غنیمت شمردن زندگی دنیا برای ساختن آخرت

سیر زندگی دنیا چیزی است که در دست انسان نیست. چه بخواهیم و چه نخواهیم زندگی دنیا با تیر اجل به پایان می رسد. اما چگونگی زندگی دنیا در دست خود انسان است. انسان با اراده و اختیاری که دارد می تواند زندگی دنیا را به دلخواه خود مدیریت کند. زندگی دنیا با دو هدف قابل مدیریت است؛

یکی اینکه انسان آن را برای زندگی دنیا مدیریت کند یعنی به گونه ای زندگی کند که دنیایش خوب شود و دوم اینکه زندگی دنیا را برای ساختن آخرت که ماندگار است مدیرت کند. مدیریت نوع اول یک امر لغو و لهو خواهد بود؛ زیرا زندگی دنیا ماندگار نیست و هر انسانی دنیا را با مرگ ترک می کند و تلاش و زحمت برای زندگی فانی و چیزی که نابود شدنی است کار لغو است؛ از این رو زندگی دنیا از این جهت بی ارزش است.

زندگی دنیا زمانی ارزش پیدا می کند که انسان از آن برای ساختن خانه آخرت خود استفاده کند.  به این معنا که انسان در این دنیا اعمالی را انجام دهد تا سرمایه قیامت او شود و بتواند از آن استفاده کند. به همین دلیل در قرآن کریم و احادیث معصومین تاکید شده است که انسان باید به اعمال نیک بپردازد و از اعمال ناپسند اجتناب کند.

حدیثی که در زیر از امام باقر (علیه‌ السلام) نقل شده به این معنا پرداخته و انسان را هشدار داده که زندگی دنیا به گونه ای سپری می شود که باز نمی گردد و باید انسان هر روز را غنیمت شمرده و از هر لحظه ای از زندگی اش توشه بردارد تا در زندگی ابدی خویش سرمایه ای داشته باشد.

متن حدیث غنیمت شمردن زندگی دنیا

قَالَ الامام الباقر (علیه‌ السلام): أَیهَا النَّاسُ إِنَّکُمْ فِی هَذِهِ الدَّارِ أَغْرَاضٌ تَنْتَضِلُ فِیکُمُ الْمَنَایا لَنْ یسْتَقْبِلَ أَحَدٌ مِنْکُمْ یوْماً جَدِیداً مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا بِانْقِضَاءِ آخَرَ مِنْ أَجَلِهِ فَأَیهُ أُکْلَهٍ لَیسَ فِیهَا غُصَصٌ أَمْ أَی شَرْبَهٍ لَیسَ فِیهَا شَرَقٌ‏ اسْتَصْلِحُوا مَا تَقْدَمُونَ عَلَیهِ بِمَا تَظْعَنُونَ عَنْهُ‏ فَإِنَّ الْیوْمَ غَنِیمَهٌ وَ غَداً لَا تَدْرِی لِمَنْ هُوَ.

 أَهْلُ الدُّنْیا سَفْرٌ  یحُلُّونَ عَقْدَ رِحَالِهِمْ فِی غَیرِهَا قَدْ خَلَتْ مِنَّا أُصُولٌ نَحْنُ فُرُوعُهَا فَمَا بَقَاءُ الْفَرْعِ بَعْدَ أَصْلِهِ؟ أَینَ الَّذِینَ کَانُوا أَطْوَلَ أَعْمَاراً مِنْکُمْ وَ أَبْعَدَ آمَالًا؟

 أَتَاکَ یا ابْنَ آدَمَ مَا لَا تَرُدُّهُ وَ ذَهَبَ عَنْکَ مَا لَا یعُودُ. فَلَا تَعُدَّنَّ عَیشاً مُنْصَرِفاً عَیشاً مَا لَکَ مِنْهُ إِلَّا لَذَّهٌ تَزْدَلِفُ بِکَ إِلَى حِمَامِکَ‏ وَ تُقَرِّبُکَ مِنْ أَجَلِکَ. فَکَأَنَّکَ قَدْ صِرْتَ الْحَبِیبَ الْمَفْقُودَ وَ السَّوَادَ الْمُخْتَرَمَ. فَعَلَیکَ بِذَاتِ نَفْسِکَ وَ دَعْ مَا سِوَاهَا وَ اسْتَعِنْ بِاللَّهِ یعِنْکَ‏ . ^[۱]

ترجمه حدیث

امام باقر (علیه‌ السلام) فرمود: اى مردم، به راستى، شما در این دنیا آماج تیرهاى اجل هستید، و هیچ یک از شما روزى نو از عمر خویش را جز با سپرى شدن روزى دیگر از مهلتش در پیش نگیرد، کدامین لقمه ‏ایست که گلوگیر نباشد؟ یا کدام جرعه ‏ایست که در گلو نشکند؟ آنجایى را که بدان مى ‏روید به وسیله این جا که از آن مى ‏کوچید اصلاح و آباد کنید؛ زیرا امروز غنیمت (خیر) است و فردا را ندانى از آن کیست!.

