دزدی کودکان، پدیده ای است که مشاهده آن، موجب شگفتی و نگرانی والدین و اطرافیان می شود و خیلی اوقات بزرگترها بدون توجه به این که علت دزدی کودکان چیست و چه عواملی باعث آن شده، واکنش های تندی از خود نشان داده و در برخی موارد، به تنبیه بدنی کودکان روی می آورند.
هر چند دزدی کودکان، رفتاری نگران کننده و ناپسند است و باید حتما در پی ترک آن از سوی کودک بود اما در عین حال باید توجه داشت که دزدی کودکان، به عوامل بسیاری مربوط می شود و هیچ ارتباطی با سطح رفاه اقتصادی خانواده ها ندارد، بلکه عوامل روانشناختی در پیدایش دزدی کودکان نقش پررنگ تری دارند. به طور مثال، سختگیری های بیش از حد والدین نسبت به کودکان، آرام نبودن فضای خانواده و توزیع نامتناسب وسایل میان اعضای خانواده به گونه ای که کودک احساس کمبود کند، می تواند علل دزدی کودکان یا برداشتن وسایل دیگران بدون اجازه باشد.
دزدی کودکان، عمل و رفتاری نسبتا شایع بین آنها است؛ البته باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که در گروه های سنی مختلف، مفهوم دزدی کردن یا برداشتن وسایل دیگران بدون اجازه متفاوت است. بنابراین از پدرها و مادرها می خواهیم در موارد مشاهده دزدی کودکان، پیش از آن که به کودک خود، برچسب «دزد» بزنند و احیانا رفتار تندی از خود نشان دهند، حتما به مطالبی که در ادامه این نوشتار به آن اشاره خواهیم کرد، توجه کنند.
دزدی کودکان با توجه به سن آنها
اگر دزدی کودکان در سنین کمتر از ۳ سال انجام شود، اهمیت زیادی ندارد؛ چون به صورت اتفاقی انجام شده است و عمدی در کار نیست؛ حتی تا ۵ سالگی نیز به دلیل این که حس مالکیت در کودکان ایجاد نشده است، یک کار عادی است و نمی توانیم بگوییم کودک، از روی قصد و نیت قبلی این کار را انجام داده است؛ بنابراین در برخورد با کودکان کمتر از ۵ سال، استفاده از کلمه «دزدی» مناسب به نظر نمی رسد؛ زیرا از ۵ سالگی به بعد، کودک مفهوم مالکیت را درک می کند و می فهمد که مثلا این شی، متعلق به خود او است یا نه.
دزدی کودکان، در خانه یا مدرسه
معمولا کودک همزمان با دزدی، از ترس دعوای والدین، دروغ هم می گوید. مهمترین کاری که والدین در خانه یا مربیان در مدرسه باید انجام دهند، این است که سریعا به دنبال علت و انگیزه این اقدام کودک باشند.
اگر این اتفاق در خانه روی دهد، معمولا کودک سراغ کیف مادر می رود و به ندرت روی می دهد که سراغ کیف پدر، خواهر یا برادر برود؛ اما اگر ببینیم کودکی به صورت مرتب از کیف مادر دزدی می کند، به این معنی است که ارتباط ناسالمی میان کودک و مادر ایجاد شده و ممکن است این کار، پاسخی به پرخاشگری های مادر یا به نوعی انتقام از او باشد. همچنین اگر این کار در مدرسه روی دهد، معمولاًَ بر اثر تاثیر گروه همسالان است.
ریشه ها و عوامل دزدی کودکان
عوامل مختلفی می توانند سبب بروز دزدی کودکان شوند که در ادامه به مهمترین آن ها اشاره می کنیم:
۱-بی توجهی به نیازهای کودک
این نیازها ابعاد گوناگونی دارد. برای نمونه، کودکانی که والدین آن ها از یکدیگر جدا شده اند ممکن است بیشتر این حالت در آن ها مشاهده شود. نیاز به ارتباط، یکی دیگر از عوامل دزدی کودکان است؛ گاهی کودک و نوجوان ارتباط مناسب با دوستان و همکلاسی هایش ندارد و با برداشتن یک شی از آنها، قصد باج گرفتن از همکلاسی هایش را دارد تا آنها را دوست خود کند.
