آیا در نهج البلاغه، اسم شیعه بیان یا به آن اشاره شده است؟

شیعه یکی از دو مذهب بزرگ دین اسلام است. برپایه این مذهب، پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) به‌فرمان خداوند، حضرت علی(علیه السلام) را به جانشینی بلافصل خود برگزیده است. امامت از اصول مذهب شیعه و وجه تمایز آنان با اهل‌سنت است. طبق این اصل، امام را خداوند تعیین و به‌واسطه پیامبر(صلی الله علیه و آله) به مردم معرفی می‌کند.

همه شیعیان به‌جز زیدیه، امام را معصوم می‌دانند و بر این باورند که آخرین امام، مهدی موعود(عج) در غیبت به‌سر می‌برد و روزی برای برقراری عدالت در جهان، قیام خواهد کرد.

برخی دیگر از باورهای کلامی متمایز شیعه عبارت‌اند از: حسن و قبح عقلی، تنزیه صفات خدا، اَمرٌ بَینَ الاَمرَین، عدم عدالت صحابه، تَقیه، تَوَسّل و شفاعت.

در مذهب شیعه همچون مذهب اهل‌سنت منابع استنباط احکام شرعی عبارت‌اند از: قرآن، سنت، عقل و اجماع. البته شیعیان علاوه‌ بر سنت پیامبر(صلی الله علیه و آله)، سنت امامان یعنی رفتار و گفتارشان را نیز حجت می‌دانند.

امروزه مذهب شیعه سه فرقه دارد: امامیه، اسماعیلیه و زیدیه. شیعیان امامی یا دوازده‌ امامی، بیشتر جمعیت شیعیان را تشکیل می‌دهند. آنان به امامتِ دوازده امام اعتقاد دارند که آخرینشان مهدی موعود(عج) است.

اسماعیلیه، امامانِ امامیه را تا امام ششم آن ها یعنی امام صادق(علیه السلام) می‌ پذیرند و پس از او اسماعیل فرزند امام صادق(علیه السلام) و محمد پسر اسماعیل را امام می‌ دانند و معتقدند او مهدی موعود است. زیدیه شمار امامان را محدود نمی‌ کنند و بر این باورند که هریک از فرزندان حضرت فاطمه(سلام الله علیها) که عالم، زاهد، شجاع و سخاوتمند باشد و قیام کند، امام است.

دیدگاه شیعیان دربارهٔ امامت را وجه‌اشتراک فرقه‌ های شیعه می‌دانند. امامت جایگاهی بسیار مهم و محوری در مباحث کلامی شیعه دارد. به‌باور شیعیان امام بالاترین مرجع تفسیر احکام دینی پس از پیامبر است. در روایاتِ شیعیان، جایگاه امام به‌حدی است که اگر کسی بدون اینکه امامش را بشناسد بمیرد، کافر از دنیا رفته است.گفته شده مضمون این روایت در منابع معتبر اهل سنت همچون مسند احمد بن داود، مسند احمد بن حنبل، صحیح مسلم نیز نقل شده است.

شیعیان معتقدند امامت از اصول اعتقادی دین و منصبی الهی است؛ یعنی پیامبران نمی‌توانند انتخاب امام را به مردم واگذار کنند و بر آن ها واجب است که جانشین خود را تعیین کنند. ازاین‌ رو متکلمان شیعه (به‌جز زیدیه) بر لزوم «نصبِ» امام (توسط پیامبر یا امام پیشین) تأکید می‌کنند[۲۲] و «نص» (سخن یا فعلی که به‌صراحت بر معنای مدنظر دلالت کند) را تنها راه شناخت امام می‌دانند.

استدلال آنها این است که امام باید معصوم باشد و تنها خدا از عصمت انسان‌ها اطلاع دارد؛ زیرا عصمت صفتی درونی است و از ظاهر افراد نمی‌توان به عصمتشان پی برد. بنابراین ضرورت دارد که خدا امام را تعیین و از طریق پیامبر به مردم معرفی کند.

در کتاب‌ های کلامی شیعه، دربارهٔ ضرورت وجود امام در جامعه دلایل نقلی و عقلی چندی مطرح می‌شود. آیه اولوالامر و حدیث مَن مات از دلایل نقلی شیعیان بر لزوم وجود امام است.استناد به قاعده لطف هم از دلایل عقلی آنان است. در تبیین این دلیل نوشته‌ اند: از سویی وجود امام سبب می‌شود مردم بیشتر به طاعت خدا روی بیاورند و کمتر به‌سمت گناهان بروند؛ و از سوی دیگر طبق قاعده لطف، انجام‌دادن هرکاری که سبب چنین چیزی بشود، بر خداوند واجب است؛ بنابراین نصب امام بر خداوند واجب است.

پاسخ  سوال:

بله کلمه شیعه در نهج البلاغه آمده است فقط لازم است قبل از طرح سؤال مقدارى مطالعه بفرمائید . به این عبارات توجه کنید :

( ومنه فى ذکر السائرین إلى البصره لحربه علیه السلام ) فقدموا على عمالى وخزان بیت مال المسلمین الذى فى یدى ، وعلى أهل مصر کلهم فى طاعتى وعلى بیعتى ، فشتتوا کلمتهم ، وأفسدوا على جماعتهم . ووثبوا على شیعتى فقتلوا طائفه منهم غدرا ، وطائفه عضوا على أسیافهم فضاربوا بها حتى لقوا الله صادقین .

آنان بر ماموران من و خزانه داران بیت المال مسلمین که در اختیار من بود و نیز بر اهل شهرى که همه در اطاعت و بیعت من بودند وارد شدند، اجتماع آن ها را برهم زدند و اندیشه آنان را در باره من تباه کردند، بر شیعیان من حمله بردند، عده اى را ناجوانمردانه کشتند، ولى جمعى از ایشان دلیرانه دست به قبضه شمشیر برده و با آنان جنگیدند تا سرانجام صادقانه به دیدار پروردگار خود نایل آمدند و شربت شهادت نوشیدند .[۱]

پاورقی:

[۱] . نهج البلاغه : من کلام له فى الشکوى من قریش و ظلمهم له ، باب ومنه فى ذکر السائرین إلى البصره لحربه علیه السلام حدیث ۲۱۸٫