روزه مسافر از دیدگاه شیعه و سنی

اشاره:

روزه ماه مبارک رمضان، که از ضروریات دین اسلام می باشد، در ماه شعبان سال دوم هجری بر مسلمانها واجب شد. یکی از موانع چنین روزه ای، سفری است که در آن نمازهای چهار رکعتی کوتاه و دو رکعت می شود.(۱) درباره اینکه آیا افطار روزه ماه رمضان بر مسافر واجب است یا جائز، دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. اهل سنت معتقدند از آنجا که افطار روزه بر مسافر، جایز می باشد، چنین شخصی در انجام و عدم انجام روزه، مخیر است، و البته اگر روزه نگیرد بعداً باید قضای آن را انجام دهد. ولی شیعه قائل است است که افطار روزه بر وی واجب است و اگر روزه بگیرد، باید قضای آن را بعداً انجام دهد (البته اگر مسافر قبل از ظهر به وطن یا جایی که قصد اقامت ده روز در آنجا را دارد، برسد، آن روز را باید روزه بگیرد. و نیز اگر فردی بعد از ظهر از چنین جایی بخواهد سفر نماید، باید بر روزه خود باقی بماند.

ریشه بحث

 تفاوت دیدگاه درباره جائز بودن روزه در سفر و وجوب افطار در سفر، ناشی از اختلاف تفسیر آیات مربوط به روزه مسافر می باشد و از آنجا که سه آیه مربوط به روزه به منزله کلام واحدی است، لذا به بیان این آیات می پردازیم تا فهم دقیق ریشه این بحث شناخته شود، خداوند درباره روزه ماه رمضان خطاب به مسلمانها می گوید: «ای اهل ایمان، روزه بر شما واجب شد چنانکه بر امتهای گذشته واجب شده بود، باشد که پرهیزگار شوید، (این روزه) چند روزی می باشد و هر که از شما بیمار و یا در سفر باشد، روزهای دیگری(را روزه بگیرد)، و بر کسانی که روزه، طاقت فرساست، در عوضِ (هر روز) تهیدستی را غذا دهد، و هر کس به میل خود کار نیکی را انجام دهد برایش بهتر است. و روزه گرفتن برای شما بهتر است، اگر می دانستید. ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن برای راهنمایی مردم و نشانه هایی از هدایت و جدایی حق از باطل، نازل شده است. پس هر کس از شما که این ماه را دریافت روزه بگیرد و هر کس که بیمار و یا در سفر باشد، به همان تعداد در روزهای دیگر (قضا نماید)، خدا برای شما خواهان آسانی بوده و سختی نمی خواهد. هدف این است که این روزه ها را تکمیل کنید، و خدا را بر اینکه شما را هدایت نموده، بزرگ شمارید، باشد که سپاس گزاری کنید.)(۲)

همان طور که ملاحظه شد خداوند می فرماید، کسی که مریض و یا در سفر باشد، چند روزی دیگر (غیر از ماه رمضان) را روزه بگیرد. چنین کلامی به وضوح، وجوب افطار مسافر را می رساند. ولی اهل سنت برای اینکه دیدگاه خود را بر قرآن تحمیل نمایند. از این ظاهر قرآن دست برداشته و برای اثبات نظریه خود، «فأنظر» را در تقریر گرفته اند. یعنی گفته اند کلام خداوند در اصل چنین بوده: وَ مَنْ کانَ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ فأنظر فَعِدَّه مِنْ أَیامٍ أُخَرَ. (کسی که مریض یا در سفر باشد و افطار کند، باید درچند روز دیگر روزه بگیرد.)

پاسخ چنین ادعایی این است که همان طور که خود اهل سنت گفته اند در تقدیر گرفتن چیزی در کلام، برخلافِ ظاهر کلام بوده و در جایی می توان مرتکب این خلاف ظاهر شد که قرینه ای بر آن دلالت نماید و در اینجا چنین قرینه ای وجود ندارد.(۳)

احادیث و روزه مسافر

 سنی و شیعه روایت کرده اند که پیامبر فرموده: لیس من البرّ الصیام فی السفر،(۴) (روزه در سفر از از اعمال نیک نمی باشد). و در تفسیر المنار آمده که پیامبر فرمود: الصائم فی السفر کالمفطر فی الحضر(۵) (روزه دار در سفر، همانند افطارکننده در وطن می باشد) و نیز شیعه احادیث فراوانی را از ائمه( علیهم السلام)  نقل نموده که مسافر نباید در سفر روزه بگیرد.(۶) که این احادیث همگی در واقع تفسیری برای آیات مربوط به روزه ی مسافر می باشد. بنابراین توجه به ظاهر آیات و تفسیری که از پیامبر و خاندان اهل بیت (علیهم السلام) درباره روزه مسافر آمده، راهی برای اظهار نظر و اجتهاد شخصی باز نمی گذارد.

پی نوشت:

جهت اطلاع بر شرائط قصر نماز از دیدگاه مذاهب مختلف رجوع کنید به: الفقه علی المذاهب الخمسه، محمدجواد مغنیه، ص ۱۳۹، دارالتعارف للمطبوعات، هفتم، ۱۴۰۲ ق.
بقره، ۱۸۳-۱۸۰٫
ر.ک: تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج ۲، ص ۱۱، منشورات الاعلمی للمطبوعات، بیروت، سوم، ۱۳۹۳ ق.
التفسیر الکاشف، محمدجواد مغنیه، ج ۱، ص ۲۸۳، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۹۶۸ م.
همان.
وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۱۲۳، باب وجوب الافطار فی السفر فی شهر رمضان مع الشرایط….، مکتبه الاسلامیه، سوم، ۱۳۹۶ ق .

منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.