرن ها پیش، افراد یک قبیله، علائم مختلف و نمادهاى ویژه اى را براى شناخته شدن و تمایز از افراد دیگر قبیله ها به کار مى بردند. بیشتر این نمادها، توسط بزرگ قبیله انتخاب مى شد و افراد به نوعى ملزم به استفاده از آن بودند. از جمله این موارد، نوع پوشش، آرایش هاى ویژه و استفاده از انواع خالکوبى ها بود. خالکوبى یا همان تاتو، قدمتى بیش از ۴۰۰۰ هزار سال دارد و در فرهنگ هاى مختلف مفاهیم متفاوتى را در بردارد.

در فرهنگ لغت انگلیسى میریام وبستر در مدخل حرف T سابقه ورود این واژه به زبان انگلیسى آمده است. طبق این فرهنگ واژه «Tattoo» در سال ۱۷۷۷ میلادى براى اولین بار در مدارک ثبت شده نمودار شد و به معناى تصاویر رنگى بر سطح بدن تعریف شده اما در واقع در سال ۱۷۶۹ میلادى زمان اکتشافات جیمز کوک دریانورد انگلیسى در آب هاى اقیانوسیه جنوبى در جزایر تاهیتى، بومیان آنجا معادل مفهومى خالکوبی: نشان و داغ در زبان انگلیسى یعنى «to Mark» را با واژه Tatta (تاتااو) بیان مى کردند یعنى ۱۵۰ سال قبل از اکتشافات کوک و ورود به فرهنگ لغت وبستر.

نکته جالب این است که معناى دقیق و واقعى واژه تاتو به صورت «Tattoo» به معناى ضرب آهنگ سریع و تند طبل بوده که نظامیان نیروى دریایى سلطنتى بریتانیا در زمان کوک براى خود به کار مى بردند.

تقارن جالب، همسویى مفهوم ضرباهنگ نظامى کوک و یارانش (Tattoo) با صداى ضربه هاى سریع و تند برخاسته از مجموعه سوزن هاى فرد خالکوب است که جوهر را با سرعت به زیر پوست فرو مى کرد اما آنچه مسلم است دلایل بروز و استفاده از آن براى افراد درگذشته با دلایل و اهداف خالکوبى شونده هاى امروزى بسیار متفاوت است.

هر چند نقاط مشترکى را نیز در عمق آن مى توان جست و جو کرد ولى علاقه و گرایش افراد و به ویژه جوانان امروزى به این مقوله که دیگر به نوعى جزء رسم و رسومات بخشى از جوانان به شمار مى آید قابل تامل و بررسى است.

مریم فرهودى مردم شناس در این باره مى گوید: «خالکوبى در اصل ریشه قبیله اى و طایفه اى دارد و اگرچه پیش بینى مى شد که با وجود پیشرفت تمدن و گسترش شهرنشینى دیگر جایى براى بروز آیین ها و رسومات قبیله اى باقى نماند اما آن طور که از شواهد پیداست انگار امروزه گروه هاى مختلفى با انواع و اقسام آیین هاى متنوع جایگزین آنها شده اند و استفاده از این پدیده و حرکت جامعه به سمت نمادگرایى، اعضاى یک گروه را به یک نوع طرز فکر خاص سوق مى دهد و مجبورشان مى کند از قانون هاى نانوشته اى پیروى کنند.»

خالکوبى و خطرات احتمالى آن

آنچه مهم به نظر مى رسد این است که با وجود خطرات احتمالى و مسائل پزشکى که در زمینه خالکوبى وجود دارد، چگونه است افراد، این ریسک را مى پذیرند تا تن و صورت خود را صفحه نقاشى‌آفرینان قرار دهند.

امروزه کمتر کسى است که با خطرات ناشى از خالکوبى آشنا نباشد. از جمله این خطرات و مشکلات ناشى از آن، مى توان به آلودگى احتمالى سوزن‌هایى که در این کار مورد استفاده قرار مى گیرد اشاره کرد که مى تواند موجب انتقال بیمارى هاى خطرناکى همچون ایدز و هپاتیت شود. مورد دیگر خطر ناشى از رنگ هایى است که به صورت شیمیایى و طبیعى به کار مى روند در هر دو مورد خطر ابتلا به سرطان و مشکلاتى دیگر را در بردارد. جالب است بدانید که رنگ هاى طبیعى گاهى از انواع شیمیایى آن مهلک تر هم هستند.

دکتر اولیور دورستاپف، عضو انجمن متخصصان پوست و زیبایى آلمان، با تایید این مساله، علت آن را سریع تر تجزیه شدن رنگ هاى طبیعى و نداشتن ساختمان شیمیایى ثابت مى داند که مواد مضر را وارد جریان خون فرد مى کنند.

