فرقه های یهودیت

پیش از اینکه به فرقه های دین یهود پرداخته شود توجه به این امر لازم است که پس از نزول دین اسلام به رسالت پیامبر آخرالزمان دین مسیحیت و یهودیت منسوخ گردیده و از طرف خداوند متعال قابل پیروی نیستند چه اینکه تحریف تورات و ایجاد انحرافات در عقاید تمام فرقه های یهود، حقانیت دین یهود را زیر سوال برده است. بنابراین از دیدگاه اسلام تمام فرقه های یهودیت باطل و مردود می باشند.

کتاب مقدس یهودیان در نزد مسیحیان عهد عتیق و در نزد خود یهودیان «تنخ» نام دارد که شامل اسفار پنجگانه یعنی تورات و چندین کتاب دیگر می شود.

تورات کتاب آسمانی و منسوب به حضرت موسی و شارع این دیانت است که شامل ۵ کتاب می باشد که عبارت اند از سفر آفرینش، سفر خروج، سفر لاویان، سفر اعداد و سفر تثنیه. این کتب به نام های مختلفی مثل تورات خدا[۱] تورات موسی[۲] و در عهد جدید مسیحیان به نام تورات نام برده می شود.[۳]

کتابهای یوشع، سفر داوران، پادشاهان، سموئیل، روت، تواریخ ایام، عزرا، نحمیا، استر، ایوب، مزامیر، امثال سلیمان، جامعه، و غزلهای سلیمان تحت عنوان کتوبیم (نوشتجات) بخش دوم عهد عتیق را تشکیل می دهد و در ادامه کتابهای به نام نبوئیم که سلسله کتب منسوب به انبیای بنی اسرائیل است که به صورت کنایه و اشاره در حالت خواب و رؤیا بیان شده است بخش دیگری از عهد عتیق است که عبارت اند از: ۱. کتاب اشعیاء ۲. کتاب ارمیاء ۳. کتاب مراثی ارمیاء ۴. کتاب حزقیال ۵. کتاب دانیال ۶. کتاب هوشیع ۷. کتاب یوئیل ۸. کتاب عاموص ۹. کتاب عوبدیا ۱۰. کتاب یونس ۱۱. کتاب میکاه ۱۲. کتاب ناحوم ۱۳. کتاب حبقوق ۱۴. کتاب مفنیا ۱۵. کتاب جعّی ۱۶. کتاب زکرّیا ۱۷. کتاب ملاکی. [۴]

در دین یهودیت کتاب تلمود نیز از اعتبار دینی برخوردار است و تلمود عبارت است از خلاصه ای از شریعت شفاهی که پس از قرن ها تلاش خاخام های یهودی مقیم فلسطین و بابل در آغاز قرون وسطی به بار نشسته و از دو بخش میشنا و تفسیر میشنا تشکیل شده است.[۵]

فرقه های یهود

در ابتداء هر دینی از اختلاف و تشتّت آراء مصون و محفوظ است ولی با گذشت زمان تحت عوامل گوناگون معانی مختلفی از گزاره‌های دینی استنباط می‌کنند که همین امر باعث می‌شود تا فرقه‌های متعدد بوجود آیند.

در دین یهود نیز فرقه‌های مختلفی به وجود آمد که هر کدام برای خودشان معانی و تفسیرهای خاصی از متون دینی نمودند برخی از این فرقه‌ها پر جمعیت و برخی کم جمعیت هستند. لازم به ذکر است که اکثر فرقه‌های شناخته شده پس از بازگشت یهود از بابل پدید آمده‌اند و از فرقه‌های قدیمیتر اطلاع کافی در دست نیست. در اینجه به فرقه های معروف آیین یهود اشاره شده است.

۱. فریسیان

اولین و پرجمعیت ترین فرقه یهودی فریسیان است که دو قرن قبل از میلاد پدید آمد و تا حال هم اکثریت یهود از آنان هستند اصل این فرقه به حسیدیم (به معنای پارسایان) بر می‌گردد که چهار قرن قبل از میلاد برای زدودن آثار بت پرستی و انحراف میان یهود، پدید آمد و در جنگهای مکابیان رشادتهایی از خود نشان دادند و شهید شدند و در قرن هیجدهم دو مرتبه در شرق اروپا موج تازه‌ای به نام حسیدیم میان یهودیان آن مناطق پیدا شد که از این حرکت الهام گرفت.

