فضایل اخلاقی امام حسین علیه‌السّلام

اشاره:

جود و بخشش، از صفات ارزشمند انسانیت است که خداوند به آن دستور داده [۱۰۳] [۱۰۴] و انجام آن را نسبت به توانگران واجب ساخته (وجوب و استحباب آن از نظر مراتب و موارد، بحث فقهی دارد که در منابع ویژه بحث شده است) و از جمله حقوق لازم مستمندان و مساکین به شمار آورده است. [۱۰۵]

امام حسین علیه‌السّلام علاوه بر کمالات ذاتی و شخصی خویش، در آغوش پرمهر حضرت فاطمه {پرورش یافت که معدن جود و ایثار بود و در شب عروسی، پیراهن تازه اش را به سائل داد و خود با لباس متعارف به دیدار مولا رسید. از سوی دیگر، حسین علیه‌السّلام مسائل تربیتی خویش را از پیامبر اسلام و مولا علی و امام مجتبی فرا گرفت، که هر کدام سمبل جود و کرم بودند.

نمونه هایی از جود و بخشش امام

آری، سید الشهداء در میان کرم و بخشش نیز همانند سایر فضایل انسانی، اسوه انسانیت بودند و به دوستان و غیر دوستان، مسلمانان و غیر مسلمانان، تفضل می‌کردند. اینک به نمونه‌ای از آن‌ها می‌پردازیم:

نمونه اول

امام حسین علیه‌السّلام روزی غلامی را دید که نان‌های خود را به سگ می‌خوراند. از او پرسید: چرا چنین می‌کنی؟ وی گفت: ‌ای پسر پیامبر! من برده یک فرد یهودی هستم، در آتش غم و اندوه می‌سوزم، این حیوان نیز گرسنه است. با این کار می‌خواهم او را خوشحال کنم، تا خداوند مرا از بردگی نجات دهد.

حضرت با شنیدن این سخن، دویست درهم برداشت، سراغ یهودی (مالک غلام) رفت و از او خواست تا غلام را به این مبلغ بفروشد. یهودی، آدم با معرفتی بود، نسبت به امام حسین علیه‌السّلام خیلی احترام کرد و گفت: یا حسین! این غلام را به تو بخشیدم و باغ را به غلام. پول‌ها نیز مال خودت باشد. امام حسین پول‌ها را به عنوان «بخشش» به یهودی داد. یهودی نیز پول‌ها را به غلام بخشید. در این اثنا، زن یهودی پیش آمد و پس از گفتگو، مسلمان شد و مهریه اش را به شوهرش بخشید. یهودی نیز با دیدن چنین اوضاع عاطفی، از خواب بیدار شد، او نیز مسلمان شد… [۱۰۶]

نمونه دوم

«اسامه بن زید» از یاران پیامبر بود؛ ولی پس از رحلت آن حضرت، از خط ولایت جدا شد و علی علیه‌السّلام را یاری نکرد؛ حتی نسبت به حقانیت علی شهادت نداد و خیلی کوتاهی‌های دیگر…. او در بستر بیماری بود که حسین بن علی علیه‌السّلام به عیادتش رفت و از وی تفقد فرمود! اسامه گفت: غم‌ها و غصه‌ها دارم و از قرض سنگین رنج می‌برم، می‌ترسم بمیرم و مدیون مردم باشم.

امام حسین علیه‌السّلام فرمود: چقدر قرض داری؟ گفت: شصت هزار درهم! فرمود: نگران مباش! من به زودی دیونت را می‌پردازم. ایشان به زودی بدهی‌های اسامه را پرداخت و او را از اضطراب رها ساخت! [۱۰۷] [۱۰۸] [۱۰۹] دوستان را کجا کنی محروم؟ تو که با دشمنان نظر داری!

