آثار امام سجاد علیه السلام

آثاری که از امام سجاد (علیه السلام) باقى مانده است نشان از جایگاه والای علمى آن حضرت دارد. این آثار عبارتند از:

۱. روایات: از امام سجاد (علیه السلام) حدود سیصد حدیث در کتب اربعه شیعه آمده است.

۲. رساله حقوق: متن این رساله از قول ابوحمزه ثمالى در منابع شیعه همچون تحف العقول عن آل الرسول اثر حسن بن على بن شعبه حَرّانی متوفى ۳۸۱ ق. و خصال شیخ صدوق متوفى ۳۸۱ و بحار الانوار علامه محمدباقر مجلسى متوفى ۱۱۱۰ ق. آمده است. مباحث این رساله پنجاه حق درباره وظایف و تکالیف و حقوق خصوصى و اجتماعى انسان در عرصه هاى گوناگون حیات براى اصلاح بحران ها و آسیب هاى اجتماعى مى باشد. در این رساله حق خداوند، اعضا و جوارح، عبادات، معلم و مردم، والدین، همسر و فرزند، همسایه و دوست، بزرگسالان و خردسالان، هم کیشان و اهل ذمه آمده است.

۳. دعاى سحر مشهور به ابوحمزه ثمالی: این دعا را امام زین العابدین (علیه السلام) در سحرهاى ماه رمضان مى خواند. در این دعاى طولانى آن حضرت در پیشگاه خداوند به راز و نیاز و استغاثه و مناجات با پروردگار خود پرداخته اند. متن این دعا نشان از مقامات معنوى و عرفانى والاى امام سجاد (علیه السلام) دارد.

۴. زیارت امین الله: این زیارت نامه با بیان فصیح و بلیغ امام سجاد (علیه السلام) درباره مقام و منزلت امیر مؤمنان على (علیه السلام) و مناجات و راز و نیاز با خداوند بیان شده است.

۵. صحیفه سجادیه: صحیفه سجادیه شامل هفتاد و پنج دعا بوده، ولى به مرور زمان بیست و یک دعاى آن مفقود شده است و هم اکنون پنجاه و چهار دعا مى باشد. این مجموعه، دعاهایى است که امام سجاد (علیه السلام) براى فرزندانش زید و محمدباقر (علیه السلام) املاء کرده است و اسناد آن از دو طریق: الف) یحیى بن زیر بن على (علیه السلام) و ب) جعفر بن محمد بن على (علیه السلام) روایت شده است. این نیایش نامه بزرگ، سومین کتاب مقدس شیعیان می باشد و امام باقر (علیه السلام) این دعا را به نام «الکامل» و امام صادق (علیه السلام) به نام «الدعاء» خوانده اند. بعدها به عنوان، «الدعاء الکامل»، «دعاء الصحیفه» و «الصحیفه الکامله» خوانده شده و در بین دانشمندان اسلامى به «زبور آل محمد (ص)» و «انجیل اهل بیت (علیه السلام)» مشهور شده است، زیرا داراى بلاغت و فصاحت و مضامین عالى اخلاقی، تربیتى و اعتقادى است. امام سجاد (علیه السلام) بهترین برنامه تربیتى را براى مبارزه با فساد سیاسی، اجتماعى و اخلاقى که بر اثر حاکمیت آل امیه دامنگیر جامعه اسلامى شده بود، در قالب این دعاها مدوّن کرده اند. دعاهاى صحیفه درباره مسائل اخلاقی، اعتقادى و سیاسى در قلمرو فرد، خانواده و اجتماع مى باشد و موضوعاتی همچون حمد و سپاس خداوند، درود بر رسول گرامى اسلام (ص) و فرشتگان، مکارم اخلاقی، طلب روزی، مرزداران اسلام، ماه رمضان، روز عرفه، عید قربان و روز جمعه و دفع همّ و غم را در بر مى گیرد.

امام سجاد (علیه السلام) در میان دعاهاى گوناگون، به تعطیلى فرمان خداوند و متروک شدن کتاب خدا و سنت هاى سنیّه رسول الله (ص) اشاره دارند و از خداوند مى خواهد که بر دشمنان امت اسلامى لعنت و بر روان محمد و خاندانش درود فرستد.

هنر والاى امام سجاد (علیه السلام) در بیدارى وجدان جامعه و برانگیختن احساس گناه و ندامت در مردم است تا بیشتر به حقوق الهى خاندان رسالت آشنا گردند. آن حضرت در قالب دعاى عرفه، اندیشه سیاسى را درباره اداره جامعه چنین بیان فرموده است: «پروردگارا بر پاکان اهل بیت رحمت فرست که آنان را براى امر خودت برگزیدى و کلیدداران خزائن علم تو و نگهبانان دین و خلفاى تو در روى زمین و حجت هاى فروزان تو بر بندگان تو باشند، تو آنان را از پلیدى ها برکنار داشته اى و مقرر فرموده اى که میان تو و بندگان تو وسیله اى باشند و به سوى بهشت تو راه بنمایند». آن حضرت در دعای عید قربان و نماز جمعه، اقامه و خواندن خطبه این دو نماز را حق خلفاى برگزیده و امناى والا مرتبه الهى دانسته که از سوى ستمگران به زور غضب شده و خلفاى الهى را مغلوب و مقهور گردانیده اند.

امام سجاد (علیه السلام) در سن ۵۷ سالگى در سال ۹۵ هجرى به دستور ولید بن عبدالملک مسموم شد و از دنیا رفت و در قبرستان بقیع کنار مقبره عموى خود امام حسن(علیه السلام) مدفون گردید. از آن حضرت یازده پسر و چهار دختر باقى ماند و مشهورترین پسرانش محمد بن علی(علیه السلام) و زید بن علی(علیه السلام) بودند.

منبع : تاریخ امامت به قلم  اصغر منتظر القائم