صفتهای پدر نمونه
از کنار هم قرار گرفتن مسئله توحید و موضوع احترام به والدین، میزان اهمیت بیشمار آن در اسلام روشن میشود. در این میان پدر خانواده، به عنوان رکن و عمود این نهاد اجتماعی، از اهمیت ویژهای برخودار است که در این مقاله به خصوصیات یک پدر خوب از منظر روایات اشارهای میگردد.
پدری که سعی و تلاش میکند تا فرزندش در وقت بلوغ ازدواج نماید.
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: از جمله حقوقی که فرزند بر پدر دارد آن است که: وسائل ازدواج او را در وقت بلوغ فراهم سازد.(۱)
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: از جمله نشانههای سعادت یک مرد، آن است که دخترش را وقت بلوغ شوهر دهد.(۲)
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: از جمله حقوقی که فرزند بر پدر دارد آن است که: با ازدواج او -در وقتی که بالغ میشود-عفت و پاکدامنیاش را حفظ نماید.(۳)
در حدیث آمده است: از جمله حقوقی که فرزند بر پدر دارد آن است که: در به ازدواج درآوردن او تسریع نماید.(۴)
در حدیث آمده است: چند چیز موجب راحتی مؤمن است، از جمله آن امور، ازدواج فرزند است.(۵)
پدری که در راه رفع نیازهای فرزند سعی و تلاش مینماید.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: شخصی که در راه رفع نیاز فرزندان و خانواده خود سعی و تلاش نماید، بزرگترین اجر و ثواب را خواهد برد.(۶)
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: پدری که در راه رفع نیازهای فرزندان خود سعی و تلاش مینماید و او با این سعی و تلاش -در وقتی که فرزندان کوچک هستند-عفت و پاکدامنی را به آنها آموزش میدهد و خدای متعال بوسیله او فرزندان را بینیاز میسازد، چنین شخصی مستحق اجر و ثواب زیادی خواهد بود.(۷)
پدری که نیازهای معیشتی فرزند خود را -در حد وسع و توان- تأمین مینماید.
شخصی به نزد پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده و به ایشان گفت: من به ایشان گفت: من دو دینار دارم و میخواهم آنها را در راه خدا خرج نمایم؟ پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: آیا والدین تو -یا یکی از آنها-زنده هستند؟ آن مرد گفت: بله. آنگاه پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: برگرد و این دو دینار را خرج والدین خود نموده و نفقه آنها قرار بده. زیرا این کار برای تو بهتر از آن است که این پول را در راه دیگری خرج نمایی.
آن مرد از نزد پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) رفته و این کار را انجام داد. سپس این مرد، دو دینار دیگری آورده و به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: میخواهم این دو دینار را در راه خدا صرف نمایم. پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: آیا فرزندی داری؟ آن مرد گفت: بله. در این هنگام پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: این دو درهم را در راه فرزند خود خرج نما و نفقه او قرار بده. این کار برای تو بهتر از آن است که این پول را در راه دیگری خرج نمایی…(۸)
پدری که برای فرزندانش چیزی میخرد و آن را حمل نموده به منزل میبرد.
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: مردی که وارد بازار شود و برای همسر و فرزندش تحفهای خریداری نماید و آن را با خود حمل نموده به منزل بیاورد، ثواب شخصی را خواهد داشت که در راه خدا صدقه داده است، و وقتی که میخواهد آن چیز را به فرزندان خود بدهد، لازم است که از فرزندان دختر شروع کند. بدرستی که شخصی که دختری را خوشحال کند مانند آن است که فرزندی از فرزندان اسماعیل را آزاد نموده باشد و شخصی که پسری را خوشحال نماید مانند آن است که از خوف خدا گریه کرده است و ثواب چنین شخصی داخل شدن در بهشت میباشد(۹)
حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: شخصی که برای فرزندان و عیال خود یک درهم گوشت بخرد مانند آن است که فرزندی از فرزندان اسماعیل را از بردگی آزاد ساخته است.(۱۰)
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: شخصی که مایحتاج خانوادهاش را حمل نماید و به منزل ببرد، از کبر و غرور دور شده است.(۱۱)
پدری که با فرزند خود خوش اخلاقی میکند.
امام سجاد(علیه السلام) فرمود: چهار خصلت است که هر شخصی دارای آنها باشد، دیانت او به اسلام کامل میگردد و گناهان او پاک میشوند و در حالی خدای متعال را ملاقات میکند که از او راضی است:
۱) شخصی که به وعدهای که به مردم میدهد وفاداری مینماید.