همچنین نشریه پزشکى آلمان از احتمال خطرات خالکوبى با حنا نیز مطالبى را عنوان کرده و گزارش داده پس از خالکوبى با حنا بسیارى از افراد دچار جراحت شدید پوستى شده اند و این نوع خالکوبى نیز مى تواند منجر به بروز حساسیت هایى در پوست افراد شود. هر چند گفته مى شود خالکوبى با این روش خطرات کمترى دارد.

دکتر حسینى متخصص پوست معتقد است: «به علت این که جوهر در لایه میانى پوست یا درم تزریق مى شود و نه در لایه خارجى آن امکان ابتلا به عفونت و خطرات ناشى از استفاده آن بیشتر است و باید در انجام آن دقت لازم صورت گیرد و یکى از این راه ها استریل کردن تمام لوازم مورد استفاده در انجام این فرآیند توسط دستگاه اتوکلاو است که متاسفانه امروزه چون در آرایشگاه ها و مراکز خصوصى این کار توسط افراد ناوارد و بدون نظارت و مجوز قانونى انجام مى شود نگرانى از بابت بروز مشکل نیز بیشتر است.».

یکى از آرایشگران جوانى که در یکى از آرایشگاه هاى نسبتاً معروف تهران کار خالکوبى (تاتو) را انجام مى دهد مى گوید: «این کار احتیاج به تخصص ویژه اى دارد که هر کسى نمى تواند از پس آن برآید، بعضى ها فکر مى کنند همین که بتوانند یک مقدار رنگ را با یک سوزن چرخان وارد پوست کنند و طرح بزنند کافیست. بعد از آن هم بروند آرایشگاهى باز کنند و کار تاتو کردن را شروع کنند ولى تازه آن وقت است که هزار و یک مشکل به وجود مى آید.»

آنچه حائز اهمیت است این است که اکثر افرادى که مجرى این کار هستند مجوز قانونى از وزارت بهداشت نداشته و به صورت تجربى و در آموزشگاه هاى خصوصى شیوه تاتو را آموخته اند اما حمیدرضا فخار متخصص پوست و مو با تاکید بر این مطلب که خالکوبى در کل جنبه پزشکى دارد و فقط باید در صورت لزوم توسط پزشک متخصص انجام شود مى گوید:

«متاسفانه بسیارى از خانم هاى ایرانى بدون در نظر گرفتن مضرات تاتو، سراغ افراد غیرمتخصص مى روند، آنها هم براى اینکه متحمل هزینه زیاد نشوند، از رنگ هاى غیرمجاز و بدون استاندارد استفاده مى کنند و مراجعین حتى در صورت بروز مشکلات و عوارض ناشى از آن باز هم به تجویز آرایشگرها و افراد غیرمتخصص عمل کرده و به پزشک مراجعه نمى کنند.»

همچنین تحقیقات اخیر انجمن خیریه حمایت از بیماران کبدى نشان داده است افرادى که روى قسمت هاى مختلفى از پوستشان را خالکوبى کرده اند، به میزان دو برابر بیش از سایرین در معرض ابتلا به هپاتیت قرار گرفته اند.

حال با این اوصاف، هر چند پدیده خالکوبى به خودى خود ایرادى ندارد، اما علل گرایش جوانان به این پدیده قابل تامل و بررسى است. دلایل این امر را مى توان به دو صورت فردى و اجتماعى مورد ارزیابى قرار داد.

از دیدگاه اجتماعى آن، چنین برمى آید که امروزه با گسترش شبکه هاى جهانى و نفوذ زیر مجموعه هاى آن در سراسر دنیا بسیارى از شرکت هاى تبلیغاتى یا گروه هاى مختلف از این ابزار و ابزارى مشابه آن براى استفاده هاى تبلیغاتى خود بهره مى برند تا از این طریق بتوانند نفوذ فرهنگى روى جوامع به ویژه کشورهاى در حال توسعه داشته باشند.

عوامل فردى و اجتماعى گرایش به خالکوبی

البته این موضوع نه تنها در میان بزهکاران و مجرمان بلکه به شکلى فراگیر و گسترده در میان نسل نوجوان و جوان کشور ما دیده مى شود که از شکل سنتى آن خارج شده و به شکل مد اجتماعى درآمده است. اگر در گذشته خالکوبى در میان خرده فرهنگ هاى حاشیه اى و لمپن ها دیده مى شد اما امروز به عنوان یک پرستیژ اجتماعى و نشانه اى براى به روز بودن افراد تلقى مى شود.

