نقش خانواده و جایگاه آن در اسلام

مطالب در رابطه با نقش خانواده و جایگاه آن بسیار گسترده و متنوع است و کتب بسیاری در خصوص نظام و نقش خانواده در اسلام، راز خوشبختی یک خانواده موفق و اصول و اساس و بنیان هایی که در یک خانواده سالم باید حاکم باشد و نیز در رابطه با روابط متقابل زن و مرد، رابطه فرزندان با والدین، چگونگی تربیت فرزند، خانواده سنتی و صنعتی، خانواده در جوامع شرقی، خانواده در جوامع غربی، خانواده جوامع دینی و… نوشته شده است.

بررسی نقش خانواده و جایگاه آن

آیا بنیان این خانواده ها یک بنیان اساسی است؟ آیا مورد تعرض قرار گرفته است؟ دیدگاه اسلام در مورد جایگاه و نقش خانواده چگونه است؟ درباره تحیکم مبانی و نقش خانواده خانواده در اسلام باید اول به یک تعریف کلی رسید.

شاید بتوان گفت نهاد خانواده از زن و مردی که بعدا فرزندانی به آن اضافه می شوند تشکیل می گردد که البته قوانین و آداب و رسوم خاصی در آن حاکم است.

حال باید دید انگیزه تشکیل خانواده چیست؟ البته در موارد مختلف انگیزه ها متفاوت است به نحوی که برخی به خاطر مال و جمال و یا زیبایی و یا به خاطر قدرت تشکیل خانواده می دهند. اسلام اصل و اساس را این طور نمی داند ولی تماما با موارد بالا نیز مخالف نیست. اسلام مخالف این نیست که زن و شوهر دارای مکنت مالی و یا دارای قدرت و زیبایی باشند ولی این موارد در اسلام هدف و اصل و اساس تشکیل خانواده نیست.

حال باید دید اصل و اساس تشکیل خانواده در اسلام چیست؟ برخی به خاطر مسائل مادی و زیبایی و جمال ازدواج می کنند و شاید برخی به خاطر حس مادری و حس پدری و… ازدواج می کنند.

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید که بسیاری از مخلوقات را به صورت جفت جفت، آفریده است و این در خصوص بیشتر مخلوقات از جمله انسان صدق می کند و آن هم به این دلیل است که موجودات و زوج ها یک سری کمبودها و نواقصی دارند که با ازدواج تکمیل و رفع می گردد.

خداوند می فرماید: ما زوج هایی از جنس خود شما آفریدیم و در بین شما مودت و رحمت و مهربانی قرار دادیم. که در کنار یکدیگر احساس آرامش و امنیت کنید. چرا که سکونت یعنی آرامش و به همین منظور است که از جای زندگی انسان به مسکن تعبیر شده است.

خداوند متعال در سوره های مبارکه فاطر و شوری می فرماید: اول شما را از خاک و بعد نطفه و بعد شما را به صورت جفت آفریدیم و از جنس شما ازواجی خلق کردیم و از جنس چهارپایان شما نیز جفت هایی خلق کردیم که وسیله تکثیر نسل باشد. باید دانست جفت گرایی و تکثیر نسل نیز هیچ گاه هدف نهایی خلقت نیست بلکه به خاطر ایجاد آرامش و امنیت و سکون در میان ازواج است. ازدواج در واقع به خاطر پاسخگویی به ندای فطرت است.

خداوند متعال با قوانین حکیمانه و عادلانه اش زمینه مناسب و لازم برای رسیدن انسان ها، اعم از زن و مرد، به حیات طیب و پاداش نیکوتر از اعمال فراهم کرده و این همان ارزشی است که اراده و مشیت آفریدگار حکیم به آن تعلق یافته است. خداوند متعال در سوره مبارکه نحل آیه ۹۷ می فرماید: هر مرد یا زنی که عمل صالح کند و اهل ایمان باشد، ما او را به طور حتم حیات پاکیزه می بخشیم و اجرشان را نیکوتر از آنچه عمل کرده اند می دهیم.

خداوند حکیم زمینه ساز رشد و تکامل انسان اعم از مرد و زن می باشد. نظام زندگی خانوادگی و اجتماعی باید به گونه ای باشد که اعضای خانواده بتوانند به بهترین نحو به وظایف خود عمل کنند. نکته دیگر در تحکیم مبانی و نقش خانواده این است که در کنار نظام خانواده، هم نظام اسلامی و هم جامعه اسلامی مسئولیت دارند.