عقاید دینی:

آنان خدا را از جسم و جسمانیت منزه دانسته و برای اراده انسان راه میانه را قائل بوده و نیز رستاخیز مردگان و  دادگاه عدل الهی را می‌پذیرند و در احکام عبادی نیز نماز و غیره را اهمیت میدهند و کتاب مقدس تورات را نوشته حضرت موسی می‌دانند و هر کسی منکرش باشد آنرا مرتد می‌دانند.[۶]

آنان در مقابل دستورهای خاخام ها صد در صد خاضع بوده و هیچ گونه مجادله با آنها را قبول ندارند؛ حتی قائلند که اگر آنها دست راستت را بگویند این چپ است تصدیق کن و مجادله نکن در نتیجه اجتهاد را قبول ندارند. یک سری عقائد خاصی دارند که بیشتر متناسب حزبهای سیاسی است تا دینی.[۷]

۲. فرقه صدوقیان

فرقه دیگر یهودیت صدّوقیان است و نام آن به نام صادوق بن اخیطوب که از طرف حضرت داوود ـ علیه السّلام ـ به کهانت منصوب شده بود مربوط می‌شود.[۸]

صدوقیان بر خود لازم می‌دیدند که سنتهای گذشته را حفظ کنند و با تفسیر به رأی فریسیان و آداب و عادت آنان مخالفت می‌ورزیدند و بر خلاف فرقه فریسیان قائل به جسمانیت خدا بودند و می‌گفتند قربانی و هدایایی که در راه خدا می‌دهیم مانند چیزهایی است که به یک پادشاه بشری داده می‌شود. آنان قیامت و حیات اخروی را قبول نکرده، معتقد بودند جزا و سزای انسانها در همین دنیا داده می‌شود و عمل خوب نتیجه خوب و عمل بد نتیجه بد خواهد داشت. آنان بر خلاف فریسیان تورات شفاهی (تلمود) را قبول نداشته و افعال بشر را مخلوق خود انسان می‌دانند یعنی اختیار مطلق. بجای نماز به قربانی اهمیت ویژه‌ای می‌دادند. با حضرت مسیح مخالف‌اند و همین طور مسیح منتظر را قبول ندارند و هیچگونه تمایلی به تلاش و کوشش برای حرکات انقلابی ندارند و هر چه که بنام دین یهود در حال حاضر است به همانها احترام قائل‌اند.[۹]

۳. فرقه قارئون

فرقه سوم، فرقه قارئون است که از کلمه قرأ در عربی و عبری آمده و در مقابل تفسیرهای تکلف آمیز فریسیان به قرائت کتب آسمانی اشاره دارد.[۱۰]

این فرقه کوچک پس از ظهور اسلام پدید آمده است و به غیر از عهد قدیم کتاب دیگری را قبول ندارند در عوض بر معنای ظاهری تورات تعصب می‌ورزند و تعالیم شفاهی (تلمود) را انکار می‌کنند. رهبر آنان ابتدا یک ربّانی یهودی به نام عِنان بود که با ابو حنیفه معاشرتهایی داشته بنابراین تحت تأثیر اصطلاحات فقه اسلامی قرار گرفته و درعصر منصور دوانیقی در بغداد این فرقه را بنیاد نهاد، سپس فردی بنام بنیامین نهاوندی آنرا در ایران آن زمان ترویج کرد و تغییراتی ایجاد کرد و بجای قارئون، این فرقه را عنانیه نام نهاد.

این گروه اجتهاد در دین را قبول دارند و قائل هستند که اگر سلفی خطا کرده باشد باید خلف آنرا تصحیح کند.[۱۱] مباحث آنان در الهیات یهودی توجه محققان را بخود جلب کرده و در زمان گذشته اکثر قارئون در جهان اسلام زندگی می‌کردند، اکنون در اسرائیل، روسیه، اوکراین و کشورهای دیگر به سر می‌برند.

۴. فرقه ثانویان

ثانویان که در لغت به معنای غیور و متعصب است، امّا بر گروهی اطلاق می‌شود که با شدت تمام بر سلطه رومیها بر فلسطین مخالفت می‌کردند.[۱۲]

اینان در خیلی از  عقائد با فریسیان اشتراک دارند، ولی هیچ نوع تسامح در دین قائل نیستند و یک گروه تندرو به حساب می‌آیند جز حکومت خدا هیچ حکومتی را قبول ندارند و هر کسی از یهود را که با حاکمان همکاری داشته باشد از پا در می‌آوردند. آنان معمولاً خنجری در زیر لباس خود مخفی می‌کردند. و در فرصت مناسب هوا خواهان رومیان را می‌کشتند و از هیچ عمل شنیع اجتناب نمی‌کردند.[۱۳]

۵. فرقه سامریان

فرقه دیگر سامریان هستند که نامشان از منطقه‌ای بنام سامره اخذ شده این منطقه بعد از تجزیه فلسطین مرکز کشور اسرائیل بود و پس از بازگشت از بابل و اسیری پدید آمد بعضی قائل‌اند مخلوطی از اسرائیل و آشوری‌اند.[۱۴]

این فرقه بسیار کوچک تنها پنج سفر تورات و کتاب یوشع را قبول دارد و ۳۳ کتاب عهد عتیق را رد می‌کند و به قداست کوه جرزیم در نزدیکی شهر نابلس اعتقاد دارند و آنرا قبله خود می‌شمارند و می‌گویند قبله حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ  نیز همان بوده و حضرت داوود از پیش خود قبله را تبدیل کرد. پیروان این فرقه به مراسم مذهبی توجه خاصّی دارند و مراسم ویژه‌ای انجام می‌دهند.[۱۵]

۶. فرقه اِسنیان

اِسنی یعنی شفا دهنده و نام این فرقه از این کلمه اخذ شده به این معنی که آنان در فکر شفای روان خود بوده‌اند. این گروه حدود دو قرن قبل از میلاد به وجود آمده و با تخریب اورشلیم آنها نیز مثل صدوقیان و فرقه‌های دیگر از بین رفتند و جز نامی از آنان در تاریخ نماند. در سال ۱۹۴۷م برخی آثار مکتوب آنان همراه با نسخه‌هایی از عهد عتیق در غارهای فلسطین در کرانه بحر المیت به دست آمده و مقدار زیادی از نقاط ابهام حل شد.

