فروغ قرآن در نگاه امام سجاد (ع)

زمان مطالعه : 9 دقیقه

توسط : رحمت الله ضیایی

0 نظر

سخنان امام سجاد علیه السلام درباره قرآن:

چه خوش است صوت قرآن ز تو دلربا شنیدن

به رخت نظاره کردن سخن خدا شنیدن

قرآن نمونه کامل آمیختگى اعجاز تکوین و تشریع است . کتابى است که بشریت توان آوردن همانندى براى آن نداشته و دستورات و جامعیت آن، هر اندیشمند حکیم را به خضوع و ستایش وامی دارد . هر قدر انسانها از صفاى روحى و طهارت معنوى بهره مند باشند، می توانند جلوه هایى از جمال دلربایش را شهود کنند همان سان که قرآن می فرماید: «لایمسه الا المطهرون »[۱]

از آنجا که خاندان عصمت و وحى برگزیدگانى هستند که طبق آیه «تطهیر» در اوج پاکى و قداست قرار گرفته و از هر گونه پلیدى بدورند، تمام جانشان مستغرق در قرآن مجید شده و شایسته ترین انسانهایى می باشند که تفسیر روشن آیات الهى را فرا راه تشنگان حقیقت قرار می دهند . یکى از این منظومه نورانى، سجاد آل محمد زین العابدین علیه السلام است . در این مقال، با نگاهى گذرا سخنان نورانی اش را درباره قرآن می نگریم . بدان امید که جرعه نوش معارف قرآنى با جام عترت باشیم .

۱ – عظمت قرآن

امام زین العابدین علیه السلام از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل می کند که فرمود:

من اعطاه الله القرآن فراى ان احدا اعطى افضل مما اعطى فقد صغر عظیما و عظم صغیرا; شخصى را که خداوند به او دانش قرآنى عطا نموده اگر تصورش این باشد که کسى را بهتر از این عطاى الهى داده اند، در حقیقت بزرگى را کوچک شمرده و کوچکى را بزرگ دانسته است .[۲]

۲ – ویژگی هاى قرآن

در دعاى امام زین العابدین علیه السلام به هنگام ختم قرآن برخى از ویژگی هاى آن این چنین بیان شده است .

الف – نور هدایت

قرآن کریم از خود با صفت «نور» یاد می کند و می فرماید: «و انزلنا الیکم نورا مبینا» [۳] اما این نورانیت براى چه فردى است؟ امام علیه السلام می فرماید: «و جعلته نورا نهتدى من ظلم الضلاله والجهاله باتباعه; بار خدایا! قرآن را نور و روشنایى گردانیدى که با پیروى از تعالیم آن از تاریکی هاى گمراهى و نادانى رهایى یابیم .»[۴]

در رابطه با جاودانگى نور قرآن می فرماید: «ونور هدى لایطفا عن الشاهدین برهانه; و آن را نور هدایتى قرار دادى که برهان و دلیل آن از شاهدان و گواهان خاموش نمی شود .»[۵]

ب – درمان دردها

قرآن می فرماید: «وننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمه للمؤمنین » ; «ما فروفرستادیم از قرآن آنچه را که براى مؤمنان شفا و رحمت است .»[۶] اما اینکه در چه زمان و براى چه فرد؟ امام زین العابدین علیه السلام در دعاى خویش این گونه بیان می دارد:

«و شفاء لمن انصت بفهم التصدیق الى استماعه; قرآن شفا و درمان است براى کسى که فهمیدن آن را از روى تصدیق و باور خواسته و براى شنیدنش خاموش گشته است .»[۷]