۲) شخصی که با مردم راست گفتار است.
۳) شخصی که از انجام دادن امر قبیح حیاء میکند.
۴) شخصی که با فرزندان او عیال خود خوشاخلاقی مینماید.(۱۲)
پدری که به فرزند خود علم و دانش میآموزد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: شخص مؤمن به خاطر این که به فرزندان و خانوادهاش دانش و ادب نیک و شایسته را میآموزد، آنها را وارد بهشت مینماید.(۱۳)
پدر عیالواری که صبور و بردبار است.
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: در بهشت درجه و مقام و منزلت خاصی وجود دارد که تنها سه گروه به آن میرسند:
۱) شخصی که پیشوای دادگر است.
۲) شخصی که بسیار صله رحم بجا میآورد.
۳) شخص عیالواری که صبور و بردبار است.(۱۴)
امام صادق(علیه السلام) فرمود: خدای متعال دوست دارد بنده بیبضاعت و عیالواری که پاکدامن باشد.(۱۵)
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: اولین اشخاصی که وارد بهشت میشوند عبارتند از: شخصی که در راه خدا شهید شده است و بندهای که عبادت خدا را به نیکی انجام دهد و شخص عفیف و پاکدامنی که عیالوار است.(۱۶)
پدری که به خاطر اداره نمودن فرزندان و خانواده خود -و مشکلات آنها- غمگین است.
روزی حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) بر پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شد. پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به آن حضرت فرمود: یا علی! امروز را چگونه گذراندی؟ حضرت امیرالمؤمنین به ایشان عرض نمود: امروز را در حالی گذراندم که غیر از آب، چیزی در دسترس نداشتم و به همین خاطر، برای فرزندان خود -حسن و حسین-غمگین و اندوهناک هستم.
در این هنگام پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: یا علی! غم و اندوه خوردن برای خانواده، امان و سپری از گزند آتش جهنم است و اطاعت خدای متعال، امانی است از رسیدن عذاب و صبر کردن و بردباری نمودن بر تنگدستی، به منزله جهاد است و این کار برتر از شصت سال عبادت محسوب میگردد و غم و غصه خوردن برای مرگ، کفاره گناهان است. بدان که رزق و روزی بندگان، در دست خدای متعال است و غم و اندوه تو، ضرر و نفعی نخواهد داشت، اما موجب میگردد تا تو اجر و ثواب ببری. زیرا سنگینترین اندوه، غم و غصه خوردن برای خانواده است.(۱۷)
پینوشتها
۱-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من حق الولد علی والده ثلاثه:
یحسن اسمه. و یعلمه الکتابه.و یزوجه إذا بلغ (مکارم الأخلاق ج ۱ ص ۴۷۴ و روضه الواعظین ج ۲ ص ۴۲۶).
۲-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من سعاده الرجل أن لا تحیض ابنته فی بیته (من لا یحضره الفقیه ج ۳ ص ۳۰۲ و مکارم الأخلاق ج ۱ ص ۴۷۳).
عن أبی عبدالله(علیه السلام) قال: من سعاده المرء أن لا تطمث ابنته فی بیته (الکافی ج ۵ ص ۳۳۶).
۳-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من حق الوالد علی والده أن یحسن اسمه -إذا ولد-.
و أن یعلمه الکتابه -إذا کبر-.
و أن یعف فرجه -إذا أدرک-(مستدرک الوسائل ج ۱۵ ص ۱۶۹).
۴-…و یعجل سراحها إلی بیت زوجها (تهذیب الأحکام ج ۸ ص ۱۸۷).
۵-قال الإمام الصادق(علیه السلام): ثلاثه للمؤمن فیها راحه:…و ابنه یخرجها إما بموت أو بتزویج (الکافی ج ۵ ص ۳۲۸).
_لازم به یادآوری است که: در امر تسریع ازدواج فرزندان نباید دقت را فدای سرعت نمود.
بلکه باید با بکار بردن دقت و تحقیق شایسته و بایسته.و لحاظ سایر شرایط و امور لازمه.به این امر مهم و حساس مبادرت و اقدام نمود.
۶-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من أعظم الناس أجراً من سعی فی حاجه أهله (ثواب الأعمال ص ۳۴۱).
۷-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): و أی رجل أعظم أجراً.من رجل سعی علی عیاله -صغاراً-یعفهم.و یغنیهم الله به (مستدرک الوسائل ج ۷ ص ۲۴۱).
برای اطلاع از احادیث شریف دیگری که در این باب ذکر شده است.به این کتاب:
همسران رحمت شده و همسران نفرین شده
فصل: تلاش کردن و سعی نمودن در راه کسب رزق و روزی حلال برای همسر و خانواده.
