معیار های تولی و تبری و نشانه های آن

۱. ایمان معیار تولی و تبری

دوستی و حب و بغض نسبت به دیگران می ­بایست بر اساس معیارهای اسلامی و ایمانی و طبق خواست خداوند باشد؛ از این رو لازم است در حب و بغض، به مسئله ایمان توجه ویژه ای مبذول داشت.

نخستین معیار برای حب و بغض و گزینش دوست و دشمن این است که به ایمان آنان توجه شود، بنابراین، ایمان، معیار اصلی و تعیین کننده در این موضوع است که خداوند در آیاتی از قرآن و ائمه معصومین در روایات، ایمان را به عنوان یکی از معیارهای دوستی معرفی می کند. خداوند در سوره انفال می فرماید: کسانى که ایمان آورده و هجرت کرده و با اموال و جان هایشان در راه خدا جهاد کرده اند و کسانى که به آنها پناه داده و یارى کرده اند، آنها بعضى اولیاء بعض دیگر هستند کسانى که ایمان آورده و مهاجرت نکرده اند شما را از ولایت آنان چیزى نیست و اگر از شما در راه دین یارى خواستند یاریشان بر عهده شما است مگر علیه قومى که میان شما و آنها پیمان هست، خدا به آنچه مى کنید بینا است.[۱]

همچنین در سوره توبه می فرماید: مردان مؤمن و زنان مؤمن بعضى سرپرست و مسئول بعض دیگر هستند به معروف وا مى دارند و از منکر باز مى دارند و نماز مى خوانند و زکاه مى دهند و از خدا و رسول اطاعت مى کنند،  به زودى خدا آنان را مورد رحمت خویش قرار مى دهد که خدا توانا و حکیم است.[۲]

در رابطه با این موضوع حدیثی از امام باقر (ع) نقل شده است که رسول خدا (ص) فرمود: محبت مؤمن نسبت به مؤمن به خاطر خدا از بزرگ­ترین شاخه های ایمان است، آگاه باشید کسی که به خاطر خدا دوست بدارد و به خاطر خدا دشمن بدارد، به خاطر خدا ببخشد و به خاطر خدا خودداری از بخشش کند، او از برگزیدگان خدا است.[۳]

۲. تقوا معیار تولی و تبری

یکی از معیار های دوستی و دشمنی، تقوا است. براساس آموزه های قرآنی، تقوا معیاری ارزشمند برای انتخاب دوست و نیز حب و بغض داشتن نسبت به افراد است. چنان که خداوند متعال می فرماید: دوستان در آن روز بعضى به بعضى دشمن هستند، مگر پرهیزگاران.[۴]

اگر کسی اهل تقوا است، می توان به او نزدیک شد و با او دوستی کرد و هر چه شخص از معیارهای تقوای الهی دورتر باشد، می بایست از او دورتر شد؛ زیرا رفتارهای اخلاقی دوستان تأثیر زیادی در رفتار آدمی به جا می گذارد. کسانی که اهل فسق و فجور هستند و برخلاف خوبی ها و نیکوئی های عرفی و اخلاقی رفتار می کنند، انسان هایی نیستند که شخص بتواند با آنان ارتباط داشته باشد و یا علاقه و محبتی نسبت به آنان ابراز کند.

۳. صداقت و راستگویی معیار تولی و تبری

از جمله معیارهایی که خداوند در قرآن برای دوستی و حب و بغض داشتن بیان کرده می توان به صداقت و راست­گویی اشاره کرد چنان­که خداوند متعال می فرماید: آنان که اطاعت خدا و رسول کنند البته با کسانى که خدا به آنها لطف فرموده، یعنى با پیغمبران و صدّیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد، و اینان نیکو رفیقانى هستند.[۵]

در توضیح این جمله و بیان کسانى که خداوند نعمت خویش را بر آنها اتمام کرده است اشاره مى کند که در واقع ارکان این موضوع هستند:

۱-” انبیاء” و فرستادگان مخصوص پروردگار که نخستین گام را براى هدایت و رهبرى مردم و دعوت به صراط مستقیم برمی­دارند (مِنَ النَّبِیِّینَ).

۲-” راستگویان”، کسانى که هم در سخن راست مى گویند و هم با عمل و کردار صدق گفتار خود را اثبات مى کنند و نشان مى دهند که مدعى ایمان نیستند بلکه به راستى به فرمان­هاى الهى ایمان دارند (وَ الصِّدِّیقِینَ).

از این تعبیر روشن مى شود که بعد از مقام نبوت، مقامى بالاتر از مقام صدق و راستى نیست، نه تنها راستى در گفتار بلکه راستى در عمل و کردار که شامل امانت و اخلاص نیز مى گردد؛ زیرا” امانت” همان صداقت در عمل است همان­طور که” راست­گویى” امانت در گفتار است، و در مقابل آن، هیچ صفت زشتى بعد از کفر بدتر از دروغ و نفاق و خیانت در سخن و عمل نیست (باید توجه داشت که صدیق صیغه مبالغه است و به معناى کسى است که سر تا پا راستى و درستى است).[۶]

۴. نشانه های تولی و تبری

علاقه به یک چیزی و محبت داشتن به آن، علائم و نشانه هایی دارد و بدون آن انسان نمی تواند به حقیقت ادعای دوستی کسی پی ببرد و حتی گاهی ممکن است انسان در حقیقی بودن ادعای دوستی، دچار تردید و اشتباه شود.

