فضایل امام صادق- علیه السلام- از دیدگاه اهل سنت

[خلاصه: امام صادق- علیه السلام- امام ششم از امامان دوازده گانه است. علمای اهل سنت در بارۀ فضل، علم، عبادت، زهد و تقوای آن حضرت مطالبی بیان داشته که قابل توجه است. در این مقاله به فرازهای از این مطالب اشاره شده تا جایگاه این امام شیعیان در نزد عالمان درجه یک اهل سنت روشن گردد].
امام صادق- علیه السلام- ششمین امام از امامان اهل بیت رسول الله – صلی الله علیه و آله و سلم- است. اسم او جعفر و کنیه اش ابو عبدالله است. پدرش امام محمد باقر فرزند امام زین العابدین پسر حسین بن علی بن ابی طالب- علیه السلام- است. امام جعفر صادق- علیه السلام- رئیس مذهب تشیع بوده که در سال ۸۳ هجری قمری در مدینه منوره متولد گردیده و در سال ۱۴۸ هجری قمری در همین شهر وفات نموده و در کنار پدر و جد و عمویش امام حسن- علیه السلام- در قبرستان بقیع به خاک سپرده شده است.
عالمان و دانشمندان اهل سنت در کتاب های تفسیری، فقهی و حدیثی از امام صادق- علیه السلام- به بزرگی یاد نموده و مطالبی فراوانی را به سخنان و احادیث این امام مستند کرده اند. در اینجا به برخی از مطالبی که در متون و کتاب¬های اهل سنت در باره امام صادق- علیه السلام- ذکر گردیده، پرداخته می شود:
اوصاف امام صادق 
در کتاب های اهل سنت افزون بر ذکر فضایل اهل بیت، امام صادق- علیه السلام- با عناوین و عباراتی بزرگ و پر معنایی توصیف شده است. این اوصاف و عناوین حاکی از جلالت و بزرگواری او در نسب و حسب است. و بر مقام فوق العاده معنوی و علمی او نیز دلالت دارد.
ابن عبد البر در تعریف او چنین می¬گوید: «جعفر بن محمد بن علی بن ابی طالب رضی الله عنهم کنیه اش ابو عبدالله و مادرش فروه دختر قاسم پسر محمد بن ابی بکر صدیق است و او آن جعفری است که معروف به صادق است و او ثقه، امین، عاقل، حکیم، بسیار با تقوا و صاحب فضلی بوده که مذهب جعفری منسوب به اوست».
نووی دانشمند معروف اهل سنت او را این¬گونه توصیف می¬کند: «او امام ابو عبدالله جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب رضی الله عنهم، هاشمی، مدنی و صادق است. محمد بن اسحاق و یحیی انصاری و مالک و ابن جریح و شعبه و یحیی القطان و دیگران از او نقل حدیث کرده اند و همگی اتفاق بر امامت و جلالت و سیادت او دارند. عمرو بن ابی المقدام گفته است که هرگاه به جعفر بن محمد نظر می¬کردم می¬دانستم که او از سلاله انبیاست».
شیخ عطار در کتاب تذکره الاولیاءکه در شرح حال عرفا و اولیاء نگاشته است از امام صادق- علیه السلام- آغاز میکند و می¬گوید: «آن سلطان ملت مصطفوی، آن برهان حجت نبوی، آن عامل صدیق، آن عالم تحقیق، آن میوه دل اولیاء، آن جگرگوشه انبیاء، آن ناقد علی، آن وارث نبی، آن عارف عاشق: جعفر الصادق رضی الله عنه».
شیخ عطار می¬گوید ذکر انبیاء و صحابه و اهل بیت نیاز به کتاب جداگانه دارد اما در این کتاب که شرح اولیاء است به سبب تبرک به صادق ابتداء می¬کنیم. وسپس ادامه می¬دهد: «چون ذکر او کرده شود از آن همه بود. نه بینی که قومی که مذهب او دارند، مذهب دوازده امام دارند. یعنی یکی دوازده است و دوازده یکی. اگر تنها صفت او گویم، به زبان و عبارت من راست نیاید. که در جمله علوم و اشارات و عبارات بی تکلّف به کمال بود، و قدوه جمله مشایخ بود، و اعتماد همه بر وی بود، و مقتدای مطلق بود، هم الهیان را شیخ بود، و هم محمدیان را امام، و هم اهل ذوق را پیشرو، و هم اهل عشق را پیشوا. هم عبّاد را مقدّم، و هم محمدیان را مکرم، هم صاحب تصنیف حقایق، هم در لطایف تفسیر و اسرار تنزیل بی نظیر بود… و عجب دارم از آن قوم که ایشان خیال بندند که اهل سنت و جماعت را با اهل بیت چیزی در راه است … و من آن نمی¬دانم که کسی در خیال باطل مانده است. آن می دانم که هرکه به محمد ایمان دارد و به فرزندانش ندارد به محمد ایمان ندارد. تا به حدی که شافعی در دوستی اهل بیت به حدی بوده است که به رفضش نسبت کردند و محبوس کردند و او را در آن معنی شعری سروده است و یک بیت آن این است:
لو کان رفضا حب آل محمد فلیشهد الثقلان انی رافض
یعنی : اگر دوستی آل محمد رفض است گو جمله انس و جن گواهی دهید به رفض من».