نمونه سوم

«فرزدق» که نام اصلی اش «همام بن غالب بن صعصعه بن ناجیه» است، [۱۱۰]

از شاعران درباری بنی امیه و بنی مروان بود و چون اشعاری در مدح «سعید بن عاص» سرود و بدین وسیله حسادت «مروان» را تحریک کرد، از این رو، پس از درگذشت سعید، مروان بن حکم به جای او به فرمانداری مدینه منصوب شد و فرزدق را از مدینه تبعید ساخت! [۱۱۱]

روزگار فرزدق تاریک شد، به امام حسین علیه‌السّلام پناه آورده و از او کمک خواست. حضرت چهارصد دینار به او بخشید؛ ولی اصحاب امام حسین علیه‌السّلام به این بخشش اعتراض نمودند و گفتند: او شاعر فاسق و بدزبانی است؟

(انه شاعر فاسق منتهر)

حضرت فرمود: بهترین هدیه و بخشش آن است که به وسیله آن، حیثیت خود را حفظ نمایی و… [۱۱۲] [۱۱۳]

نمونه چهارم

«انس بن مالک» از یاران و خدمتگزاران پیامبر می‌گوید: در خدمت حسین بن علی نشسته بودم که یکی از کنیزان وارد شد و شاخه گلی به محضر آن حضرت تقدیم کرد. آن بزرگوار، بی درنگ، خطاب به کنیز فرمود: تو اینک در راه خدا آزادی! «انس» گفت: ‌ای فرزند پیامبر! به همین آسانی او را آزاد می‌کنی؟ مگر این شاخه گل چقدر ارزش دارد؟ فرمود: خداوند ما را چنین تربیت کرده است. خود در قرآن می‌فرماید:

«واذا حییتم بتحیه فحیوا باحسن منها او ردوها؛ [۱۱۴] [۱۱۵] [۱۱۶]

هرگاه کسی به شما نیکی کرد، شما نیز بهتر از آن و اقلا مثل آن را انجام دهید».

آری، طبیعت امام حسین علیه‌السّلام کرم و بزرگواری بوده و هست و به هر ندایی، بهانه‌ای، شاخه گلی و… جواب با لطف و بزرگوارانه می‌دهد.

نتیجه بحث

با توجه به موارد گوناگون و متنوع بخشش‌های امام حسین علیه‌السّلام نتیجه می‌گیریم که کرم آن حضرت مخصوص گروه خاص نبوده است؛ بلکه روحیه «انسان دوستی» آن بزرگوار شامل همه گروه‌ها می‌شد و تجسم جود و کرم به حساب می‌آمد. بنابراین، پیروان او وظیفه دارند با نگاه عمومی و نیت خالصانه به کمک دردمندان و نیازمندان بشتابند و از این طریق، هم وظیفه دینی و انسانی خود را انجام دهند [۱۱۷] [۱۱۸] و هم جلوی مشکلات و نارسایی‌های اجتماعی را بگیرند؛ زیرا فقر و بدبختی، یکی از ریشه‌های فساد اجتماعی است که دامن همه را می‌گیرد. [۱۱۹]

خداوندا! نگاه ما را غیر مسموم، دل‌های ما را رئوف، خدمات ما را خالص و عمومی بگردان.

پی نوشت:

۱۰۳- قصص/سوره۲۸، آیه۷۷.

۱۰۴- نحل/سوره۱۶، آیه۹۰.

۱۰۵- ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۹.

۱۰۶- مجلسی، بحارالانوار، ج۴۴، ص۱۹۴.

۱۰۷- سفینه البحار، ج۱، ص۲۲.

۱۰۸- جلاء العیون شبر، ج۲، ص۲۴.

۱۰۹- مجلسی، بحارالانوار، ج۴۴، ص۱۸۹، ح۲     .

۱۱۰- سفینه البحار، ج۲، ص۳۵۵.

۱۱۱- اغانی، ج۲۱، ص۳۲۳.

۱۱۲- مجلسی، بحارالانوار، ج۴۴، ص۱۸۹.

۱۱۳- جلاء العیون شبر، ج۲، ص۲۴.

۱۱۴- نساء/سوره۴، آیه۸۶.

۱۱۵- کشف الغمه، ج۲، ص۳۱.

۱۱۶- محجه البیضاء، ص۱۹۰.

۱۱۷- ری شهری، میزان الحکمه، ج۱، ص۶۴۰، ح ۳۹۷۶.

۱۱۸- غرر الحکم، ش ۳۳۶۹.

۱۱۹- اسراء/سوره۱۷، آیه۷.