فضیلت تربت امام حسین(علیه السلام) و آداب استفاده از آن

در فضیلت تربت آن حضرت روایات فراوانى وارد شده، مانند:

۱ـ از روایات متواتر به دست مى آید که تربت پاک آن حضرت شفاى دردها و بیمارى هاست(۱) و امان از بلاها و هر خوف و ترس(۲) و طبق بعضى از روایات، تربت را مى توان از میان محلّ قبر مبارک تا یک میل(۳) و یا حتّى تا چهار میل(۴) برگرفت.

مرحوم محدّث قمى(رحمه الله) در «فوائد الرضویّه» در احوال سیّد محدّث و مُتبحّر، آقا سیّد نعمت الله جزایرى(قدس سره) مى نویسد که آن سیّد جلیل در تحصیل علم، زحمت بسیار کشیده و رنج بسیار برده است و چون در اوایل تحصیل حتّى قادر بر تهیّه چراغ نبود، از روشنى مهتاب استفاده مى کرد، لذا از کثرت مطالعه در مهتاب، چشمانش ضعیف شده بود، ولى به برکت تربت مقدّسه سیّدالشهدا و خاک مرقدهاى شریفه ائمّه عراق(علیهم السلام) چشمانش روشنى یافت،(۵) و جاى تعجّب نیست که خداوند چنین اثرى را در آن خاک مقدّس براى شیعیان و محبّان قرار داده باشد.

بهترین راه براى استفاده از تربت پربرکت آن حضرت، این است که مقدار کمى از تربت تمیز را در مقدار کمى آب تمیز حل کنند و از آن کمى بنوشند; یا هر یک از افراد خانواده مقدارى از آن آب را به عنوان تبرّک استفاده کنند، و طریق دیگر این که به اندازه یک عدس از تربت تمیز را روى زبان بگذارند و یک جرعه آب روى آن بنوشند.

۲ـ «ابن قولویه» از شخصى نقل مى کند که گفت: امام على بن موسى الرضا(علیهما السلام) از خراسان برایم بسته اى را فرستاد، وقتى آن را گشودم، در میانش خاکى را یافتم. از کسى که آن را آورده بود پرسیدم: این چیست؟ گفت: خاک قبر امام حسین(علیه السلام) است، آن حضرت (امام رضا(علیه السلام)) هدیه اى براى کسى نمى فرستد مگر آن که کمى از این خاک را در میانش مى گذارد و مى فرماید: به اذن و مشیّت خدا امان از بلاهاست.(۶)

۳ـ یکى از یاران امام صادق(علیه السلام) به محضر مبارک امام عرض کرد: چگونه است که فردى از خاک قبر امام حسین(علیه السلام) برمى دارد و از آن سود مى برد، ولى فرد دیگرى از آن برمى دارد و بهره اى نمى برد؟ جواب فرمود: «نه والله، هر کس که از آن خاک بردارد و اعتقاد داشته باشد که به او نفع مى بخشد، البتّه بهره مند مى شود».(۷)

کیفیّت استفاده از تربت حسینى:

در ارتباط با آداب نگهدارى تربت حسینى و کیفیّت بهره گیرى از آن نیز روایاتى وارد شده است:

۱ـ از ابوحمزه ثمالى نقل شده: خدمت امام صادق(علیه السلام) عرض کردم: اصحاب را مى بینم که از خاک قبر امام حسین(علیه السلام) برمى دارند و از آن (باذن الله) شفا طلب مى کنند، آیا واقعاً در آن شفا وجود دارد؟ فرمود: «از خاکى که از فاصله میان قبر تا چهار میل برمى دارند، مى توان براى درمان دردها بهره جست، و هر کس یقین به شفاى آن داشته باشد هرگاه از آن شفا بجوید بِاذن الله کفایتش مى کند».(۸)

۲ـ در روایت دیگرى آمده است که هرگاه کسى از شما خواست از تربت بهره گیرد، نخست آن را ببوسد، سپس بر دو دیده اش بگذارد و بر سایر بدن بمالد و بگوید:

اَللّـهُمَّ بِحَقِّ هذِهِ التُّرْبَهِ، وَبِحَقِّ مَنْ حَلَّ بِها، وَثَوى فیها، وَبِحِقِّ اَبیهِ وَاُمِّهِ وَاَخیهِ،وَالاَْئِمَّهِ مِنْوُلْدِهِ،وَبِحَقِّ الْمَلائِکَهِ الْحآفّینَ بِهِ،اِلاَّ جَعَلْتَهاشِفآءً مِنْ کُلِّ دآء،وَبُرْءاًمِنْ کُلِّ مَرَض،وَنَجاهً مِنْ کُلِّ آفَه،وَحِرْزاًمِمّااَخافُوَاَحْذَرُ.