نیاز به پول نیز عامل مهمی در بروز دزدی کودکان است. گاهی فرد برای خرید وسایل مورد نیاز مدرسه و یا مثلا خوراکی های دلخواه، به پول احتیاج دارد و از روی اجبار پول دیگران را برمی دارد.
۲-حسادت یا رقابت
حسادت یا رقابت نیز از دیگر عوامل دزدی کودکان است. حسادت یا رقابت در صورتی که زیاد شود، می تواند عامل دزدی کودکان باشد.
۳-عدم درک درست از مفهوم مالکیت
کودکان در سنین کودکى اولیه، معمولا «اشیاء» و چیزهایى را که دوست دارند، برمى دارند، بدون آن که بفهمند بایستى در قبال آن، اجازه بگیرند یا قیمتى پرداخت نمایند. این موضوع، به عدم درک مفهوم مالکیت از سوی آنها برمیگردد.
۴-فقدان خودکنترلی لازم در کودک
کودکان سنین دبستان، معمولا می دانند که نمى بایست بدون اجازه صاحب «شیء»، آن را بردارند و یا این که مفهوم پرداخت قیمت جنس را در قبال برداشتن آن متوجه می شوند، اما به هر حال «شیء» را برمى دارند چون از خودکنترل کنندگى کافى بهره مند نیستند.
۵-تجربه هیجان
در سنین پیش نوجوانى و نوجوانى، کودکان می دانند که نباید دزدى کنند؛ اما معمولا به این علت دست به دزدى می زنند که هیجان مربوط به این کار را تجربه کنند و یا گاهى اوقات چون دوستانشان مبادرت به دزدى می نمایند، آنها نیز به این کار تشویق می گردند.
هر چقدر که میزان خودکنترل کنندگى فرد افزایش پیدا کند، مبادرت به دزدى، بیشتر به شکل جرم گونه خود نزدیک می شود. ممکن است دلایلى پیچیده تر از آنچه ذکر شد نیز در بروز رفتار دزدى در کودکان و نوجوانان دخیل باشد. مثلا علت رفتار دزدى، می تواند خشم بچه ها یا تمایل آنها به جلب توجه دیگران باشد. یا بالعکس چنین رفتارى می تواند منعکس کننده مشکلات و استرس هاى آنها در محیط زندگى شان باشد.
این مشکلات ممکن است در خانه، مدرسه، جمع دوستان و… براى کودک به وجود آمده باشند. برخى از کودکان به علت برخى مشکلات عاطفى یا مورد «سوء رفتار» واقع شدن، به دزدى دست می زنند. در این گونه موارد، رفتار دزدى آنها به عنوان فریاد کمک خواهى آنها تلقى می گردد. در سایر موارد، علت بروز رفتار دزدی کودکان، این است که کودک یا خانواده وى، نمى توانند هزینه مالى آنچه را که کودک می خواهد و یا حتى نیاز دارد تامین نمایند.
در چنین مواردى، رفتار دزدى، جهت تامین مایجتاج کودک، بروز می کند. به هر حال، علت دزدی کودکان هر چه که باشد، والدین وظیفه دارند ریشه هاى آن را شناسایى نمایند تا از تبعات احتمالى که در پى خواهد داشت، پیشگیرى نمایند.