با توجه به سخنان امام علی (ع) به برخی از این نشانه ها اشاره می شود:

۱. محبت توأم با عمل و تقوا

علی (ع) می فرماید: هر کس ما را دوست دارد باید مثل ما عمل کند و لباس پرهیزگاری را جامه و پوشش خود قرار دهد.[۷]

۲ . عشق به دوستان اهل بیت (ع)

کسی که آل پیامبر (ص) را دوست داشته باشد، لزوماً دوستان آنان را هم باید دوست بدارد. و این یکی دیگر از نشانه های شیفتگان اهل بیت (ع) است. امیرمؤمنان (ع) در این رابطه می فرماید: «هر کس می خواهد بداند که آیا عاشق حقیقی اهل بیت (ع) است یا نه، به قلب خویش رجوع کند، اگر در دلش محبت دوستان ما هست پس او دشمن ما نیست، دوست ما است، ولی اگر یکی از دوستان ما را در دلش دشمن می دارد،[۸]او دوست­دار حقیقی ما نیست».[۹]

ولایت و محبت ائمه معصومین (ع) را نمی شود با دوستی های دیگر مخلوط نمود؛ یعنی هم دل در گرو عشق آنان نهاد و هم دلبسته مخالفان آنان شد، و به عبارتی دیگر با یک دل نمی توان دو دلبر داشت.

خلوت دل نیست جای صحبت اغیار

دیو چو بیرون رود فرشته درآید

در زیارت جامعه کبیره می گوئیم: «فمعکم معکم لا مع عدوکم …. من با شما هستم، با شما هستم، نه با دشمن شما … ».[۱۰] [۳۷]

و در حدیث دیگری امیرمؤمنان (ع) فرمود: هر کس خداوند را دوست دارد پیامبرش را دوست خواهد داشت، و هر کس پیامبر (ص) را دوست بدارد ما را دوست خواهد داشت و هر کس ما را دوست بدارد شیعیان ما را دوست می دارد».[۱۱]

۳ . کتمان محبت در نزد نامحرمان

بعضی افراد نه تنها قابلیت و استعداد محبت اهل بیت (ع) را ندارند بلکه طاقت تحمل شنیدن مدح و ثنای آل پیامبر (ع) را نیز ندارند. امیرمؤمنان (ع) از ابراز محبت در نزد چنین افرادی منع کرده و فرمودند: «ما را در پیش دشمنانمان مدح نکنید و در نزد نااهلان به ما اظهار علاقه ننمایید؛ زیرا آنان این عشق مقدس شما را برنمی تابند و موجب تحقیر و اذیت شما می شوند.[۱۲]

۴ . آمادگی برای محرومیت ها

امام علی (ع) می فرماید: هر کس ما اهل بیت پیامبر (ص) را دوست بدارد باید برای محنت ها پوستی دیگر بپوشد. کنایه از این که آماده انواع بلاها و مشکلات باشد.[۱۳]

در حدیث دیگری امیرمؤمنان (ع) فرمود: هر کس ما اهل بیت را دوست بدارد پس باید فقر و محرومیت ها را چونان لباس رویین بپذیرد.[۱۴]

۵ . برائت از دشمنان اهل بیت (ع)

یکی دیگر از نشانه های تولی و تبری، دوری جستن از مخالفین و دشمنان عترت پیامبر (ص) است. دوست دار حقیقی اهل بیت (ع) باید از دشمنان آنان تبری بجوید و محبت خویش را برای خاندان پیامبر (ع) خالص و بی آلایش سازد، در سخنان معصومین (ع) فراوان دیده می شود که فرموده اند:

«دروغ می گوید کسی که ادعای محبت ما خاندان را می کند ولی از دشمنان ما برائت نمی جوید.[۱۵]

همچنین روزی شخصی به حضور علی (ع) آمده و عرضه داشت: یا امیرالمؤمنین! من تو را دوست می دارم و به فلانی هم علاقمندم. و در آن حال نام یکی از دشمنان آن حضرت را برد. حضرت به او فرمود: «یا کور باش یا بینا.[۱۶]

پی نوشت:

[۱] . انفال،۷۲.

[۲] . توبه، ۷۱.

[۳] . کلینی کافی، ج ۲، ص ۱۲۵،‏ ناشر، اسلامیه‏، تهران، ‏چاپ دوم، ۱۳۶۲ ش‏.‏

[۴] . زخرف، ۶۷، الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئذِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِی.

[۵] . نساء، ۶۹.

[۶] . مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۳، ص۴۶۰، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ ش.

[۷] . تمیمى آمدى، عبد الواحد،  ‏تصنیف غرر الحکم و درر الکلم،‏ ص۱۱۷، ناشر، دفتر تبلیغات‏، قم، چاپ اول، ۱۳۶۶ ش‏.

[۸] . گفتنی است که مراد از دشمنی با دوستان اهل بیت این است که این دشمنی به خاطر دوستی با اهل بیت با شد.

[۹] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۲۷ ص ۵۳، نشراسلامیه، تهران، سال چاپ، مختلف، نوبت چاپ، مکرر،.

[۱۰] . شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ‏۲، ص، ۶۱۴، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۴۱۳ ق.

[۱۱] . بحار الانوار، ج ۳۵، ص ۱۹..

[۱۲] . صدوق، الخصال، دفتر انتشارات اسلامی، ج ۲، ص ۶۱۴قم، ۱۴۰۳ ق.

[۱۳] . تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ۹۹، ح ۱۷۱۴

[۱۴] . امام على بن ابى طالب (ع)، نهج البلاغه، ص، ۴۸۸، انتشارات دار الهجره قم، نوبت چاپ: اول‏.

[۱۵] . مستطرفات السرائر، ص ۶۴۰. کتابنامه تکمیل شود.

[۱۶] . همان، ص ۶۳۹.

منبع: اسلام پدیا (بخشی از مقاله مفصل)