فاطمه اخرى دختر امام موسى بن جعفر (ع)

حضرت فاطمه اخرى علیها السلام مشهور به « خواهر امام » در منطقه اى به همین نام، در شهر رشت مدفون است.
این حرم با شکوه، که یکى از ستارگان آسمان سیادت و گلى از بوستان نبوت و ولایت، امامزاده جلیل القدر، حضرت علیا مخدره، «فاطمه » فرزند بلا فصل امام همام، حضرت موسى کاظم علیه السلام در آن آرمیده است، همه روزه پذیراى زائران فراوانى از راه هاى دور و نزدیک مى باشد.

نسب شریف خواهر امام

-همان طورى که اشاره شده خواهر امام، فرزند بلافصل حضرت امام موسى کاظم علیه السلام و نام وى « فاطمه » ملقب به « طاهره » و مشهور به « خواهر امام رضا علیه السلام » مى باشد.

نام و لقب حضرت فاطمه اخرى علیها السلام

نام گذارى در شریعت اسلام از اهمیت خاصى برخوردار است. در روایات فراوانى تاکید شده است که از وظایف پدران است تا براى فرزندان خود نام نیکو انتخاب کنند.
رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله افرادى را که نام نکوهیده داشتند، امر مى فرمودند تا نامشان را تغییر دهند.
هنگامى که امام جعفر صادق علیه السلام مطلع شدند که یکى از اصحابشان به نام «سکونى » اسم دخترش را « فاطمه» نهاد فرمود: «آه آه آه » سپس فرمود : « حالا که او را فاطمه نام نهادى، به او فحش نده، او را لعن نکن، و او را کتک نزن »
با یک نگاه گذرا به اسامى اولاد ائمه علیهم السلام ملاحظه مى کنیم که همه امامان یک یا چند دخترشان را «فاطمه » نام نهادند.
حضرت امام على علیه السلام که نام مادرش و همسرش فاطمه بود، یکى از دخترانش را نیز فاطمه نامیده است.
برخى از امامان بیش از یک دختر را «فاطمه » نام نهاده اند، که از آن جمله است حضرت امام موسى بن جعفر علیه السلام که حداقل نام دو تن از دخترانشان « فاطمه » است.
-سبط ابن جوزى _دانشمند معروف اهل سنت در قرن هفتم _ به هنگام شمارش اولاد حضرت امام موسى کاظم علیه السلام از چهار دختر آن حضرت به نام فاطمه به شرح ذیل یاد کرده است :
۱- فاطمه کبرى
۲- فاطمه وسطى
۳- فاطمه صغرى
۴- فاطمه اخرى

علت شهرت فاطمه اخرى علیها السلام به خواهر امام

بقاع غالب امامزادگان ایران، سواى شخصیت مدفون در آنها به نام هایى شهرت دارند که این اسامى یا از بقعه و یا از شخصیت مدفون در آن گرفته مى شود.
برا ى مثال بقعه حضرت احمد بن موسى علیه السلام در شیراز که فرزند بلافصل حضرت موسى کاظم علیه السلام مى باشد، به بقعه شاه چراغ منسوب و شهرت دارد و این نام گذارى برگرفته از داستانى است که نگارنده در جلد اول ( دائره المعارف مفصل بقاع متبرکه ) به آن اشاره نموده است.
بقعه خواهر امام رشت نیز با وجود این که شخصیت مدفون در آن فرزند بلافصل امام موسى کاظم علیه السلام، فاطمه اخرى علیها السلام است ؛ اما به خواهر امام شهرت دارد و این ناشى از دو احتمال است :
-اول این که، به جهت سهولت در سخن و گفتار، شخصیت مدفون در بقاع را به اسامى شهرت مى دادند ؛ لذا از آنجایى که فاطمه اخرى علیها السلام خواهر امام رضا علیه السلام بود، بقعه وى را به بقعه خواهر امام شهرت داده اند.
-دوم : این که، شاید تاریخ بناء بقعه و یا تعمیر آن بر شخصیت مدفون در بقعه کم کم شهرت یافته باشد، مثل بقعه على بن جعفر علیه السلام در قم که به در بهشت شهرت دارد و حال انکه تعمیر بقعه آن در سال ۷۱۲ هـ.ق بود و طبق حروف ابجد در بهشت مى شود.
-از آنجائیکه تاریخ تعمیم بقعه خواهر امام رشت به سال ۸۹۴ هـ.ق مى باشد و این اعداد طبق حروف ابجد، ( خواهر امام ) محسوب مى آید لذا رفته رفته تاریخ بقعه بر نام شخصیت مدفون آن غلبه پیدا کرده و به آن مشهور شده است.
پس با احتمال فوق، این انگیزه تقویت مى شود که شهرت بقاع متبرکه به اسامى مزبور و بقعه حضرت فاطمه اخرى علیها السلام در رشت به خواهر امام، موجب اقبال عمومى به بقاع مذکور گردیده است.

