عده الداعی و نجاح الساعی (کتاب)

عُدّهُ الدّاعی و نَجاحُ السّاعی کتابی است به زبان عربی در موضوع ادعیه و اخلاق، تألیف احمد بن محمد بن فهد حلی (متوفای ۸۴۱ق). این کتاب مشهورترین اثر ابن فهد حلی و از کتاب‌های مهم در موضوع خود است و چندین بار با ترجمه‌های مختلف فارسی منتشر شده است. مؤلف در ابوابی شش‌گانه به مباحثی همچون تعریف دعا، ترغیب بر آن، چگونگی و آداب دعا خواندن پرداخته و در هر باب، احادیث مربوط به آن موضوع را گردآوری کرده است. ابن فهد خود این کتاب را تلخیص کرده است.

درباره مؤلف

ابوالعباس جمال الدین احمد بن شمس الدین محمد بن فَهْد حِلّی اَسَدی (۷۵۷-۸۴۱ق)، از عالمان، فقیهان و محدّثان امامی و شهرت او بیشتر در اخلاق، دعا و سیر و سلوک است. او در ۸۴۱ق کربلا وفات یافت و در باغ نقیب علویین به خاک سپرده شد.

علت نام‌گذاری

مؤلف در مقدمه کتاب می‌نویسد چون مناجات با خداوند وسیله نجات و کلید عطاست و اینکه برای اجابت دعا اسباب و خصوصیاتی است، به تألیف این اثر روی آورده و آن را «عدّه الداعی و نجاح الساعی» نام نهاده است.[۱]

ابواب کتاب

ابن فهد، کتاب خود را این‌چنین تقسیم کرده است:

    مقدمه: در تعریف دعا و معنای لغوی و اصطلاحی آن است. مقدمه که مختصر است بیشتر عنایت به ذکر اخبار «مَن بَلَغ» دارد که هر کس حدیثی در استحباب چیزی بشنود و به آن عمل کند ثواب آن را می‌برد، اگر چه پیامبر(ص) آن را نگفته باشد.[۲] [۳]

این کتاب شامل شش باب است که عبارتند از:

    باب اول، ترغیب بر دعا است از راه عقل و نقل؛ در این باب ابتدا دلیلی عقلی بر لزوم دعا کردن بنده آورده، پس از آن روایات پیامبر(ص) و ائمه(ع) را ذکر کرده است. همچنین آیات قرآن را آورده و بر آنها استدلال نموده است. مؤلف در بین مطالب، اشکالات متعددی که ممکن است به ذهن انسان خطور کند را مطرح کرده و به آنها جواب‌های کاملی داده است.

    باب دوم، در اسباب اجابت دعا؛ ابن فهد در این قسمت، هفت عامل اساسی را مطرح کرده از جمله خود دعا، وقت دعا، مکان دعا، اوقات دعا و… سپس پیرامون هر یک، روایات مربوطه را ذکر کرده است.

    باب سوم، در دعا کننده: این باب در ۲ بخش مرتب شده؛

    اول، آنها که دعایشان مستجاب می‌شود.

    دوم، آنها که دعایشان مستجاب نمی‌شود. و روایات دربارهٔ هر یک.

    باب چهارم، در چگونگی خواندن دعا؛ شامل:

    مقدمات دعا، مانند: طهارت، استعمال بوی خوش، استقبال قبله و…

    آداب مقارن دعا مانند تکرار، مخفی کردن دعا، گروهی دعا کردن و…

    آداب بعد از دعا، مانند همیشگی بودن دعا، کشیدن دست به صورت و صلوات فرستادن، ترک گناهان بعد از دعا و…

    خاتمه، بحثی در ریا و عُجب با استفاده از روایات معصومین(ع) که شامل معنای آنها، خطرات، راه علاج و… می‌شود.

    باب پنجم، در ذکر است. ابن فهد استحباب ذکر در همه اوقات را متذکر شده و سپس بعضی از اذکار را از جمله ذکر تحمید، تهلیل و تکبیر، تسبیحات اربعه و… بر شمرده است.