ج – ترازوى عدالت

قرآن مجید می فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! براى خدا قیام کنید، و از روى عدالت گواهى دهید . دشمنى با جمعیتى، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند . عدالت ورزید که به پرهیزکارى نزدیک تر است و از «معصیت » خدا بپرهیزید که خداوند از آنچه انجام می دهید، با خبر است .»[۸] و خطاب به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله می فرماید: «بگو به هر کتابى که خدا نازل کرده، ایمان آورده ام و مامورم در میان شما عدالت کنم .»[۹] و عدالت را مبناى تشکیل خانواده دانسته و می فرماید: «فان خفتم الا تعدلوا فواحده »[۱۰] و نیز مبناى روابط اقتصادى قلمداد شده و می فرماید: «و اوفوا الکیل و المیزان بالقسط » ; «و حق پیمانه و وزن را به عدالت ادا کنید .»[۱۱] و همچنین حل منازعات را بر اساس عدالت خواستار شده است و می فرماید: «فاصلحوا بینهما بالعدل و اقسطوا ان الله یحب المقسطین » ; «در میان آن دو به عدالت صلح برقرار سازید و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد .»[۱۲] اما اینکه چه معیار و ملاک و قانونى می توان براى به دست آوردن عدالت معین نمود؟ امام زین العابدین علیه السلام می فرماید: «و میزان عدل لایحیف عن الحق لسانه; قرآن ترازوى عدالت است که زبانه اش از حق و درستى برنمی گردد .»[۱۳]

۳ – تلاوت زیبا

در حدیثى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله آمده است که فرمود: «لکل شی ء حلیه و حیله القرآن الصوت الحسن; براى هرچیز زینت و زیورى است و زینت قرآن، صداى نیکو است .»[۱۴] امام صادق علیه السلام در تفسیرى از «ترتیل » می فرماید: «آن است که در آن درنگ کنى و صداى خویش را زیبا سازى .»[۱۵] در این جهت امام زین العابدین علیه السلام نیز اسوه است . نوفلى می گوید:

نزد امام موسى بن جعفر علیه السلام از صدا و صوت یاد نمودم; حضرت فرمود: به هنگام قرائت قرآن توسط على بن الحسین علیه السلام چه بسا فردى از آن جا عبور می کرد و از صداى خوش او مدهوش می گشت و اگر امام از حسن واقعى آن چیزى را آشکار می نمود، مردم تحمل و تاب زیبایى آن را نداشتند .

نوفلى می گوید: به آن حضرت گفتم: مگر پیامبر صلى الله علیه و آله با مردم نماز نمی گزارد و صداى خویش را به هنگام تلاوت قرآن بلند نمی کرد؟ حضرت فرمود: پیامبر صلى الله علیه و آله به قدر توان مردم با اقتدا کنندگان خود برخورد می کرد .[۱۶]

احمد ار بگشاید آن پر جلیل تا ابد مدهوش ماند جبرئیل

در حدیثى دیگر امام صادق علیه السلام می فرماید: «کان على ابن الحسین صلوات الله علیه احسن الناس صوتا بالقرآن و کان السقاؤون یمرون فیقفون ببابه یسمعون قرائته و کان ابو جعفر علیه السلام احسن الناس صوتا; على بن الحسین علیه السلام خوش صداترین افراد در خواندن قرآن بود . افراد سقا همواره به هنگام عبور، بر در خانه اش می ایستادند و به قرائت او گوش می دادند . و ابوجعفر (امام باقر علیه السلام) نیز نیکوترین صدا را در خواندن قرآن داشت .»[۱۷]

۴ – مقدار تلاوت قرآن

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در اولین آیاتى که بر وى نازل شد، مامور قرائت آیات الهى شد و در دستور دیگرى، خداوند به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و مؤمنان می فرماید: «فاقرءوا ما تیسر من القرآن » ; «آنچه براى شما میسر است، قرآن بخوانید .» زهرى می گوید: از امام زین العابدین علیه السلام پرسیدم:

کدام عمل با فضیلت تر است؟ حضرت فرمود: وارد شونده اى که دوباره حرکت می کند . پرسیدم: وارد شونده حرکت کننده؟! فرمود: شروع قرآن و ختم آن، با قرائت اول آن و پایان رسیدن آن دوباره شروع کند (همانند مسافرى که با رسیدن به یک محل در بین راه دوباره از آن جا حرکت می کند و به مسیر خود ادامه می دهد).[۱۸]