دلائل هجرت فاطمه اخرى علیها السلام به دیلم و رشت

همان طور که در فصل اول این کتاب از دلائل هجرت امامزادگان به ایران، سخن به میان آمد، در این جا نیز تاکید مى ورزیم که عمده دلائل هجرت این اختران فروزان به ایران عبارتند از :
۱-خفقان، ظلم و شکنجه و آزار و اذیت عمال خلفاى عباسى.
۲-استقبال و احترام ایرانیان به فرزندان و فرزند زادگان ائمه اطهار علیهم السلام
۳- دور بودن منطقه ایران از دست خلفاى عباسى.
۴-تشکیل حکومتهاى اسلامى مستقل در بعضى از مناطق ایران.
۵-دیدار از امام رضا علیه السلام.
۶-زندگى در سایه امام رضا علیه السلام همراه با امنیت و آرامش.
گرچه براى هر کدام از این موارد ششگانه، دلائلى در دست نگارنده است ؛ اما براى اثبات این که چرا حضرت فاطمه اخرى علیها السلام مشهور به خواهر امام به این منطقه ؛ یعنى دیلم و رشت هجرت نموده است باید گفت:
از قدیم الایام شنیده مى شد که در مراثى حضرت معصومه علیها السلام از نامه امام رضا علیه السلام سخن به میان مى آمد، ولى مدرکى بران آن یافت نشده بود، تا اینکه مولف « کریمه اهلبیت علیهم السلام» مى نویسد : در یکى از روزها یکى از خطباى ارجمند قم به نام « ابو ایمن » برفراز منبر به این مطلب اشاره کرد.
پس ازمنبر، از مدرک آن جویا شدم، فرمودند : که مطلب در کتاب « من لا یحضره الخطیب » است.
پس از مراجعه به کتاب فوق دیدم که او نیز بدون ذکر سند نقل کرده است.
-مطابق نقل کتاب یاد شده، حضرت امام رضا علیه السلام نامه اى خطاب به حضرت معصومه علیها السلام مرقوم فرمود و آن را توسط یکى از غلامانش به مدینه منوره ارسال کرده است.
امام هشتم به غلام دستور داد تا در هیچ منزلى توقف نکند و در اندک زمان ممکن آن را به مدینه منوره برساند.
آنگاه نشانى خانه حضرت موسى بن جعفر علیه السلام را بوى داد تا از کسى نشانى نپرسد.
غلام خود را به مدینه رسانید و نامه را به خدمت حضرت فاطمه کبرى ملقب به معصومه علیها السلام تسلیم نمود.
حضرت معصومه علیها السلام به مجرد رسیدن نامه امام هشتم، خود را آماده سفر نمود.
برخى از مورخین معاصر در کتابهایشان، ارسال چنین نامه اى را از سوى امام رضا علیه السلام به احمد بن موسى علیه السلام معروف به شاهچراغ قید نموده اند، که اگر این دو نامه در منابع حدیثى پیدا شود بسیار ارزشمند خواهد بود و از جمله دلائل هجرت امامزادگان – بعلاوه موارد یاد شده مى توان به دعوت امام رضا علیه السلام از آنها اشاره نمود.
به هرحال، حضرت احمد بن موسى علیه السلام در اوایل قرن سوم به قصد دیدار برادر بزرگوارش حضرت امام رضا علیه السلام رهسپار ایران شد و در این مسافرت بالغ بر ۱۲۰۰ نفر از امامزادگان و ذرارى ائمه علیهم السلام ایشان را همراهى مى کردند.
بنا به احتمال قوى، یکى از همراهان آن حضرت، بى بى فاطمه اخرى علیها السلام، همین خواهر امام مى باشد. پس از به شهادت رسیدن حضرت احمد بن موسى علیه السلام به دست استاندار شیراز « قتلغ خان » هر یک از اصحاب حضرت شاهچراغ و امامزادگان به مناطقى فرار نموده اند که در این میان مى توان، ورود حضرت خواهر امام و جمع دیگرى از امامزادگان را به منطقه دیلم و رشت نام برد ؛ آن هم به جهت دورى این منطقه از دست خلفاى عباسى و وجود مخفیگاه هاى مناسب در جنگلهاى انبوه و بودن دولتهاى اسلامى مستقل در این مناطق.
-و از آنجائى که اکثر مورخین هجرت و شهادت حضرت شاهچراغ ؛ احمد بن موسى علیه السلام را در سنه ۲۰۳ هـ.ق نوشته اند ؛ لذا ورود حضرت خواهر امام به منطقه دیلم را مى توان دراین سال دانست که در این هنگام آن حضرت سنى بالغ بر ۲۴ سال داشته است، اگر احتمال دهیم که حضرت فاطمه اخرى – خواهر امام علیها السلام _ بعد از متوارى شدن و توطن در منطقه گیلان و رشت، چند سالى هم در قید حیات بوده است مقرون به صحه مى باشد. والله العالم.
ذکر دو کرامت از ناحیه مقدسه فاطمه اخرى علیها السلام