    باب ششم، در تلاوت قرآن: ابن فهد درباره قرآن در خانه داشتن و قرائت آن، قرائت قرآن قبل از خواب، شفا گرفتن به قرآن و… سخن می‌گوید. در پایان این باب نیز، فوایدی از آیات و سور قرآن ذکر کرده است.

    خاتمه: ابن فهد حلی، در خاتمه، اسماءالله الحسنی را با ذکر روایتی از پیامبر(ص) بیان کرده، پس از آن هر یک از ۹۹ اسم الهی را توضیحی مختصر داده و در پایان سخنی در مورد تکثّر اسماء الهی و یگانه بودن خداوند و وجه جمع این دو بیان نموده است.[۴] [۵] [۶]

پژوهش‌های پیرامون کتاب

تلخیص کتاب

مؤلف پس از تألیف کتاب، تلخیص آن را با نام «نبذه الباغی فی ما لا بد منه من آداب الداعی» تألیف کرد.. علت آن را هم این دانسته که کتاب حاضر برای کسانی است که تفصیل را بخواهند.[۷]

ترجمه عده الداعی با عنوان آیین بندگی و نیایش

ترجمه

کتاب «عده الداعی» در چند نوبت ترجمه شده است. از جمله ترجمه‌های کتاب، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

ترجمه کتاب توسط علی بن حسن زواری با نام «مفتاح النجاه» که از شاگردان محقق کرکی و استاد ملا فتح‌الله کاشانی است.

ترجمه‌ای توسط نصیر الدین، محمد انصاری در سال ۹۶۷ق

ترجمه کتاب توسط سید صادق توشخانکی در سال ۱۳۰۱ق.[۸]

ترجمه محمد حسین نائیجی با عنوان آداب راز و نیاز به درگاه بی‌نیاز، قدس، چاپ دوم ۱۳۸۶ش.

 ترجمه حسین فشاهی، کتابفروشی جعفری، مشهد

 ترجمه حسین غفاری ساروی با عنوان آئین بندگی و نیایش، مؤسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۷ق، قم. [۹]

چاپ

این کتاب، بارها در هند و ایران به چاپ رسیده است. برخی چاپ‌ها عبارتند از:

۱. چاپ سنگی ۱۲۷۴ق، ایران؛

۲. تحقیق احمد موحدی قمی که توسط کتابخانه وجدانی در قم چاپ شد.

۳. تحقیق مؤسسه معارف اسلامی، ۱۴۲۰ق، قم.[۱۰]

پی نوشت:

۱. حلی، عده الداعی، ص۸.

۲. حلی، عده الداعی، مقدمه کتاب، ص۹.

۳. حلی، عده الداعی، ۱۳۷۵ش، فهرست ترجمه کتاب.

۴. حلی، عده الداعی، مقدمه کتاب، ص۹.

۵. حلی، عده الداعی، ۱۳۷۵ش، فهرست ترجمه کتاب.

۶. مردی، «عدّه الداعی از ابن فهد حلی»، بنیاد فرهنگی امامت.

۷. آقابزرگ، الذریعه، ج۲۴، ص۳۶.

۸. آقابزرگ، الذریعه، ج۴، ص۱۱۶.

۹. مردی، «عدّه الداعی از ابن فهد حلی»، بنیاد فرهنگی امامت.

۱۰. آقابزرگ، الذریعه، ج۴، ص۱۱۶. عباسعلی مردی، عدّه الداعی از ابن فهد حلی.

منابع

۱. تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.

 ۲. حلی، احمد بن فهد، عده الداعی، قم، مکتبه وجدانی.

 ۳. حلی، احمد بن فهد، عده الداعی، قم، ترجمه حسین غفاری، بنیاد معارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.

 ۴.  مردی، «عدّه الداعی از ابن فهد حلی»، سایت امامت، تاریخ انتشار: ۲۸ خرداد ۱۳۹۳ش.

منبع: ویکی شیعه