مردم جهان مسافرانند و در سراى دیگر گره از بار خویش باز کنند. (نیاکان و) ریشه ‏هاى ما از بین رفتند و ما شاخسارهاى آنانیم. شاخه را پس از قطع ریشه چه بقایى باشد؟ کجایند آنان که از ما دیرزى ‏تر و بلند آرزوتر بودند؟!

اى آدمی زاده آنچه نتوانى از خود بازش دارى تو را در گرفت و آنچه باز نیاید (عمرت) از دستت برفت. زیستن بى ‏هدف را زندگى مشمار، تو را چه نصیبى (از آن) است جز آنکه به مرگت بکشاند و به اجلت نزدیک تر کند؟ پس گویى تو دوستى از دست رفته و سایه ‏اى از بین رفته گشته‏ اى. پس مى ‏بایست خویش را دریابى و جز آن را وانهى و از خداى یارى ‏جویى تا یاریت نماید..[۲]

وصف زندگی دنیا از دیدگاه قرآن

در حدیثی که بیان شد امام باقر (علیه‌ السلام) فرمودند  زندگی برای زندگی دنیا کار عبث و لهو است. بنابراین انسان باید در دنیا به گونه ای زندگی کند که توشه ای برای آخرت خود داشته باشد و دست خالی از این دنیا وارد دنیا عقبی نشود. زندگی دنیا در قرآن کریم بسیار شفاف و مطابق با واقع وصف شده است.

قرآن کریم درباره زندگی دنیا می فرماید: «وَ مَا الْحَیاهُ الدُّنْیا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَهُ خَیْرٌ لِلَّذینَ یَتَّقُونَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ؛ ^[۳] زندگى دنیا، چیزى جز بازى و سرگرمى نیست! و سراى آخرت، براى آن ها که پرهیزگارند، بهتر است! آیا نمى‏ اندیشید؟!»

در این آیه شریفه زندگی دنیا به بازی و سرگرمی تشبیه شده است. یعنی آن ها که تنها به دنیا دل بسته‏ اند و جز آن نمى‏ جویند و نمى‏ طلبند در واقع کودکان هوسبازى هستند که یک عمر به بازى و سرگرمى پرداخته و از همه چیز بى ‏خبر مانده ‏اند!.

تشبیه زندگى دنیا به بازى و سرگرمى از این نظر است که بازی ها و سرگرمی ها معمولا کارهاى توخالى و بى اساس هستند که از متن زندگى حقیقى دورند، نه آن ها که در بازى پیروز مى ‏شوند و نه آن ها که شکست مى‏ خورند شکست یافته ‏اند؛ زیرا پس از پایان بازى همه چیز به جاى خود باز مى‏ گردد!

بسیار دیده مى‏ شود که کودکان دور هم مى ‏نشینند و بازى را شروع مى ‏کنند یکى «امیر» و دیگرى «وزیر» و یکى «دزد» و دیگرى «قافله» می شود اما ساعتى نمى ‏گذرد که نه خبرى از امیر است و نه وزیر، و نه دزد و نه قافله. و یا در نمایشنامه‏ هایى که به منظور سرگرمى انجام مى ‏شود صحنه ‏هایى از جنگ یا عشق یا عداوت مجسم مى ‏گردند اما پس از ساعتى خبرى از هیچ کدام نیست.

دنیا به نمایشنامه ‏اى مى‏ ماند که بازیگران آن، مردم این جهان اند، و گاه این بازى کودکانه حتى عاقلان و فهمیده ما را به خود مشغول مى ‏دارد اما چه زود پایان این سرگرمى و نمایش اعلام مى ‏گردد.

سپس زندگانى سراى دیگر را با آن مقایسه کرده می فرماید: «سراى آخرت براى افراد با تقوا بهتر است آیا اندیشه و تعقل نمى‏ کنید. زیرا حیاتى است جاویدان و فنا ناپذیر در جهانى وسیع تر و سطح بسیار بالاتر، در عالمى که سر و کار آن با حقیقت است نه مجاز، و با واقعیت است نه خیال، در جهانى که نعمت هایش با درد و رنج آمیخته نیست، و سراسر نعمت خالص است‏ بى ‏درد و رنج.

