عصمت انبیاء قبل و بعد از بعثت از دیدگاه اهل سنت

از دیدگاه اهل سنت عصمت انبیاء مورد پذیرش نیست. اهل سنت انبیاء را قبل از بعثت معصوم نمی دانند و جمهور اهل سنت یعنی اشاعره و اهل حدیث و عده ای از معتزله صدور گناه کبیره را بر انبیاء جایز می دانند و لذا انبیاء از دیدگاه اهل سنت قبل از بعثت از گناه کبیره و صغیره معصوم نمی باشند. و از میان اهل سنت اکثر معتزله انبیاء را قبل از بعثت از گناه کبیره معصوم می دانند.[۱] بنا براین تمام فرقه های اهل سنت به جز اکثر معتزله انبیاء را قبل از بعثت حتی از گناه کبیره هم معصوم نمی دانند و به جز شرک به خدا سایر گناهان را بر آنان جایز می دانند.[۲]

اهل سنت در باره عصمت انبیاء بعد از بعثت اختلاف دارند:

اشاعره که اکثر اهل سنت را تشکیل می دهد بعد از بعثت بر عصمت انبیاء از گناهان کبیره معتقدند اما  ارتکاب گناه صغیره را به صورت سهوی بر پیامبران جایز می دانند برخی از علمای اهل سنت مثل زمخشری و ابوهاشم معتزلی گناه صغیره را به صورت عمدی نیز بر پیامبران جایز می دانند.[۳]  پس عصمت انبیاء پس از بعثت نیز از دیدگاه اهل سنت دست کم با ارتکاب گناهان صغیره زیر سؤال می رود.

نویسنده کتاب المواقف می گوید صدور گناه صغیره را جمهور اهل سنت بر انبیاء عمدا و سهوا جایز می دانند و در نزد برخی از اهل سنت پیامبران از گناه صغیره به صورت عمدی معصوم می ­باشند و حتی می گوید که صدور گناه کبیره از پیامبران به صورت سهو و خطا نیز از نظر اکثر اهل سنت جایز است هر چند خود او صدور گناه کبیره را از پیامبران به صورت سهوی هم جایز نمی داند.[۴]

بنابر این مطالب عصمت انبیاء با ارتکاب گناه کبیره هرچند بر صورت سهوی نیز ازبین می رود، زیرا گناه گناه است چه به صورت سهوی انجام گیرد و چه به صورت عمدی.

به هر حال اشاعره به این باور اند که از نظر عقل عصمت در غیر تبلیغ بر انبیاء واجب نیست و امتناع گناهان کبیره بر انبیاء عمدا و سهوا با نقل و اجماع ثابت شده است.[۵] بنابراین صدور گناه صغیره به صورت سهوی به اتفاق اهل سنت بر پیامبران جایز است.[۶]

از میان اهل سنت حشویه(اهل حدیث) صدور گناه کبیره را به صورت عمدی نیز بر پیامبران جایز می دانند.[۷]

سؤالات ما

درباره عصمت انبیاء چند سوال متوجه اهل سنت می گردد که نیاز به پاسخ دارد:

۱. وقتی که پیامبران الهی قبل از بعثت مرتکب گناه و معصیت شده و هیچ تفاوتی با دیگران در این مسئله نداشته باشند، پس پیامبران دارای چه خصوصیتی بوده اند که خداوند بر آنان وحی نازل کرده و آنان را هادی مردم قرار داده است؟

۲. عصمت انبیاء پیش از بعثت چه محذوری دارد که اهل سنت آن را منکر شده اند؟ آیا پیامبری که پیش از بعثت معصوم باشد مناسب برای ظرف نبوت است یا اینکه معصوم نباشد؟

۲. اگر پیامبران مانند سایر مردم بعد از بعثت نیز دست کم مرتکب گناه صغیره شوند، آیا اعتباری نزد مردم خواهند داشت؟ مثلا حتی اگر از یک پیش نماز مسجدی گناهی صادر شود مردم از او پیروی خواهند کرد و در نماز به او اقتدا خواهند نمود؟

۳. پیامبری که پس از بعثت به عنوان فرستاده خداوند مرتکب گناه صغیره شود چه دلیلی داریم که در رسالت خود نیز کوتاهی نکند و پیام خدا را به صورت کامل به بندگانش نرساند؟

۴. آیا پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نفرمود «بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»[۸]؟ وقتی که گناه صغیره از رذایل اخلاقی است و خود پیامبر مرتکب آن می شود چگونه می تواند مردم را به فضایل اخلاقی دعوت کند؟ آیا مردم به او نخواهد گفت: «لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفعَلُونَ؛[۹] چرا چیزى را مى‌ گویید که انجام نمی‌ دهید».

۵. گناه و معصیت در اثر تسلط شیطان بر انسان تحقق پیدا می کند. قرآن از زبان شیطان می فرماید: «قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَإِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ[۱۰] [شیطان] گفت پس به عزت تو سوگند که همگى را جداً از راه به در مى برم  مگر آن بندگان پاکدل تو را» اگر پیامبران الهی بندگان مخلص خدا نباشند پس بنا بر نظر اهل سنت شیطان بر پیامبران تسلط دارد که مرتکب گناه می شوند. آیا اهل سنت چنین لازمه را می پذیرند؟

نویسنده: حر

پی نوشت ها

[۱] . ایجی، عضدالدین عبدالرحمن، المواقف، ج ۳، ص ۴۲۷.

[۲] . همان.

[۳] . تفتازانی، سعدالدین،  شرح المقاصد فی علم الکلام، ج ۳، ص ۱۹۳.

[۴] . ایجی، عضدالدین، المواقف، ج ۳، ص۴۲۷.

[۵] . المواقف، ج ۳، ص۴۲۶.

[۶] . همان، ص ۴۲۷.

[۷] . المواقف، ج۳، ص ۴۲۷.

[۸] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶۸، ص ۳۸۲، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

[۹] . سوره صف، آیه ۲.

[۱۰] . سوره ص، آیه ۸۲ -۸۳.