و فصل: توسعه و گشایش در زندگی و معیشت فرزند و همسر.
مراجعه فرمائید.
۸-عن أبی الحسن الرضا(علیه السلام) قال: أتی رجل إلی النبی(صلی الله علیه و آله و سلم) بـ دینارین.
فقال: -یا رسول الله-ارید أن أحمل بهما فی سبیل الله؟
قال(صلی الله علیه و آله و سلم): ألک والدان -أو أحدهما-؟
قال: نعم.
قال (صلی الله علیه و آله و سلم): اذهب *فأنفقهما علی والدیک.
فهو خیر لک أن تحمل بهما فی سبیل الله.
فرجع.
ففعل.
فأتاه بدینارین آخرین.
و قال: -یا رسول الله-قد فعلت.
و هذان دینارین ارید أن أحمل بهما فی سبیل الله؟
قال (صلی الله علیه و آله و سلم): أ لک ولد؟
قال: نعم.
قال (صلی الله علیه و آله و سلم): فإذهب.فأنفقهما علی ولدک.
فهو خیر لک أن تحمل بهما فی سبیل الله.
فرجع.
ففعل…(تهذیب الأحکام ج ۶ ص ۱۹۰ و عوالی اللئالی ج ۳ ص ۱۹۵).
*فی التهذیب: فأذهب.
برای اطلاع از احادیث شریف دیگری که در این موضوع میباشد.به کتاب
همسران رحمت شده و همسران نفرین شده
مراجعه فرمائید.
۹-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من دخل السوق *فإشتری تحفه.فحملها إلی عیاله.
کان کـ حامل صدقه إلی قوم محاویج.و لیبدء بالإناث -قبل الذکور-.
فإن _من فرح ابنه _فکأنما أعتق _رقبه من ولد إسماعیل.
و من أقر بعین _ابن.فکأنما بکی من خشیه الله عز و جل.
و من بکی من خشیه الله عز و جل أدخله الله جنات النعیم (ثواب الأعمال ص ۲۳۹ و الأمالی للشیخ الصدوق -علیه الرحمه-ص ۶۷۲ المجلس ۸۵ و مکارم الأخلاق ج ۱ ص ۴۷۶ و روضه الواعظین ج ۲ ص ۳۷۷).*فی روضه الواعظین: إلی السوق.
_فی مکارم الأخلاق و ثواب الأعمال و روضه الواعظین: فإنه.
_فی مکارم الأخلاق: بنته.و فی روضه الواعظین: ابنته.و فی ثواب الأعمال: انثی.
_فی ثواب الأعمال و روضه الواعظین: عتق.
_فی مکارم الأخلاق: عین.
۱۰-قال أمیرالمؤمنین(علیه السلام): من اشتری لعیاله لحماً بدرهم.کان کمن اعتق نسمه من ولد إسماعیل (الاختصاص ص ۱۸۹).
۱۱-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من حمل بضاعته _فقد بریء من الکبر (مکارم الأخلاق ج ۲ ص ۳۸۰).
_یعنی: ما یشتری من السوق (مکارم الأخلاق ج ۲ ص ۳۸۰).
قال الإمام الصادق(علیه السلام): من خصف نعله و رفع ثوبه و حمل سلعته_.فقد برء من الکبر (الکافی ج ۸ ص ۲۳۱).
قال الإمام الصادق(علیه السلام): من رقع جیبه و خصف نعله و حمل سلعته فقد بری _من الکبر (ثواب الأعمال ص ۲۱۳ و الخصال ص ۱۰۹).
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من رفع ذیله و خصف نعله و عفر وجهه.فقد بریء من الکبر (مکارم الأخلاق ج ۲ ص ۳۸۰).
_السلعه -بکسر السین-: المتاع و ما یشتری الإنسان لأهله (نقلاً عن هامش الکافی).
_فی الخصال: فقد أمن من الکبر.
برای اطلاع از احادیث شریف دیگری که مربوط به این موضوع است به کتاب:
همسران رحمت شده و همسران نفرین شده مراجعه فرمائید.
۱۲-قال الإمام السجاد(علیه السلام): أربع من کن فیه کمل إسلامه (۱) و محصت(عنه) (۲) ذنوبه.
و لقی ربه عز و جل و هو عنه راض: من وفی لله عز و جل بما یجعل (۳) علی نفسه للناس.
و صدق لسانه مع الناس.و استحیی من کل قبیح عند الله و عند الناس.