خدایا به حقّ این تربت شریف و به حقّ آن بزرگوارى که در آن فرود آمد و مسکن گرفت و به حقّ پدر و مادرو برادرش و امامان از فرزندانش و به حقّ فرشتگانى که او را دربرگرفته اند که بگردانى آن را شفاى از هر درد و درمان از هر بیمارى و رهایى از هر آفت و پناهگاهى از هر چه از آن مى ترسم و پرهیز مى کنم. سپس از آن استفاده کند.(۹)

۳ـ و نیز در روایتى آمده: هر گاه خواستى از تربت امام حسین(علیه السلام) استفاده کنى بگو: بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ رِزْقاً واسِعاً، وَعِلْماً نافِعاً، وَشِفآءً مِنْ کُلِّ دآء، اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.(۱۰) به نام خدا و به ذات خدا، خدایا بگردانش روزى فراخ و دانشى سودمند و شفاى از هردردى که تو بر هر چیز توانایى.

۴ـ مستحب است قدرى تربت حسینى به همراه میّت، داخل قبر گذاشته شود،(۱۱) و در روایت دیگرى وارد شده که با حنوطش مخلوط گردد.(۱۲)

۵ـ مستحب است سجده کردن بر تربت امام حسین(علیه السلام) که حجاب هاى هفتگانه را باز مى کند و سبب قبولى نماز و بالا رفتن آن به آسمانها مى شود.(۱۳)

۶ـ مستحب است از آن، تسبیح بسازند و با چنین تسبیحى ذکر گویند(۱۴) که فضیلت عظیم دارد و مادامى که در دست صاحبش مى باشد، تسبیح خدا مى گوید هر چند صاحبش تسبیح نگوید.(۱۵)

یادآورى:

۱ـ همان گونه که از مجموع روایات فوق به دست آمد، باید حریم تربت حسینى را پاس داشت و به گونه اى آن را نگهدارى کرد که بى حرمتى پیش نیاید، زیر دست و پا نماند، در راه نریزند و آلوده نکنند.

۲ـ مشهور میان علما این است که خوردن گل و خاک، مطلقاً جایز نیست مگر تربت مقدّسه امام حسین(علیه السلام) که آن هم صرفاً به قصد شفا جایز است، و احتیاط آن است که بیش از یک عدس نباشد.

۳ـ در این که مقصود از تربت حسینى، خاکِ چه مقدار فاصله از زمین کربلا مى باشد، تعبیرات روایات گوناگون است ; البتّه هر چه نزدیکتر به قبر مقدّس باشد، بهتر است.(۱۶)

 فضیلت زمین کربلا و حائر حسینى:

روایات فراوانى در ارتباط با شرافت و فضیلت زمین کربلا و حائر حسینى وارد شده که به بعضى از آنها اشاره مى شود:

۱ـ امیرمؤمنان(علیه السلام) از زمین کربلا به همراه جمعى از اصحابش گذشتند، وقتى به آن جا رسیدند اشک از چشمان حضرت جارى شد و فرمود: این جاست جایگاه اقامت سوارانشان و اینجاست محلّ انداختن بارهایشان و این جاست که خونشان ریخته مى شود، خوشا به حال تو اى تربتى که خون یاران حق روى تو ریخته مى شود (هذا مُناخُ رُکّابِهِمْ، وَ هذا مَلْقى رِحالِهِمْ، وَ هُنا تُهْرَقُ دِماءُهُمْ، طُوبى لَکَ مِنْ تُرْبَه عَلَیْکَ تُهْرَقُ دِماءُ الاَْحِبَّهِ).(۱۷)

۲ـ در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: جایگاه قبر حسین بن على(علیهما السلام) از روزى که آن حضرت در آن دفن شد، باغ پرارزشى از باغ هاى بهشت است.(۱۸)

۳ـ ابوهاشم جعفرى مى گوید: امام هادى(علیه السلام) در ایّام بیماریش مى فرمود: کسى را به سوى «حائر» (حائر حسینى براى طلب شفاى من) بفرستید. عرض کردم: فدایت شوم اجازه مى فرمایید که من بروم؟ فرمود: برو امّا با رعایت تقیّه… عزم بر حرکت گرفتم ولى قبل از حرکت، جریان را براى علىّ بن بلال ذکر کردم، او با تعجّب گفت: حضرت هادى(علیه السلام) خودش حائر است او را با «حائر» چه کار؟! خدمت حضرت رسیدم سؤال علىّ بن بلال را براى او نقل کردم، فرمود: آیا رسول الله خانه خدا را طواف نمى کرد و حجرالاسود را نمى بوسید با آن که حرمت رسول گرامى(صلى الله علیه وآله) وحرمت مؤمن از حرمت خانه خدا بیشتر است؟ بدان که این مکان ها مکان هایى هستند که خداوند دوست دارد یاد او در آنها زنده شود، من هم دوست دارم براى شفاى من در مکان هایى دعا شود که خدا دوست دارد و حائر حسینى یکى از آن مکانهاست.(۱۹)