نعمت الله ملکوتى، کارشناس مسائل اجتماعى معتقد است: «یکى از دلایل گرایش جوانان به پدیده خالکوبى، ضربه‌هاى عاطفى و تجربه هاى تلخى است که برخى از آنها در زندگى با آن مواجه شده اند. تحقیقات نشان مى دهد که درصد خالکوبى در میان زنان مطلقه و دختران فرارى بیشتر به چشم مى خورد.

این موضوع دلایل متفاوتى دارد که مهمترین عامل آن عدم موفقیت در زندگى اجتماعى یا دستیابى به فرصت هاى مناسب شغلى است.» وى بر این باور است که علاوه بر عدم وجود فرصت هاى برابر شغلى، فاصله طبقاتى و تضعیف طبقه متوسط مى تواند در بروز رفتارهاى متفاوت تاثیرگذار باشد.

از دیدگاه فردى و مسائل روانشناختى نیز خالکوبى به نوعى وسیله اى براى بروز خود و بیان خواسته ها و رشد شخصیتى فرد نوجوان و جوان است که در بدیهى ترین جنبه آن این احساس را در جوان به وجود مى آورد که مى تواند با استقلال و به تنهایى براى خود و بدن خود تصمیم گیرى کند.

این مساله همچنین علامتى براى توجه به خود و عشق به خویشتن است که موجب مى شود فرد تنش را به اثرى هنرمندانه تبدیل کند، با این حال برخى از روان شناسان بر این باورند این عمل مى تواند برعکس، نتیجه تنفر علیه خویش و اعتراض به جسم خود نیز باشد اما به نظر مى رسد علت اصلى آن چیزى بیشتر از میل به زخمى کردن و خط خطى کردن خود باشد.

افزایش خالکوبى در جوامع در حال توسعه

از سوى دیگر در جامعه مدرن امروزى و میان جوامع عصر حاضر، خالکوبى هر چه بیشتر به یک مد همگانى تبدیل شده است و به ویژه در میان جوانان، رواج یافته و در این بین، جوانان کشورهاى در حال توسعه، از آن به مثابه امرى براى عقب نماندن از قافله زیبایى و همگامى با جهان پیشرفته امروز استفاده مى کنند.

فردین على خواه، جامعه شناس معتقد است: «این مساله، صرفاً یک مد است که در قسمتى از جامعه غرب تولید شده و در بخشى از جامعه ما مورد تقلید قرار مى گیرد و کسانى که به وسیله سفرهاى خارجى با این مد آشنا مى شوند، ممکن است این رفتارها را از تفریحگاه ها برداشت کرده باشند زیرا در طول سفر، این افراد با تمام طبقات اجتماعى تماس ندارند.»

به طور کلى اگر مدگرایى و توجه به آن را یکى از مظاهر مدرنیته در نظر بگیریم که با گسترش پدیده جهانى شدن در فرهنگ توده جاى خود را باز کرده است، متوجه مى شویم ضرورت آگاهى و درک شرایط افراد به ویژه دختران جوان از سوى جوامع آنها در مواجهه با این پدیده بسیار اهمیت دارد.

در برخى از موارد از جمله نوع پوشش و زیورآلات شیوع پدیده مدگرایى موجب تحکیم موفقیت اقتصادى کشورهاى توسعه یافته خواهد شد که این موفقیت هاى اقتصادى به نوعى تحمیل فرهنگ آن کشورها است. به همین سبب چگونگى برخورد با آن و بالا بردن سطح آگاهى مردم به خصوص آشنا کردن جوانان با هویت بومى و ملى غنى خود مى تواند در درازمدت از تاثیرات زیان بار هرگونه تهاجم فرهنگى به کشور بکاهد.

جالب است که این احساس خطر در کشورما بیشتر از سوى کهنسالان و میانسالان جامعه صورت مى گیرد که کمتر از دیگر اقشار در معرض امواج مدرنیته و ارتباط مستقیم با جهان امروز هستند، در نتیجه اگرچه توانایى تمییز و تشخیص بحران را در بسیارى از موارد دارا هستند اما ابزار مورد استفاده براى مقابله با آن را در اختیار ندارند چنان که براى متقاعد ساختن جوان پرشور امروز نیز نمى توانند دلیل و راهکارهاى منطقى ارائه کنند.

از سوى دیگر در مواجهه با پدیده هاى مد روز مثل خالکوبى نه تنها به تاثیرات و ناهنجارى اجتماعى آن بلکه به ریشه هاى روانى مساله نیز باید توجه داشت.

