شیعه و «رفض»

اشاره:

در میان اهل سنت گاهی کلمه رافضه یا رافضی بر مذهب شیعه اطلاق می شود. در برخی متون اهل سنت به ویژه کتابهای مربوط به وهابیت این کلمه بسیار به چشم می خورد. کسانی که از این کلمه به جای شیعه استفاده می کنند، قصد تنقیص شیعه را دارند. بنابراین لازم است که این کلمه و اطلاق آن بر مذهب شیعه در اینجا مورد بررسی قرار بگیرد.

«رافضه» از ماده «رفض» به معنای ترک کردن و رها کردن است، چنانچه در مقابیس اللغه آمده : (رفضتُ الشیء أی ترکته) یعنی فلان شیء را رفض کردم یعنی آن را ترک کردم. در ادامه می‌گوید: به کسانی که با امیران و حاکمان خود مخالفت می‌کردند ، روافض گفته می شد.[۱]

این واژه در ابتدا، همان طور که در معنای لغوی آن گفته شد، به کسانی که با حکومت وقت مخالفت می کردند ، اطلاق می شده است، چنانکه معاویه این لفظ را بر مروان و عده‌ای دیگر، که پس از جنگ جمل نزد او آمده بودند به کار برد و در نامه خود به عمرو عاص نوشت: «وقد سقط الینا مروان بن الحکم فی رافضه اهل البصره؛[۲] یعنی مروان بن حکم با گروهی از رافضه بصره (کسانی که با علی-علیه السلام- مخالفت می‌کردند) نزد ما آمد». اینکه بعدها به شیعیان رافضه گفته شد به این دلیل بود که شیعیان را به خروج از دین و ترک آن متهم می کردند. و آنان را مخالف و ترک کننده خلفا می‌دانستند.

این اصطلاح در مورد شیعیان از سوی دشمنان به دو صورت به کار رفته است:

الف. گاهی این واژه به همه فرقه‌های شیعه اطلاق شده، چنانکه اسفراینی ، امامیه را یکی از فرقه های رافضه در کنار دو فرقه دیگر (کیسانیه و زیدیه) بر شمرده است.[۳]

ب. گاهی این واژه به فرقه خاصی از شیعه (امامیه) اطلاق شده چنان که ابوالحسن اشعری گفته است: «دومین گروه از شیعه ، رافضیان یا امامیه اند».[۴]

به هر حال با مطالعه در تاریخ متوجه می‌شویم که بعضی از اهل سنت از این اصطلاح به عنوان حربه برای تضعیف و به انزوا کشیدن شیعه استفاده می‌کردند، چرا که از این طریق آنها را به رها کردن و ترک دین و خروج از اسلام متهم می کنند. وقتی شیعیان با چنین برخوردی از طرف اهل‌سنت مواجه می‌شدند، نزد ائمه: می رفتند و از این وضع شکایت می‌کردند. ائمه: با درایت این مشکل را به نحو مطلوبی حل می کردند. در روایتی آمده که یکی از یاران امام صادق علیه السلام  به ایشان عرض کرد: مردم به ما لقبی می‌دهند که کمر ما را شکسته و قلب‌های ما را پژمرده کرده است و حاکمان به بهانه این لقب خون ما را مباح می‌دانند. امام صادق علیه السلام  فرمود: آیا منظورت لقب«رافضه» است، عرض کرد: آری، امام علیه السلام او را دلداری داد و به او فرمود: اندوهگین مباش که گروه خاصی از اصحاب موسی که فرعون را رها کردند به این نام، نامیده شدند… آری شما بدی را رها کردید ولی آنان (آنهائی که شمارا رافضی خوانده اند)خوبی را».[۵]

به هر حال جای بسی تعجب است که محبّان اهل بیت علیهم السلام به خروج از دین متهم می شوند، این در حالی است که بنا بر فرمایش پیامبر اسام صلی الله علیه و آله و سلم مرگ همراه با محبّت آنان، مرگ در اوج کمال ایمان است (من مات علی حبّ آل محمد مات مؤمناً متکمل الایمان).[۶]

پی نوشت:

[۱] . محمد بن فارس، معجم مقابیس اللغه، ذیل کلمه رفض.

[۲] . نصر بن مزاحم: وقعه صفین، مؤسسه العربیه الحدیثه، ص ۲۴ و شبیه این عبارت در: بلاذری، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، ج ۳، ص ۷۲.

[۳] . اسفراینی: التبصیر فی الدین، تحقیق از کمال یوسف الحوت، عالم الکتب، چاپ اول، ۱۴۰۳ هـ ، ص ۲۷ .

[۴] . اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، مکتبه العصریه، ج ۱، ص ۸۸ .

[۵] . کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، دارالاضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۵، ج ۸، ص ۲۸.

[۶] . دیوان شافعی، دار احیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۴۰۲ هـ ، ص ۵۵. و ابن عساکر، تاریخ دمشق، تحقیق علی شیری، دارالفکر، ج ۹، ص ۲۰.