توصیه پیشگیرانه
از نکات مهم برای پیشگیری از دزدی کودکان، این است که والدین با خشم با کودک برخورد نکرده و به او توهین نکنند. در این راستا باید اشتباه بودن کار کودک را برایش توضیح و مفهوم مالکیت را به او یاد دهیم و بگوییم در صورت نیاز به هر وسیله ای، از والدینش کمک بگیرد. باید به کودک یاد دهیم برداشتن یک وسیله، با قرض گرفتن آن، متفاوت است. اقدام اشتباهی که بیشتر والدین انجام می دهند این است که کودک را به قسم خوردن وادار می کنند، این کار به او می آموزد، چگونه ماجرا را انکار کند.
واکنش صحیح نسبت به دزدی کودکان
لازم است والدین و بزرگترها در واکنش به دزدی کودکان، متناسب با سن آنها، رفتاری سازنده از خود نشان دهند. در این راستا لازم است به موارد زیر توجه شود:
۱-اعتدال و میانه روی در واکنش
بیش از حد، واکنش نشان ندهید. بهترین برخوردبا دزدی کودکان، آموزش صداقت و درستکاری و تصحیح این رفتار ناشایست است؛ نباید در برابر این مسئله، بیش از حد لازم واکنش نشان دهید، همان طور که نباید از کنار آن، به سادگی بگذرید.
۲-گفتگو با کودک
درباره کارهای کودک، با او گفت و گو کنید. اگر بچه کوچکی، چیزی را که مال او نیست، برداشت با او صحبت کنید و از او بپرسید: اگر کسی چیزی را که مال توست بدون اجازه بردارد، چه احساسی خواهی داشت؟
۳-بازگرداندن شیء به مالک
از او بخواهید چیزی را که برداشته است، به صاحبش برگرداند. از آنجا که عذرخواهی برای کودکان، کار مشکلی است، او را مجبور نکنید بار اول عذرخواهی کند ولی به او بگویید: دفعه بعد، باید بگویی معذرت می خواهم.
۴-آمورش های لازم
به او آموزش دهید وقتی شیئی را می بیند و می خواهد آن را داشته باشد، اول از شما یا هر کسی دیگر، سوال کند آیا می تواند آن را بردارد یا نه؟
۵-تقویت اراده
به کودک یاد بدهید اراده خود را قوی کند و در برابر وسوسه ها مقاومت کند. همه کودکان باید یاد بگیرند وقتی وسوسه می شوند تا هر چیزی را که می خواهند داشته باشند یا آن را بردارند، بتوانند خود را کنترل کنند.
۶-آگاه سازی کودک
اسم کارش را به او بگویید. از او نپرسید آیا چیزی را که در جیبش پیدا کرده اید، برداشته است یا خیر؟ علتش را نپرسید، ولی با لحن جدی و خونسرد بگویید: تو این را دزدیده ای! و این حرف را به محض آن که از قضیه آگاه شدید، بگویید.
۷-حفظ شخصیت کودک
در موارد مشاهده دزدی کودکان، گفتن”بچه بد” ممنوع است. به کودک القا نکنید «بچه بدی است» بلکه باید به او فهمانده شود که «کارش» نادرست و ناپسند بوده است.
۸-آگاه سازی از پیامدها
او را با پیامدهای واقعی کارش، آشنایش کنید. جیغ و داد و موعظه های طولانی برای این رفتار، برخوردهای صحیحی نیست؛ برای کودکان لازم است تا پیامدهای واقعی را یاد بگیرند. دزدی، خلافی بسیار جدی است.
اگر دزدی کودکان تداوم یافت
اگر سرقت در فرزندتان رفتار تکرارى شد، بایستى از کمک حرفه اى بهره گیرد؛ چرا که تنبیه هاى تکرارى در این زمینه، مشکلات بزرگترى ایجاد خواهند کرد. حدود یک سوم نوجوانانى که چند بار دست به دزدى زده اند، اقرار می کنند که ترک این عمل برایشان بسیار سخت و یا حتى غیرممکن است.