شاید نیاز به تذکر نداشته باشد که هدف از این آیات مبارزه با وابستگى و دلبستگى به مظاهر جهان ماده و فراموش کردن مقصد نهایى آن است، و گرنه آن ها که دنیا را وسیله‏ اى براى سعادت قرار داده ‏اند در حقیقت جستجوگران آخرت اند نه دنیا.^[۴]

همچنین در آیه دیگری فرموده است: «وَ ما هذِهِ الْحَیاهُ الدُّنْیا إِلاَّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَهَ لَهِیَ الْحَیَوانُ‏ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ؛^[۵]این زندگى دنیا چیزى جز سرگرمى و بازى نیست؛ و زندگى واقعى سراى آخرت است، اگر مى‏ دانستند!»

وصف زندگی دنیا ازدیدیگاه امام علی و امام سجاد (علیهما السلام)

در خطبه ای از امام علی (علیه‌ السلام) در تحریک مردم کوفه براى جنگ با شامیان رضایت به زندگی دنیا به شدت نکوهش شده و فرموده است:‏

اف بر شما، که از توبیخ تان به تنگ آمده‏ ام. آیا در عوض حیات دائمى به زندگى‏ دنیا راضى شده ‏اید؟ و به جاى عزت به ذلت دل خوش کرده ‏اید؟ چون شما را به جهاد دعوت مى‏ کنم دیدگانتان به گردش مى ‏افتد، گویى به سختى جان کندن دچار شده و در بی هوشى غفلت فرو رفته ‏اید؛

به طورى که راه گفت و شنودتان با من بسته مى ‏شود و در پاسخ من دچار سرگردانى مى ‏شوید، گویى دلتان گرفتار اختلال شده و عقلتان از کار افتاده است. هیچ ‏گاه براى من مردم مطمئنى نیستید، و پشتوانه قابل توجهى نمى ‏باشید، و یاران توانمندى نیستید که به شما نیاز افتد.^[۶]

امام سجاد (علیه‌ السلام) در صحیفه سجادیه از خدای متعال می خواهد که در زندگی دنیا او را  از غفلت نجات داده و در بندگی خداوند یاری اش کند:  پروردگارا، بر محمد و آل او درود فرست و در اوقات فراموشى و غفلت، براى یاد خودت بیدارم کن و در ایام مهلت (زندگى‏ دنیا) به کار بندگى وادارم کن و مرا به سوى محبت خویش در راهى هموار و آسان ببر و با محبت خودت، خیر دنیا و آخرت را برایم کامل فرما.^[۷]

نتیجه گیری

از این حدیث نتیجه ای که به دست می آید این است که زندگی دنیا به خودی خود هیچ ارزشی ندارد و فقط چند روز خوردن و آشامیدن است که به سرعت سپری می شود. زندگی دنیا زمانی ارزش پیدا می کند که آثار مفید و پایداری بر آن مترتب شود. آثار مفید و پایدار و ماندگار زندگی دنیا در قیامت آشکار می گردد.

اگر کسی در این دنیا به گونه ای زندگی کند که خانه آخرت و ماندگار خود را بسازد یقینا رستگار است و بر عکس کسی که در این دنیا برای دنیا زندگی کند گرفتار خسران جبران نا پذیری می گردد و نمی تواند در قیامت مدعی رستگاری و خوشبختی باشد؛ زیرا او خودش نخواسته است که خانه ابدی اش را بسازد و باید بی خانمان در دوزخ زندگی اش را ادامه دهد.

تدوین کننده: حمید الله رفیعی

پی نوشت ها

[۱] . تحف العقول، ص ۲۹۹.

[۲] . ترجمه تحف العقول‏، ص ۳۰۶.

[۳] . سوره انعام، آیه ۳۲.

[۴] . تفسیر نمونه، ج‏۵، ص ۲۰۷ – ۲۰۸.

[۵] . سوره عنکبوت، آیه ۶۴.

[۶] . نهج البلاغه، ترجمه انصاریان، ص ۳۲.

[۷] . صحیفه کامله سجادیه با ترجمه فارسى،  ص۱۰۳.

منابع

۱. قرآن کریم.

۲. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، قم، جامعه مدرسین، چ۲، ۱۴۱۴ق.

۳. ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، ترجمه تحف العقول‏، ص ۳۰۶، مترجم: اتابکى، پرویز، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز، چ۱، ۱۳۷۶ش.

۴. على بن ابى‏طالب (ع)، نهج البلاغه، ترجمه انصاریان، ص ۳۲، قم، دار العرفان ، چ ۱، ۱۳۸۸ش.

۵. على بن حسین (ع)، امام چهارم، صحیفه کامله سجادیه با ترجمه فارسى، ص۱۰۳، نشر الهادى – ایران – قم، چاپ: ۱، ۱۳۷۶ ه.ش.

۶. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیه ، چ ۱۰، ۱۳۷۱ ش.