۵ – انس با قرآن

زهرى می گوید: امام على بن الحسین علیه السلام می فرمود: «لومات من بین المشرق و المغرب لما استوحشت بعد ان یکون القرآن معى; اگر تمام افرادى که بین مشرق و مغرب هستند، بمیرند، چون قرآن با من است; هراس و وحشتى به دل راه نخواهم داد .»[۱۹]

۶ – قرآن و مردمان آخر الزمان

از امام سجاد علیه السلام در باره توحید سؤال شد، فرمود: «خداوند می دانست که در آخرالزمان مردمانى می آیند که زیاد اندیشه می کنند; بدین جهت، خداوند سوره توحید و آیات سوره حدید تا «علیم بذات الصدور» را نازل نمود . پس هرکس خارج از این محدوده را قصد کند، هلاک خواهد گشت .»[۲۰]

۷ – تفکر در قرآن

زهرى می گوید: شنیدم از امام على بن الحسین علیه السلام که می فرمود: «آیات القرآن خزائن فکلما فتحت خزانه ینبغى لک ان تنظر ما فیها; آیات قرآن گنجینه اى نهفته است پس هر زمان که در گنجینه گشوده شود، شایسته است که به آنچه در آن است، نظر کنى .»[۲۱]

۸ – تفسیر حروف مقطعه

بیست و نه سوره از قرآن کریم با «حروف مقطعه » آغاز شده است . مفسران معانى گوناگونى براى آن ذکر کرده اند; یکى از تفسیرهاى مهم آن، این است که: قرآن کریم از نمونه همین حروفى است که در اختیار همگان قرار گرفته است; اگر توانایى دارید، بسان آن را ابداع کنید! امام زین العابدین علیه السلام می فرماید:

«قریش و یهود به قرآن نسبت ناروا دادند و گفتند: قرآن، سحر است . آن را خودش ساخته و به خدا نسبت داده است . خداوند به آنها اعلام فرمود: «الم …» ; یعنى اى محمد! کتابى که به تو فرو فرستادیم، از همین حروف مقطعه «الف – لام – میم » است که به لغت و همان حروف الفباى شما می باشد . [به آنها بگو:] اگر در ادعاى خود راستگو هستید، همانند آن را بیاورید .»[۲۲]

۹ – ویژگی هاى اولیاء الله

قرآن کریم می فرماید: «الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون » ; «بدانید که اولیاء خدا نه هراسى دارند و نه غمگین می شوند .»[۲۳] اینکه اولیاءالله داراى چه ویژگی هایى هستند؟ در حدیثى از امام سجاد علیه السلام بیان شده است . عیاشى می نویسد: امام باقر علیه السلام فرمود: «در کتاب على بن الحسین علیه السلام چنین یافتیم که اولیاء الله نه ترسى دارند و نه غم و اندوهى زیرا واجب الهى را انجام داده و سنت رسول اکرم صلى الله علیه و آله را گرفته اند . از آنچه خداوند حرام نموده، پرهیز کرده و در زندگى زودگذر دنیا نسبت به زینت هاى آن زهد را پیشه ساخته اند و به آنچه در نزد خداست، رغبت نموده و در تلاش براى روزى پاکیزه بوده اند و قصد فخر فروشى و زیاده طلبى ندارند و پس از آن براى انجام حقوق واجب خود انفاق کرده اند . اینان اند که خداوند در درآمدهایشان برکت قرارداده و بر آنچه براى آخرت خویش پیش فرستاده اند، ثواب داده می شوند .»[۲۴]

۱۰ – رزمندگان واقعى

در مسیر مکه، عباد بصرى با امام زین العابدین علیه السلام ملاقات می کند; به اعتراض می گوید: جهاد و سختی هاى آن را رها کردى و به سوى حج و راحتى آن رو آوردى؟ سپس آیه شریفه «ان الله اشترى من المؤمنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنه » را قرائت کرد . حضرت فرمود: ادامه آیه را بخوان! عباد بصرى آیه بعد را قرائت کرد: «التائبون العابدون السائحون الراکعون الساجدون الآمرون بالمعروف و الناهون عن المنکر و الحافظون لحدود الله و بشر المؤمنین »[۲۵] ; «توبه کنندگان، عبادت گران، ستایش گران، سیاحت کنندگان، رکوع کنندگان، سجده آوران، آمران به معروف، نهى کنندگان از منکر و حافظان حدود (ومرزهاى) الهى و بشارت ده به (این چنین) مؤمنان .»