بنابراین خیلى مهم است که به کودکان از همان سنین پایین فهماند که دزدى کردن، کار بسیار اشتباهى است و ممکن است تبعات منفى بسیارى را به همراه داشته باشد و در صورتی که به این کار ادامه دهد، ممکن است تا پایان عمر، مشکلاتى برایش فراهم سازد. در چنین مواردى، توصیه می شود که از کمک افراد ذی صلاح استفاده کنید. این افراد ذی صلاح، ممکن است مشاور خانوادگى شما، روان شناس، پزشک خانواده که بتواند شما را به درمانگران و مشاورین در این زمینه ارجاع دهد، مشاور مدرسه، روحانى محل و سایر گروه هاى حمایتى باشند.
نکات تکمیلی درباره دزدی کودکان
همان گونه که اشاره شد، زمانى که دزدی کودکان به اصطلاح «لو می رود»، رفتار و برخورد والدین، بسیار تعیین کننده است. در چنین مواردى، نوع واکنشى که والدین نشان می دهند، بستگى به آن دارد که آیا اولین بارى است که دزدى صورت گرفته و یا این که دزدى کردن، به صورت یک الگوى رفتارى تکرارى در کودک مشاهده شده است:
۱-در کودکان کوچکتر، والدین بایستى به وى کمک کنند تا بفهمد که دزدى کردن، کار نادرستى است؛ این که برداشتن لوازم دیگران بدون اجازه آنها یا پرداختن قیمتشان، کار بدى است و ممکن است باعث رنجش گردد.
مثلا اگر کودک پیش دبستانى از مغازه اى بدون اجازه، عروسک یا شکلاتى را برداشت، باید ضمن تشریح و توضیح دلایل فوق، او را تشویق و راهنمایى کرد تا شکلات را به صاحبش پس بدهد یا سر جاى خود بگذارد. در صورت امکان، با پرداخت قیمت کالا یا کسب اجازه از صاحبش آن را براى کودک خریدارى نمایند و به وى اجازه دهند، این فرآیند را مشاهده نماید تا یاد بگیرد. اما اگر مثلا شکلات را خورده باشد، والدین بایستى او را به مغازه بازگردانند و از وى بخواهند مسئله را با صاحب آن در میان گذارده، عذرخواهى نموده، قیمت آن را پرداخت نماید.
۲-در مورد کودکان پیش دبستانى، بسیار مهم است که کالاى دزدیده شده، به صاحبش بازگردانده شود. در سال هاى اول و دوم دبستان، کودکان باید بدانند که دزدى کردن، گناه است و کار نادرستى محسوب می گردد اما بایستى به آنها کمک کنید تا دید دقیق تر و روشن ترى نسبت به تبعات این کار نیز به دست آورند.
مثلا اگر کودک از مدرسه، مدادرنگى دوستش را به خانه آورد و شما مطمئن بودید که بدون کسب اجازه این کار را کرده است، بایستى با او صحبت کنید و به او بگویید تصور کند یکى از دوستانش ماژیک او را بدون اطلاع و بدون اجازه اش بردارد و به خانه ببرد. در این صورت، او چه احساس بدى خواهد داشت؟ والدین بایستى او را تشویق و ترغیب نمایند که مدادرنگى دوستش را پس بدهد و از او عذرخواهى نماید یا حتى قبل از رفتن به مدرسه، به دوستش تلفن کند و عذرخواهى نماید که اشتباها مدادرنگى او را با خود به همراه آورده است.
۳-زمانی که یک نوجوان، دست به دزدى می زند، توصیه می شود که والدین، او را در جبران این سرقت همراهى کنند. مثلا در صورتی که سرقت از مغازه انجام شده است، والدین حتما به همراه فرزند خود به آنجا مراجعه نمایند و از او بخواهند مسئله را توضیح داده، عذرخواهى نمایند.
ابدا از این که فرزندتان احساس شرمندگى کند یا ممکن است با اعتراف به دزدى و معذرت خواهى از صاحب مغازه آبرویش بریزد، ناراحت نباشید. همین احساس شرمندگى از باز پس دادن کالاى دزدیده شده، بهترین درسى است که نوجوان براى تکرار نکردن این کار یاد می گیرد.