اینها مالکیت فردی و ازدواج را قبول ندارند و روزی چندین بار غسل می‌کردند و به این منظور حوض‌های بزرگی داشتند که آثار آنها از زیر خاک پیدا شده است. موقع طلوع فجر بیدار شده و بعد از عبادت تا ظهر مشغول به کار بودند و بعد به طور دسته جمعی نهار و شام می‌خوردند روز شنبه کار نمی‌کردند و به فکر مطالعه تورات می‌پرداختند. می‌گویند قبله آنان خورشید بوده از نظر عرفان و تفسیر معلومات خوبی داشتند و افکار این فرقه زیر بنای مسیحیت فعلی گردید، حتی ممکن است این فرقه تماماً مسیحی شده باشند.[۱۶]

۷. فرقه دونمه

فرقه دیگر دونمه به ترکی استانبولی به معنای مبدّل شده است و شبین نیز می‌گویند که به شبتای صبی مؤسس گروهشان نسبت داده می‌شود. این شخص در سال ۱۶۲۶م در شهر ازمیر به دنیا آمد و پس از مطالعات و بررسی الهیات و عرفان یهودی خود را مسیحیای یهود اعلام کرد برخی یهودیان اروپا و ترکیه و خاورمیانه دعوتش را پذیرفته بعد از دستگیری از طرف پادشاه عثمانی به ظاهر اسلام را پذیرفت و پیروان خود را به پذیرش اسلام ترغیب و نام خود را محمد افندی گذاشت که بعد از او برادرش اتباع او را دور خودش جمع کرد و در ظاهر به سنن اسلامی و در باطن بر سنن یهودی عمل می‌کردند و اکنون چند هزار نفر از آنان در ترکیه یافت می‌شوند.[۱۷]

در عصر جدید بین یهود نهضتهایی ایجاد شد که بر طبق آن به سه گروه تقسیم شدند: اصلاح طلبان، در مقابل این گروه یهودیت ارتدوکس که بر سنت یهودی پای می فشردند و هر نوع روشنگری را رد می‌کردند. سوم یهودیت محافظه کار که بین آن دو گروه بود، صهیونیسم یک جنبش است که طرفدار بازگشت یهودیان به سرزمین فلسطین و ایجاد دوباره کشور خاص بنی اسرائیل است. کلمه صهیون نام تپه‌ای در اورشلیم است که در سده دهم به تصرف حضرت داوود در آمده و الان اورشلیم لقب گرفته است.[۱۸]

پی نوشت:

[۱]. ج۲، تواریخ، باب ۳۴، آیه ۱۴.

[۲]. نحیما باب ۸، ایه ۱.

[۳]. معرفی کتب آسمانی، حسام نقبائی، ص۱۶، نشر ادیان.

[۴]. معرفی کتب آسمانی، حسام نقبائی، ص۳۷ ـ ۴۵ـ نشر ادیان، ۱۳۷۵.

[۵]. آدین اشتاین سالتز، سیری در تلمود (ترجمه باقر طالبی دارابی)، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، اول، ۱۳۸۳ش، ص۲۲.

[۶] . آشنایی با ادیان بزرگ، ص ۹۵، حسین توفیقی، مؤسسه فرهنگی طه، ۱۳۷۹.

[۷] . مقارنه الادیان الیهودیه، ص ۲۲۸، دکتر احمد شلبی استاد تاریخ اسلامی جامعه قاهره، چاپ ۱۲، ۱۹۹۷ م، مکتب النهضه المصریه.

[۸] . آشنایی با ادیان بزرگ، ص ۹۶.

[۹] . مقارنه الادیان، ص ۲۳۱.

[۱۰] . آشنایی با ادیان بزرگ، ص .۹۸٫

[۱۱] . مقارنه الادیان، ص ۲۳۲.

[۱۲] . آشنایی با ادیان، ص ۹۸.

[۱۳] . آشنایی با ادیان، ص ۹۸ و مقارنه الادیان، ص ۲۳۳.

[۱۴] . آشنایی با ادیان، ص ۹۷.

[۱۵] . همان، ص ۹۷.

[۱۶] . همان، ص ۹۷ ـ ۹۸.

[۱۷] . آشنایی با ادیان بزرگ، ص ۱۰۰.

[۱۸] . آشنایی با ادیان، ص ۲۹۴ ـ ۲۹۸.