نقش همبازی ها در رشد شخصیت کودک

در عین حال که وجود رابطه‌اى صمیمى و همبازى شدن با بزرگسالى مهربان براى ایجاد احساس اعتماد و ارزش، رفع نیازمندى‌ها، پاسخ به پرسش‌ها و حل مشکلات کودک الزامى است، کنش متقابل با کودکان دیگر نیز در این فرایند، نقشى عمده بازى مى‌کند. همسالان و همبازى‌ها در شکل‌گیرى شخصیت، رفتار اجتماعى، نظام ارزشى و نحوه نگرش‌هاى یکدیگر دخالت دارند.

کودکان به وسیله سرمشق‌دهى و سرمشق‌گیرى در مورد اعمالى که تقلید کردنى است و با ارزشیابى فعالیت‌هاى یکدیگر و بازخوردى که به یکدیگر مى‌دهند، در همدیگر تاثیر مى‌گذارند.

کودکان، بسیارى از مهارت‌هاى اجتماعى را از راه کنش متقابل یکدیگر یاد مى‌گیرند. آنان مى‌آموزند که چگونه چیزى بدهند و چیزى بگیرند؛ در فعالیت‌هاى دسته‌جمعى شرکت کنند؛ از جنب و جوش و تماشاى دیگران لذت ببرند؛ احساسات دیگران را درک کنند؛ توانایى‌هاى خود را ارزیابى کنند؛ اعتماد به نفس کسب کنند و به تدریج از خانواده مستقل، و با جامعه سازگار شوند.

مراحل رشد و تکامل کودکان در انتخاب همبازى

۶ تا ۸ ماهه

کودکان ۶ تا ۸ ماهه، بیشتر با محیط بازى‌شان سر و کار دارند تا اسباب‌بازى یا همبازى خود. در این دوره معمولاً، به کودکان دیگر توجه نمى شود. هنگامى که تماس با کودک دیگر به وجود مى‌آید، اگر این تماس دوستانه باشد، چیزى بیش از لبخند زدن، یا احتمالاً گرفتن کودک دیگر دیده نمى شود. و وقتى برخورد پرخاش‌جویانه‌اى به وجود آید، بیشتر به صورت کلى ظاهر مى‌شود که ممکن است به شکل تلاش در گرفتن اسباب‌بازى از دیگرى بروز کند.

۹ تا ۱۳ ماهه

کودکان، از ۹ تا ۱۳ ماهگى، بیشتر به اسباب‌بازى توجه دارند تا همبازی.

از آن جا که کودکان در این دوره به اسباب‌بازى خیلى اهمیت مى‌دهند، به دعوا بر سر آنها با کودکان دیگر گرایش دارند. بر خلاف مشاجرات قبلى، دعوا شخصى‌تر مى‌شود، هر چند باز هم اسباب‌بازى بیش از همبازى مرکز توجه است؛ یعنى هنوز خصومت واقعى به میان نیامده است.

معمولاً کودکان کوچک‌تر تمایل دارند به تنهایى بازى کنند و هنگامى که با اسباب‌بازى‌هاى خود مشغول هستند، نظارت شخصى بزرگسالان که آنان را دوست دارد، برایشان لذت آور است.

۱۴ و ۱۸ ماهه

کودکان بین سنین ۱۴و ۱۸ ماهگى، طرز تلقى خود را نسبت به همبازى‌هاى‌شان تغییر مى‌دهند و چون نیازهاى مربوط به اسباب‌بازى تا حدود زیادى ارضا مى‌شوند، مشاجرات با دیگران نیز کاهش مى‌یابد.

۱۹ تا ۲۵ ماهه

براى کودکان ۱۹ تا ۲۵ ماهه، اسباب‌بازى و همبازى‌ها، اهمیت بیشترى مى‌یابد و ارتباط اجتماعى بیشتر مى‌شود. کودکان، براى انطباق با وضع همبازى شان، رفتار خویش را تغییر مى‌دهند.

دو تا سه ساله

کودکان دو تا سه ساله، معمولاً دوست دارند در نزدیکى یکدیگر بازى کنند و هر کدام با اسباب‌بازى‌ها و کارهاى خودشان مشغول باشند. در حقیقت، تمایل دارند که به تنهایى و در میان جمع کودکان بازى کنند. در این مرحله (دو تا سه سالگى) تمایلى به سهیم کردن دیگران در اسباب‌بازى‌هایشان ندارند؛ چون هنوز مفاهیم قرض دادن و حس مالکیت در آنان به خوبى شکل نگرفته است و از سوى دیگر مى‌ترسند که دیگران اسباب‌بازى‌هایشان را بشکنند و یا خراب کنند.

چهار ساله

کودک چهار ساله، دلش مى‌خواهد با دیگران معاشرت کند، ولى هنوز آماده نیست مشکلاتى را که میان او و همبازى‌اش به وجود مى‌آید حل کند و حتماً باید بزرگتران در این کار دخالت کنند. کودکان چهار ساله بیشتر تمایل دارند با چهار سالگان بازى کنند.

آنان به گفتگوهاى دور و درازى مى‌پردازند و نقشه‌هاى طویلى مى‌کشند و اغلب میانشان نزاع در مى‌گیرد و آخر کار خود را حق به جانب مى‌پندارند.

پنج و شش ساله

کودک، از پنج و شش سالگى به بعد، مى‌تواند همبازى مناسبى براى خود پیدا کند. در ابتداى این مرحله، کودک معمولاً ستیزه‌جو و به هنگام بازى خودخواه است. اما نباید اجازه داد این صفات جزو خلق و خوى همیشگى آنان بشود. لازم است کم کم راه و روش سلوک و سازش با بچه‌هاى دیگر را یاد بگیرند. آنان وقتى با همدیگر بازى مى‌کنند، با هم حرف مى‌زنند و اغلب به کمک هم در بازى ادامه مى‌دهند. آنان، با کارهاى مشترکى که انجام مى‌دهند، تجاربى را از یکدیگر مى‌آموزند و فواید همکارى و کارهاى مشترک را درک مى‌کنند.

منبع: راهنمای انتخاب اسباب بازی؛ محمد رضا مطهری