آنگاه حضرت فرمود: هنگامى که افرادى با این اوصاف بیابم، جهاد با آنان با فضیلت تر از حج است .[۲۶]

۱۱ – معناى زهد

عده اى تصور می کنند که «زهد» دورى از اجتماع و پشت کردن به زندگى و زیبایی هاى آن است . قرآن کریم می فرماید: «من حرم زینه الله التى اخرج لعباده و الطیبات من الرزق » ; «بگو چه کسى زینتهاى الهى را که براى بندگان خود آفریده و روزیهاى پاکیزه را حرام کرده است؟!»[۲۷] و نیز در قالب دعا به انسانها می آموزد که از خداوند خیر دنیا و آخرت را بخواهند: «ربنا آتنا فى الدنیا حسنه و فى الاخره حسنه »[۲۸] در این زمینه، امام سجاد علیه السلام می فرماید:

«الا و ان الزهد فى آیه من کتاب الله لکیلا تاسوا على ما فاتکم و لاتفرحوا بما آتیکم; آگاه باشید که زهد در این آیه از قرآن است که می فرماید: این به خاطر آن است که براى آنچه از دست داده اید، تاسف نخورید و به آنچه به شما داده است، دلبسته و شادمان نباشید .»[۲۹]

چنان که در نهج البلاغه نیز می خوانیم که می فرماید: زهد بین دو کلمه از قرآن است که خداوند فرموده: «لکیلا تاسوا …» ; هر کس که بر گذشته افسوس نخورد و به آینده مغرور و دلبسته نشود، زهد را به هر دو طرف خود گرفته است .[۳۰]

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود ز هر چه رنگ تعلق پذیرد، آزاد است

مگر تعلق خاطر به ماه رخسارى که خاطر از همه غمها به مهر او شاد است

۱۲ – عالم برزخ

امام سجاد علیه السلام پس از تلاوت آیه کریمه «و من ورائهم برزخ الى یوم یبعثون » ;[۳۱] «پشت سر آنها برزخى است تا روزى که برانگیخته شوند .» ، فرموده: «هو القبر و ان لهم فیها معیشه ضنکا و الله ان القبر لروضه من ریاض الجنه او حفره من حفر النار; برزخ، قبر است که در آن زندگى سختى دارند . به خدا قسم که قبر، باغى از باغهاى بهشت یا گودالى از گودالهاى آتش است .[۳۲]

درود و سلام و صلوات خدا بر زیباترین روح پرستنده، سجاد آل محمد صلى الله علیه و آله آن زمان که در خانه پرمهر ابى عبدالله الحسین علیه السلام متولد شد و آن هنگام که در کربلا شاهد سخت ترین مصیبتها (شهادت سید الشهداء و یاران با وفایش) گشت و آن هنگام که با دلى غمگین و قلبى محزون به سوى دیار حق شتافت و قبرستان بقیع را با وجود خویش عطرى دیگر بخشید!

پی نوشت ها:

[۱] . واقعه/۷۹ .

[۲] . اصول کافى، ج ۲، ص ۶۰۵، باب فضل حامل القرآن، ح ۷ .

[۳] . نساء/۱۷۴ .

[۴] . صحیفه سجادیه، دعاى ۴۲ .

[۵] . صحیفه سجادیه، دعاى ۴۲ .

[۶] . اسراء/۸۲ .

[۷] . صحیفه سجادیه، دعاى ۴۲ .

[۸] . مائده/۸ .

[۹] . شوری/۱۵ .

[۱۰] . نساء/۴ .

[۱۱] . انعام/۱۵۲ .