اهمیت جایگاه و نقش خانواده در کلام پیامبر (ص)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در اهمیت جایگاه و نقش خانواده می فرمایند: (بنیان خانواده بهترین بنیان در روی زمین است) و به همین خاطر نظام اسلامی هم باید برای تشکیل خانواده، هم حفظ و هم اداره آن احساس مسئولیت نموده، و باید تسهیلات و فرصت های نظام خانواده را در جامعه مهیا نماید.

علاوه بر جامعه اسلامی، همه نهادها و آحاد مردم باید در قبال تشکیل نظام خانواده و پررنگ نمودن جایگاه و نقش خانواده احساس مسئولیت کنند و در این بین مسئولیت بعدی متوجه والدین است که متاسفانه برخی از والدین آن اهمیت لازم را برای خانواده و نظام آن مد نظر قرار نمی دهند.

معیارهای اسلام برای تشکیل خانواده

۱- ایمان

قرآن می فرماید با زنان مشرک ازدواج نکنید مگر این که مسلمان بشوند و ایمان بیاورند. داشتن ایمان خیلی مهم است نمی شود یک مسلمان با بهایی یا وهابی که هیچ اعتقادی به دین و دنیا ندارد زندگی کند.

۲- اخلاق

اگر اخلاق طرفین با هم سازگار باشد می توانند زندگی خوبی داشته باشند. امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: (با انسان بداخلاق، ازدواج نکنید چون تحمل آن سخت است).

۳- تقوا

زوج انسان باید پرهیزگار باشد و دارای روحیه ترس از گناه بوده و نیز روحیه انجام واجبات در او وجود داشته باشد.

۴- اصالت خانوادگی

این اصل خیلی مهم است. روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است که می فرمایند: با گلی که از مزبله روئیده است ازدواج نکنید. گل بی ریشه به درد نمی خورد. انسان نمی تواند با انسان های بی اصل و نسب پیمان ازدواج ببندد.

۵- رشد و تکامل جسمی

زوج ها باید از نظر جسمی و عقلی و نیز از لحاظ روحی و اجتماعی به آن رشد واقعی و حقیقی رسیده باشند. رشد جنسی و جسمی در کنار رشد عقلی از مسائل مهم در امر ازدواج است.

۶- هم کفو و همسان بودن

همتایی در مسائل مختلف از جمله: همتایی در مسائل فکری و فرهنگی، همتایی در تحصیلات علمی، همتائی از نظر جسمی و جنسی و.. .. از اهمیت بالائی برخوردار است. زوج ها باید از نظر خانوادگی و اجتماعی نیز همسان باشند و از لحاظ داشتن شرایط و شئونات اجتماعی در سطح یکدیگر باشند..

راهکار تحکیم جایگاه و نقش خانواده

۱- حاکمیت دین در خانواده

اسلام از قبل از تولد و انتخاب همسر و فرزند دار شدن برنامه دارد. دوران شیرخوارگی – بعد از دوران نوزادی و همه مراحل زندگی برنامه مدون دارد.

۲- عمل به وظایف قانونی و اخلاقی

باید اصول و قوانین دینی و اسلام در میان اعضای خانواده رعایت گردد و والدین در راس خانواده ضمن اهمیت دادن به برنامه های اخلاقی و دینی فرزندان را به رعایت آن توصیه نمایند.

اگر انسان دارای طرز تفکر توحیدی باشد و قبول کند که خداوند مسبب الاسباب است و همه چیز به دست اوست، به توصیه هایی که در قرآن و روایات در مورد خانواده آمده است اهمیت می دهد و بهانه هایی از قبیل کمی امکانات و مشکلات را کم تلقی می کند و با امید و اتکای به خداوند در این راه قدم بر می دارد.

بی شک، انسان کامل کسی است که خود را زیر پوشش دین خدا قرار دهد و در ترک و فعل خویش، تابع دستورات دین باشد. یعنی ترک کند آنچه را دین نخواسته و انجام دهد آنچه دین خواسته است.

منابع

خانواده در قرآن دکتر بهشتی

نظام خانواده در اسلام استاد حسینیان

درآمدی بر نظام خانواده در اسلام استاد سالاری فر

 منبع: سایت سازمان تبلیغات اسلامی؛ نجمه خاتون محمدزاده؛ (با انجام تغییراتی در متن برای سایت الشیعه)