داستانی از محمد حنفیه و نقش وراثتی مادر در تربیت فرزند

محمد بن حنفیه یا محمد حنفیه، فرزند امیرالمومنین امام على بن ابی طالب (علیه السلام) است. مادر وى، حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نیست بلکه خوله دختر جعفر حنیفه است.[۱] محمد حنفیه به خاطر نام قبیله مادرش به حنفی مشهور شد.[۲]

نقش مادر در تربیت کودک

مادر در فرایند تربیت فرزند، نقشی بسیار مهم و تاثیرگذار دارد. به عبارت دقیق تر، در میان اعضای خانواده بیشترین سهم تاثیر گذاری برای مادران است. هر چند پیرامون نقش برجسته مادر در تربیت فرزند به لحاظ محیطی بسیار بحث و تبادل نظر شده، با این حال، نقش وراثتی او مورد غفلت واقع شده است.

شیر مادر بهترین غذای کودک و آغوش او، بهترین جایگاه برای تربیت و پرورش کودکان شناخته می شود. دامنه تاثیرگذاری تربیتی و وراثتی مادر بر فرزند، چنان گسترده است که شالوده سعادت و شقاوت فرزند در شکم مادر ریخته می شود و مادر، مسئولیت سعادت و خوشبختی کودک را از بدو بارداری بر عهده دارد؛ چرا که آبستن شدن، این مسئولیت را به دوش او نهاده است.

بنابراین مسائل وراثتی و حالات و صفات مادر در دوران قبل از بارداری و بعد از آن، در تربیت و اثر پذیری کودک از آموزه های دینی و اخلاقی می تواند بسیار موثر باشد.

ترس و هراس در اوج نبرد

محمد حنفیه در جنگ جمل، پرچمدار لشکر امیرالمومنین على (علیه السلام) بود. با شروع جنگ، حضرت به او فرمان حمله داد.

بلافاصله محمد حنفیه به همراه سربازان تحت فرمانش، به سوی دشمن حمله کرد؛ اما مقاومت سپاه دشمن در برابر یورش او و یارانش و حملات سنگین دشمن و ضربات پی در پی آنان با تیر و نیزه، بر او تاثیر منفی گذاشت و در وی ایجاد ترس و سستی نمود و دیری نپایید که از پیشروی باز ایستاد. در نتیجه حرکت سپاه امام (علیه السلام) نیز متوقف شد.

امام علی (علیه السلام) و فرمان حمله مجدد

حضرت که از دور صحنه نبرد را به دقت زیر نظر داشت، با دیدن این صحنه به سرعت خود را به او رساند و فرمود: ای محمد! از حملات و ضربات دشمن نترس، حمله کن!

با این نهیب حضرت، وى نیرویی دوباره گرفت و با قدرت بیشتری بر سپاه دشمن تاخت. سپاهیان تحت فرمان او نیز همراه وی بر دشمن تاختند و پیکار شدیدی درگرفت و محمد حنفیه توانست قدرى پیشروى کند؛ ولى چیزی نگذشت که باز در اثر مقاومت لشکر دشمن و شدت حملات سنگین آنان به هراس افتاد و متوقف شد و از پیشروی بازماند!

ترس را از مادرت به ارث برده ای!

وقتی امام على (علیه السلام) این صحنه را دید، از ضعف و ترس فرزندش سخت آزرده خاطر شد. نزدیک او آمد و ضمن سفارش به او در شجاعت و جدیت بیشتر نشان دادن، با قبضه شمشیر، آرام به دوشش ضربه ای زد و فرمود:

این ضعف و ترس را از مادرت به ارث برده اى![۳] (یعنى من که پدر تو هستم، ترسى ندارم و اگر ویژگی روحی ات را از من به ارث برده بودی هرگز در میدان جنگ ترسی به دل خود راه نمی دادی).

هر چند او در این صحنه ها از خود ترس و ضعف نشان داد با این حال میدان جنگ و نبرد را رها نکرد و با ادامه مبارزه با سپاه دشمن، به یاری دیگر همرزمان خود (از جمله خزیمه بن ثابت (ذو الشهادتین) و جمعی از انصار که بسیاری از آنها در غزوه بدر حضور داشتند)، شتافت.[۴]

محمد حنفیه و شرکت در دیگر جنگ ها

محمد حنفیه غیر از جنگ جمل، در جنگ صفین نیز حضور داشت و از فرماندهان سپاه امیرالمومنین علی (علیه السلام) بود.[۵] در داستانی از حضور وی در پیکار صفین آمده است: محمد حنفیه به پدرش از تبعیض بین او و حسنین (علیهما السلام) در میدان نبرد شکایت کرد و این که چرا حضرت، آن دو را کمتر به خط مقدم جبهه روانه می کند.