امور خارق العاده اى که در حرم مطهر اولیاى خدا و امامزادگان واقع مى شود « کرامت » یا « معجزه » نامیده مى شود.
معجزه از ماده « اعجاز » است، و اعجاز در لغت به معناى عاجز کردن و ناتوان ساختن، و در اصطلاح به معناى انجام دادن کارى است که هرگز احدى به اتکاى نیروى بشرى نتواند نظیر آن را انجام دهد.
از این رو، هزاران مشتاق و علاقمند به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام با دلى مملو از محبت، عشق و معنویت وافر، حاجات مشروعه خود را به محضر مبارکه حضرت فاطمه اخرى علیها السلام برده و مطلوب خود را از ناحیه مقدسه آن حضرت دریافت داشته اند و ارادتشان نسبت به این خاندان جود و کرم مضاعف شده و ذکر و نقل معجزات و کرامات این اولیاى خدا و امامزادگان عالى مقام نقل مجالس و محافل دینى، مذهبى و اخلاقى شده است.
البته جمع آورى کرامتها مشکلات فراوانى دارد، از جمله این که غالب افرادى که مورد عنایت قرار مى گیرند – گروهى براى این که معنویت آنان محفوظ بماند و دسته اى براى این که افراد مختلف به آنها مراجعه نکنند، و عده اى براى این که مورد تحقیر و تکذیب افراد ضعیف الایمان قرار نگیرند – هرگز مایل نیستند دیگران از سرگذشت آنان آگاه گردند.
از این رو نگارنده از دهها کرامت حضرت فاطمه اخرى علیها السلام که به منصه ظهور رسیده است، فقط دو کرامت را از جناب آقاى حاج محمود معالى، مسئول هیات امناء حرم مطهر خواهر امام در این صفحات به ثبت رسانده است.
و اینک متن دو کرامتى که مسوول هیات امناء حرم مطهر فاطمه اخرى علیها السلام – خواهر امام رشت – به نگارنده فرموده اند از این قرار است :
کرامت «۱»
مسوول محترم هیات امناء آستانه مبارکه خواهر امام رشت، جناب مستطاب آقاى حاج محمود معالى در موردد خواهر هیجده ساله اى که مورد عنایت حضرت فاطمه اخرى، بنت امام موسى کاظم علیه السلام واقع گردیده بود به نگارنده چنین مى فرماید :
این خواهر سعادتمند که دچار تشنج اعصاب شده بود، هر چه به دکتر مراجعه مى کرد موثر واقع نمى شد، زندگى بر همه خانواده وى مشگل گردیده بود.پس از یاس کامل از پزشکان به قصد زیارت خواهر امام رشت، حضرت فاطمه اخرى علیها السلام خواهر امام رضا علیه السلام وارد آستانه مبارکه آن بى بى مى شود.
طبق نقل حاج آقاى معالى، خواهر مزبور ساعت ۳۰/۲ بعد از ظهر وارد حرم خواهر امام شد و درخواست مى کند که خود تنها در حرم مشغول راز و نیاز باشد، اما به جهتى با تقاضاى این خواهر موافقت نشد و وى در پشت درهاى بسته مشغول نماز و دعا مى شود، پس از ساعتها که حالت روحانى به وى دست داد، متوجه مى شود که تشنج اعصاب وى دگرگون گشته و از حالت سابق خود بهبود یافته و مشمول عنایت و کرامت این بى بى واقع شده است.
لذا مراتب را به مسئوولین امر اطلاع داد و با حالت خوشحالى و خاطره خوش، آستانه مبارکه خواهر امام را ترک گفت.
کرامت «۲»
باز هم حاج آقاى معالى، مسئوول هیات امناء استانه مبارکه حضرت فاطمه اخرى علیها السلام اظهار داشت:
زنى از شهرستان لاهیجان، منطقه «شیخانه بر » مبتلا به فلج پا بود، که باعث رنج و زحمت خود و شوهرش – که کارمند شرکت آب و برق است – مى شده است.
این خانم محترمه به امید شفا و بهبودى به محضر دختر موسى بن جعفر علیه السلام حضرت فاطمه طاهره مشهور به خواهر امام علیها السلام وارد شد و با حالت تضرع و خشوع و قرائت قران و نماز شفاى خود را ازاین بى بى درخواست نمود. ساعتى از این حال گذشت ؛ نتیجه اى نمى بیند. تصمیم مى گیرد – مایوسانه – به شهر خود ( لاهیجان )برگردد ؛ اما متوجه مى شود که پایش از حالت فلجى به حالت عادى و طبیعى برگشته و مشمول شفا و عنایت حضرت فاطمه اخرى، دختر موسى بن جعفر علیه السلام قرار گرفته است ؛ لذا مجددا به دعا و راز و نیاز مشغول شد و خداوند را از این کرامت فاطمه اخرى علیها السلام سپاسگزار و با کرامت وارد شهر خود لاهیجان شده است.(۱)

پی نوشت:

۱ـ این مطالب ازکتاب « فاطمه اخرى علیه السلام » اقتباس شده است.