و حسن (۴) خلقه مع أهله (الخصال ص ۲۲۲ و الأمالی للشیخ المفید -علیه الرحمه-ص ۲۹۹ المجلس ۳۵ و الأمالی للشیخ الطوسی -علیه الرحمه-ص ۷۳ المجلس ۳ و المحاسن ج ۱ ص ۶۹ و مشکاه الأنوار ج ۱ ص ۳۳۷).
(۱) فی الأمالین: کمل إیمانه.
(۲) ما بین القوسین لم یذکر فی مشکاه الأنوار.(۳) فی الأمالیین: جعل.
(۴) فی المحاسن: و یحسن.
قال الإمام السجاد(علیه السلام): أربع من کن فیه کمل إسلامه و محصت ذنوبه.
و لقی ربه عز و جل و هو عنه راض: وفاء لله بما یجعل علی نفسه للناس.
و صدق لسانه مع الناس.
و الاستحیاء من کل قبیح عند الله و عند الناس.
و حسن خلقه مع أهله (مشکاه الأنوار ج ۱ ص ۳۸۹).
۱۳-قال الإمام الصادق(علیه السلام): لا یزال العبد المؤمن یورث أهل بیته العلم و الأدب الصالح حتی یدخلهم الجنه جمیعاً.
حتی لا یفقد منهم صغیراً و لا کبیراً و لا خادماً و لا جاراً…(دعائم الإسلام ج ۱ ص ۸۲).
۱۴-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): إن فی الجنه درجه لا یبلغها إلا إمام عادل.
و ذو رحم وصول.
و ذو عیال صبور (اعلام الدین ص ۱۵۲).
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): إن فی الجنه درجه لا ینالها إلا إمام عادل.
أو ذو رحم وصول.
أو ذو عیال صبور (الخصال ص ۹۳).
۱۵-قال الإمام الصادق(علیه السلام): إن الله یحب عبده الفقیر المتعفف ذا العیال _(إرشاد القلوب ج ۱ ص ۳۴۹ الباب ۵۲ و تنبیه الخواطر ج ۱ ص ۷).
_فی تنبیه الخواطر: المتعفف بالعیال.
۱۶-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): أول من یدخل الجنه:
شهید.
و عبد مملوک أحسن عباده ربه و نصح لسیده.
و رجل عفیف متعفف ذو عیال…(عیون الأخبار ج ۲ ص الباب حدیث ۲۰).
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): أول من یدخل الجنه:
الشهید فی سبیل الله.
و المملوک لم یشغله رقه عن طاعه ربه.
و فقیر ذو عیال متعفف (تنبیه الخواطر ج ۲ ص ۱۲۱).
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): أول من یدخل الجنه _من الناس-:
شهید.
أو عبد مملوک أحسن عباده ربه و نصح سیده.
أو رجل عفیف متعفف…(دعائم الإسلام ج ۱ ص ۲۴۶).
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): أول ثلاثه یدخلون الجنه:
شهید.
و عبد أحسن عباده الله.و نصح لسیده.
و رجل فقیر کثیر العیال.عفیف متعفف.(معدن الجواهر للشیخ الکراجکی -علیه الرحمه-ص ۳۲).
_لازم به ذکر است که مخاطب واقعی این جمله مردم هستند.
و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بدینوسیله به مردم یادآوری مینماید که غم و غصه خوردن آنها برای مرگ موجب آمرزش گناهان میگردد.
زیرا حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) معصوم میباشد.و مرتکب گناه و معصیت نمی گردد.
۱۷-قال أمیرالمؤمنین(علیه السلام): دخلت علی رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) ذات یوم.
فقال(صلی الله علیه و آله و سلم): کیف اصبحت -یا علی-؟
فقلت: اصبحت و لیس فی یدی -شیء-غیر الماء.
و أنا مغتم لحال -فرخی-الحسن و الحسین.
فقال (صلی الله علیه و آله و سلم) لی: -یا علی-غم العیال ستر من النار.
و طاعه الخالق أمان من العذاب.
و الصبر علی الفاقه جهاد.و أفضل من عباده ستین سنه.
و غم الموت کفاره الذنوب.
و اعلم -یا علی-إن أرزاق العباد علی الله سبحانه.
و غمک لهم.لا یضرر و لا ینفع.
غیر.إنک تؤجر علیه.
و إن أغم الغم.غم العیال (جامع الأخبار ص ۲۳۹ الفصل ۴۹).
منبع: ناجی جزایری، سید هاشم، پدران و مادران رحمت شده و پدران و مادران نفرین شده، قم: ناجی جزایری، (۱۳۸۸).