تنبیه بیشتر (خصوصا تنبیه بدنى) بعد از پس دادن کالاى سرقت شده، هیچ ضرورتى ندارد؛ چرا که ممکن است کودک را خشمگین کند و برعکس، احتمال وقوع مجدد دزدى را افزایش خواهد داد و یا حتى ممکن است او را وادار به انجام رفتارهاى بدترى نماید.
۴-کودکان در هر سنى، باید بدانند که دزدى، فقط برداشتن کالاى دیگران نیست. بلکه هر گونه سوء استفاده از اموال دیگران، نوعى دزدى محسوب می شود. همین طور باید بدانند که دزدى جرم است و عواقب بدى در پى دارد و حتى ممکن است منجر به زندان رفتن گردد.
۵-گاهى کودکان، از والدین خود دزدى می کنند. در چنین مواردى، باید از او خواست مبلغ دزدیده شده را بازگرداند و یا اگر آن را خرج کرده، تنبیه هایى از قبیل کار کردن در منزل یا کمک در انجام امور و خرید و… را برایش در نظر بگیرد و یادآورى کنید که این کارها را به ازاى مبلغى که برداشته است، انجام خواهد داد.
۶-بسیار مهم است که والدین این نکته را در نظر داشته باشند که نباید مبالغ زیاد پول خود را در دسترس قرار دهند به طورى که براى کودک دسترسى به آن آسان باشد؛ چرا که این کار، خیلى از کودکان را به دزدى وسوسه می کند. علاوه بر این، هرگز براى کودک، دام نگسترید. هرگز مبالغ پول را عمدا در دسترسش قرار ندهید تا او را هنگامى دزدى کردن «دستگیر» نمایید! این کار، بسیار به حس اعتماد بین والدین و کودک، لطمه وارد می آورد.
۷-مجددا به این نکته مهم اشاره می شود که دزدی کودکان، به همان اندازه که در کودکان طبقه فقیر مشاهده می شود، در کودکان طبقه ثروتمند نیز مشاهده می شود و فرقی از لحاظ طبقه اجتماعی و اقتصادی بین کودکان وجود ندارد.
۸-والدین باید تلاش کنند تا رابطه موثر با کودکانشان داشته باشند. بچه هایی که به والدینشان احساس صمیمیت و نزدیکی می کنند به احتمال زیاد ارزش ها و عقاید آنها را بیشتر می پذیرند تا کودکانی که رابطه نزدیکی با والدین خود ندارند.
۹-تحسین و تشویق کودک، یادتان نرود. پدر و مادر باید از رفتارهای شایسته، مناسب و صادقانه کودک حمایت و قدردانی کنند. اگر آنها این گونه رفتارها را به موقع مورد تحسین خود قرار دهند، موجب تقویت آن می شود.
۱۰-علت دزدی کودکان هر چه که باشد، زمانی که به صورت رفتارى تکرار شونده درآید، بایستى مسئله را با درمانگران و مشاوران داراى این تخصص در میان گذارید تا جهت حذف این رفتار، اقدام و تلاش نمایند.
نتیجه گیری
دزدی کودکان، رفتاری بعضا شایع بین کودکان است و لزوما ارتباطی به رفاه اقتصادی خانواده و طبقه ثروتمند نداشته و در سایر طبقات اجتماعی نیز مشاهده می شود. والدین با مشاهده دزدی کودکان، قبل از هر گونه اقدامى، باید نخست علت آن را ریشه یابی و عوامل ایجاد آن را برطرف نمایند. حفظ اعتدال در واکنش پدران و مادران و اطرافیان نسبت به دزدی کودکان بسیار مهم است و لازم است فهم و قدرت درک کودک با توجه به سنی که در آن قرار دارد در نظر گرفته شود.
منابع اقتباس: میگنا؛ روزنامه صبح ایران