 محلّ حائر حسینى:

بحثى که در این جا مطرح است این است که چه مقدار از اطراف قبر مطهّر امام حسین(علیه السلام) «حائر» محسوب مى شود و آن مکانى که آن همه روایات در فضیلت آن و استجابت دعا در آن، در فصل فضیلت زیارت ذکر شد، کدام است و چه مقدار مساحت دارد؟

مرحوم «علاّمه مجلسى» اقوال متعدّدى را از علما در این رابطه نقل کرده است و آنچه در نظر شریف خود ایشان تقویت دارد این است که مراد از «حائر»(۲۰) آن مقدار از مساحتى است که دیوارهاى صحن، آن را احاطه کرده است در نتیجه خود صحن از جمیع اطراف و ساختمان هایى که به قبّه شریفه متّصل است و همچنین مسجدى که در پشت آن قبّه قرار دارد جزء حائر محسوب مى شود. و آنچه مشهور میان اهالى کربلاست و از گذشتگان، به آنها به ارث رسیده و همچنین ظاهر کلمات اکثر اصحاب، همین است.(۲۱)

مرحوم «صاحب جواهر» نیز در تفسیر حائر همین معنا را انتخاب کرده است(۲۲) هر چند احتیاط آن است که صحن مطهر را جزء حائر ندانند و به حرم مطهّر و رواق ها و مسجد بالاسر قناعت کنند، به خصوص این که در گذشته حرم تا این حد توسعه نداشت.

از خداوند بزرگ توفیق بهرهورى همه عاشقان مکتب آن حضرت را از فیوضات عظیم این اماکن مقدّسه مسألت داریم.

پی نوشت:

۱ . کامل الزیارات،  باب ۹۱، حدیث ۳، ۴، ۵، ۸، و باب ۹۲، حدیث ۴، ۵، ۶.

۲. همان مدرک، باب ۹۲، احادیث ۱،۲،۴،۵.

۳. همان مدرک، باب ۹۲، حدیث ۶ و باب ۹۱، حدیث ۵. (یک میل حدود ۱۶۰۰ متر است).

۴. همان مدرک، باب ۹۳، حدیث ۵.

۵. فوائد الرضویه، صفحه ۶۹۵.

۶. کامل الزیارات، باب ۹۲، صفحه ۲۷۸، حدیث ۱.

۷. همان مدرک، باب ۹۱، صفحه ۲۷۴، حدیث ۱.

۸. همان مدرک، باب ۹۳، صفحه ۲۸۰، حدیث ۵.

۹. بحارالانوار، جلد ۹۸، صفحه ۱۱۹، حدیث ۴ و امالى طوسى، صفحه ۳۱۸، حدیث ۹۳.

۱۰. کامل الزیارات، باب ۹۴، صفحه ۲۸۴، حدیث ۱.

۱۱. بحارالانوار، جلد ۹۸، صفحه ۱۳۶، حدیث ۷۵.

۱۲. همان مدرک، صفحه ۱۳۳، حدیث ۶۳ و تهذیب، جلد ۶، صفحه ۷۶، حدیث ۱۸.

۱۳. بحارالانوار، جلد ۹۸، صفحه ۱۳۵، حدیث ۷۴.

۱۴. همان مدرک، جلد ۹۸، صفحه ۱۳۲، حدیث ۶۱، و تهذیب، جلد ۶، صفحه ۷۵، حدیث ۱۶.

۱۵. همان مدرک.

۱۶. رجوع کنید به : بحارالانوار، جلد ۹۸، صفحه ۱۳۰، حدیث ۵۰، ۵۴ و ۵۵; و جواهرالکلام، جلد ۳۶، صفحه ۳۶۴.

۱۷. کامل الزیارات، باب ۸۸، صفحه ۲۷۰، حدیث ۱۱.

۱۸. کامل الزیارات، باب ۸۹، صفحه ۲۷۱، حدیث ۱.

۱۹. همان مدرک، باب ۹۰، حدیث ۱ و بحارالانوار، جلد ۹۸، صفحه ۱۱۲ .

۲۰. «حائر» در لغت (از حَیَرَ است نه از حَوَرَ) به مکانى گفته مى شود که آب در آن جا جمع شود و دَوَران پیدا کند (صحاح اللغه و مصباح المنیر) در هر حال: گویا از زمانى که متوکّل عبّاسى ـ لعنه الله علیه ـ قبر آن حضرت را به آب بست، ولى آب در اطراف قبر، دور زد و به خود قبر نرسید، به این محوّطه حائر گفته شد. (بحارالانوار، جلد ۹۸، صفحه ۱۱۷).

۲۱. بحارالانوار، جلد ۹۸، صفحه ۱۱۷.

۲۲. جواهرالکلام، جلد ۱۴، صفحه ۳۳۹.

منبع: مفاتیح نوین