عبادت و تقوای امام صادق 
امام جعفر صادق- علیه السلام- با جان و دل بنده واقعی خداوند بود و لحظه‌ای از عبادت خدا غافل نبوده است. مالک رحمه الله در باره عبادت آن حضرت می¬گوید: «من ندیدم او را مگر بر سه خصلت، یا نماز گزار بود یا روزه گیر و یا این¬که قرآن می‌خواند. و ندیدم او را که بدون طهارت(وضو) حدیثی از رسول الله – صلی الله علیه و آله و سلم- نقل کند. و در باره چیزی که سودی نداشت سخن نمی¬گفت. او از عالمان عابد و زاهدی بود که از خداوند می‌ترسند. همانا سالی با او حج انجام دادم و چون به شجره رسید محرم شد پس هرگاه می¬خواست تهلیل بگوید حالت غش و بی‌هوشی بر او عارض می‌گردید. من به او گفتم آیا این حالت حتما باید بر تو عارض شود؟ او با اکرام و چهره شادمان به من گفت: ای پسر ابی عامر من می¬ترسم از این¬که بگویم«لبیک اللهم لبیک» خداوند بگوید«لا لبیک و لا سعدیک».
به گفته ابو نعیم، ابوعبدالله جعفر بن محمد صادق امام ناطق بود و صاحب زمام ولایت بود که به عبادت و فروتنی رو آورده و عزلت و خشوع را اختیار کرده بود.
علم و فضل امام صادق- علیه اسلام-
فضل و علم امام صادق بر ارباب علم و دانش پوشیده نیست. این مطلب در کتاب¬های مختلف مربوطه بیان گردیده است. در اینجا به عنوان نمونه به آنچه که در برخی کتاب¬های اهل سنت آمده است اشاره می¬شود.
محمد بستی می¬گوید: «و کان من سادات اهل البیت فقها و علما و فضلا روی عنه الثوری و مالک و شعبه و…؛ امام صادق- علیه السلام- از نظر فقه و علم و فضل از سادات اهل بیت بود و ثوری و مالک و شعبه و راویان زیاد دیگر از او نقل حدیث کرده اند».
ازهمه بالاتر ابو حنیفه رئیس مذهب حنفی که امروز دارای بیشترین پیرو در جامعه اسلامی است، او را فقیه‌ترین کسی معرفی نموده که در زندگی اش دیده است. حسن بن زیاد می¬گوید از ابو حنیفه از فقیه‌¬ترین کسی که اورا دیده است سوال شد، او در جواب گفت:«ما رأیت احدا افقه من جعفر بن محمد»؛ هیچ کسی را فقیه¬تر از جعفر بن محمد ندیده است. این مطلب را زمانی متوجه شده که او را به دستور منصور خلیفه عباسی آزموده است، وقتیکه منصور از ابوحنیفه می¬خواهد چهل سوال مشکل را آماده کرده و از امام صادق- بپرسد، ابوحنیفه چنین میکند و بعد از پاسخ-های امام صادق – علیه السلام- بر مبنا و نظرهای تمام مذاهب اسلامی، ابوحنیفه می¬گوید: من قبلا روایت کرده بودم که داناترین مردم عالم¬تر آنان به اختلاف مردم است. مراد امام ابوحنیفه این است که هر کسی که مسلط بر آراء و انظار تمام مذاهب اسلامی بوده و بر اختلافات در بین آنان آگاهی داشته باشد، عالم¬ترین فقیه اسلامی است و امام صادق چون علم کامل بر اختلاف آراء و فتاوی همه مذاهب داشته است پس او فقیه¬تر ازهمه بوده است.
واژگان کلیدی: امام صادق، اهل سنت، ابو حنیفه، عطار، مالک، نماز، روزه، وضو.
نویسنده: حمیدالله رفیعی