در این هنگام امام علی (علیه السلام) سر فرزندش محمد حنفیه را بوسید و در پاسخ به او فرمود:‌ فرزندم! تو پسر من هستی؛ ولی آن دو، پسران پیامبر خدا (ص) هستند، آیا نباید من از ایشان محافظت و نگهداری نمایم؟ محمد نیز در پاسخ به پدر گفت: آری پدر جان! خداوند مرا فدای تو و فدای آنان نماید.[۶]

او در جنگ نهروان نیز حضور داشت و در برخی صحنه ها، پرچمدار سپاه بوده است.[۷] با این حال محمد حنفیه با برادرش امام حسین (علیه السلام) در سفر به کوفه همراه نشد و در مدینه ماند.

برخی از پژوهشگران، عدم شرکت ابن حنفیه را در واقعه کربلا، از سر نافرمانی و مخالفت با حضرت سید الشهداء (علیه السلام) ندانسته اند و توجیهاتی برای عدم همراهی اش نوشته اند که از جمله آن ها بیماری محمد حنفیه در هنگام حرکت ابا عبد الله الحسین (علیه السلام) از مدینه و مکه بوده است.[۸]

جمع بندی

زن به عنوان مادر، نقش تعیین کننده ای در تربیت فرزند دارد. مادر عنصر مهم و اساسی فراهم آوردن بستر تربیت فرزند در دوران بارداری و شیردهی و فرایند رشد در دامان پاک و پرمهر و محبت خویش است. وراثت و حالات و صفات مادر در دوران قبل و بعد از بارداری، در تربیت و اثر پذیری کودک از آموزه های دینی می تواند بسیار موثر باشد.

محمد حنفیه، یکی از فرزندان امیرالمومنین امام على بن ابی طالب (علیه السلام) است. مادرش، خوله دختر جعفر بن قیس است. وی در کشاکش نبرد جمل و هنگام حمله به دشمن، از خود ترس و سستی نشان داد که از این بابت مورد انتقاد امیرالمومنین (علیه السلام) قرار گرفت و حضرت ترس وی را به مادرش خوله نسبت داد.

نویسنده: حسین فاضلی

پی نوشت ها

[۱] . بلاذرى، انساب الأشراف، ج ‏۲، ص ۲۰۰

[۲] . سراج، منهاج، طبقات ناصرى تاریخ ایران و اسلام، ج ‏۱، ص ۸۶

[۳] . فلسفی؛ کودک از نظر وراثت و تربیت؛ ج۱؛ ص۶۵

[۴] . مدرس وحید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۵۷؛ نیز بنگرید: ری شهری، دانشنامه امیرالمومنین (علیه السلام)، ج۱، ص۱۸۳

[۵] . ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب (علیهم السلام) ج۳، ص ۱۶۸

[۶] . مجلسی،‌ بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۳۴۹

[۷] . حمیری، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص ۲۷

[۸] . علامه محمد باقر مجلسی (ره) در نقلی از علامه حلی (ره) برای عدم حضور محمد حنفیه در کربلا در‌ جواب‌ مهنا بن سنان آورده: محمد در موقع خروج امام حسین (علیه السلام) از مدینه، بیمار بود. مقرم به نقل ابن نما حلی بیماری او‌ را‌ چشم‌ درد ذکر کرده‌ است. مجلسی، بحارالانوار،  ج۴۲، ص۱۱۰؛ نیز بنگرید: المقرم، المقتل الحسین، ص ۱۳۵

منابع

• علامه مجلسی،‌ محمد باقر؛ بحار الانوار؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی؛ چاپ دوم؛ ۱۴۰۳ ق
• حمیری، عبد الله بن جعفر؛ قرب الإسناد؛ قم؛ موسسه آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث؛ ۱۴۱۳ق
• شریف رضی، محمد بن حسین؛ شرح نهج البلاغه؛ شارح: احمد مدرس وحید؛ قم؛ بی نا ؛ بی تا
• محمدی ری شهری، محمد؛ دانشنامه امیرالمومنین (علیه السلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ؛ ترجمه عبدالهادی مسعودی؛ قم؛ انتشارات دارالحدیث؛ ۱۴۲۸ق/۱۳۸۶ش
• ابن شهر آشوب؛ مناقب آل أبی طالب (علیهم السلام)، قم؛ انتشارات ذوی القربی؛ چاپ اول ۱۳۷۹ ق

• الموسوی المقرم، عبدالرزاق؛ المقتل الحسین؛ قم؛ موسسه بعثت؛ چاپ اول؛ ۱۳۸۵ ش
• بلاذرى؛ أحمد بن یحیى بن جابر؛ انساب الأشراف؛ بیروت؛ انتشارات دار الفکر؛ چاپ اول؛ ۱۴۱۷ق
• سراج، منهاج؛ طبقات ناصرى تاریخ ایران و اسلام؛ تحقیق، حبیبى، عبد الحى؛ تهران؛ نشر دنیاى کتاب؛ چاپ اول؛ ۱۳۶۳ش
• محمد تقی فلسفی؛ کودک از نظر وراثت و تربیت؛ تهران؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛ چاپ پانزدهم؛ ۱۳۹۵ ش