برى ریچاردز مردم شناس در کتاب روان شناسى فرهنگ عامه مى نویسد: «استفاده از کالاهاى مد روز اعم از فرهنگى و اقتصادى مى تواند به صرف لذت بردن از آن صورت گیرد که این مسرت و لذت حاکى از خود شیفتگى افراد است زیرا از راه تملک یا استفاده پدیده جدید مى توان احساس کمال مطلوب بودن نفس را اعاده یا تایید کرد.»

رواج خالکوبى در میان دختران و زنان

گرایش به مدگرایى و استفاده از پدیده هاى مرتبط با آن در کشور ما به ویژه در میان دختران جوان و زنان رواج دارد که این مساله در خور تامل است. به طور مثال در زمینه همین پدیده خالکوبى (تاتو) با گذشت زمان سهم دختران قابل ملاحظه و در مواقعى بیشتر از مردان است در حالى که در گذشته و به شکل سنتى آن (خالکوبى سنتی) بیشتر مردان آن هم از قشرى خاص به این امر اهتمام مى ورزیدند.

این افزایش گرایش در میان دختران جوان و زنان را مى توان معلول محدودیت هاى بیشتر اجتماعى و فردى این قشر از جامعه دانست که مى خواهند از هر فرصت و امکان جدیدى براى ارائه تصویرى متفاوت از خود و وسیله اى براى دیده شدن بهره برند.

البته نداشتن آموزش و مهارت هاى ارتباطى در جامعه ما نیز از جمله عواملى است که باعث شده برخى از زنان از ساده ترین راه ها استفاده کنند و خلاء شخصیتى خود را پر کنند. از سوى دیگر با توجه به اینکه به طور کلى انسان نیاز به مطرح شدن دارد و سهم نوجوانان و جوانان در این «نیاز به حضور» بیشتر است و زنان به علل مختلف بیش از دیگر اقشار در جست و جو احقاق حقوق خود و راه هاى دیده شدن هستند اگر این امکان به صورت صحیح برایشان فراهم نشود به رفتارهاى متفاوت و بعضاً ناهنجار روى مى آورند.

در این شرایط گسترش پدیده هایى مثل خالکوبى در میان دختران جوان و زنان علاوه بر پوشاندن ضعف ها و پاسخگویى به نیاز فطرى زیبایى مى تواند نوعى مبارزه منفى علیه سنت ها نیز باشد. به ویژه در کشور ما که هنوز تفکر سنتى در بسیارى از خانواده ها حاکم است. دکتر حلیمى جامعه شناس معتقد است:

«افزایش گرایش به خالکوبى در میان دختران جامعه ما ریشه در بحران هاى هویتى دارد. دختران به دلیل عدم امکان استفاده از فرصت هاى برابر با پسران در حوزه هاى مختلف اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، سیاسى و به منظور جبران نابسامانى ها و ناکامى هاى مختلف به خالکوبى روى مى آورند که این مساله در طبقات فرودست بیشتر بدین سبب است که این افراد در مناسبات اقتصادى و سلسله مراتبى جامعه نتوانسته اند از پله هاى ترقى همچون طبقات و اقشار فرادست بالا روند. در طبقات فرادست نیز گرایش به چنین مواردى بیشتر نشان دهنده تجمل پرستى و اسبابى براى خودنمایى، فخرفروشى و احیاناً لذت یابى مقطعى به شمار مى رود.»

بنابراین شاید بتوان گفت فقر و ثروت، معضلات شخصیتى و مشکلات قومیتى در رشد پدیده هاى حاکى از کمبودهاى هویتى افراد موثر است که گرایش به خالکوبى کمترین آنها است. از سوى دیگر در جوامع در حال رشد به دلیل فروریختگى هاى فرهنگى و تزلزل پذیرى ارزش ها و هنجارهاى ملى، شرعى و عرفى بروز پدیده اى از این دست و تبدیل شدن آنها به مشکل و معضلى در روح و روان فرد و جامعه، دسترس پذیرتر است.

در حالى که اگر جوان را با اصالت هاى وجودى و منحصر به فرد آنها بتوان آشنا کرد خود بهترین راه هاى مقابله و مواجهه با محصولات فرهنگى وارداتى را خواهند یافت. همچنین با توجه به اینکه فرهنگ مصرف گرایى امروزه به یک فرهنگ غالب تبدیل شده است شاید لازم باشد براى الگوسازى نسل جوان اقدامات جدى ترى صورت گیرد زیرا تجربه نشان داده در مواقعى که جوانان الگوهاى فکرى و اجتماعى مناسبى در اختیار داشته باشند کمتر به رفتارهاى متفاوت و بعضاً آسیب زا روى مى آورند.

منبع: سایت پزشکان بدون مرز