رمضان، ماه میهمانی خدا

روزه

زمان مطالعه : 17 دقیقه

توسط : حمید الله رفیعی

0 نظر

اشاره:

رمضان، ماه برکت، رحمت، مغفرت، توبه، انابه، صبر و مواسات. رمضان ماه تقوا و طهارت و رهایی از شر نفس و به خدا پیوستن است. رمضان، ماه علی(علیه السلام) آن مقتدای عدالت و انسانیت است که نماز خون و شهادت در محراب عشق را برای اولین بار به یادگار گذاشت. در روایات رسیده از معصومان(علیه السلام) نام ها و اوصاف بسیاری برای ماه رمضان آمده است، که نام های یادشده بخشی از آن به شمار می آیند.^(۱)ولی در این میان به نظر می رسد ماه خدا و میهمان خدا، عالی ترین تعبیری است که درباره ماه رمضان به کار برده شده است.

با اینکه همه ماه ها ماه خداست و انسان ها همه وقت از نعمت های مادی و معنوی و در حقیقت از سفره گسترده الهی استفاده می کنند، ولی از آنجا که همه کتاب های بزرگ آسمانی از جمله قرآن که کتاب هدایت و راهنمایی برای همه بشریت است در این ماه نازل شده است، و نیز از آنجا که وظیفه بزرگ الهی روزه در این ماه انجام می شود امتیاز خاصی به این ماه بخشیده است.

ابی بصیر از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده که آن حضرت فرموده اند:

««تورات» در ششم و «انجیل» در دوازدهم ماه رمضان، و «زبور» در هجدهم و قرآن در شب قدر نازل شده است.»^(۲)

با توجه به روایت یادشده ماه رمضان همواره ماه نزول کتاب های آسمانی و ماه هدایت و تربیت بوده است. چرا که هدایت و تربیت بدون دستورات و روش هایی که درست را از نادرست جدا و آن را به مردم تعلیم دهد ممکن نیست.

برنامه تربیتی روزه نیز، باید با آگاهی هر چه بیشتر و عمیق تر از تعلیمات آسمانی هماهنگ گردد، تا جسم و جان آدمی را از آلودگی های گناه شستشو دهد.

روایات بسیاری درباره جایگاه این ماه بزرگ از امامان معصوم(علیهم السلام) رسیده است. ولی جامع ترین آنها که بسیاری از وظایف روزه دار و شرایط یک روزه کامل و فضائل این ماه را بیان می کند، خطبه مشهور پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) روایت شده است که آن حضرت در آخرین جمعه ماه شعبان برای آماده ساختن یاران برای استقبال از ماه مبارک رمضان خطبه ای خواندند و در آن مژده فرا رسیدن ماه رمضان را داده و جایگاه و اهمیت این ماه بزرگ را تشریح کردند و خطاب به مردم فرمودند:

«ای مردم، ماه خدا، با برکت و رحمت و آمرزش به شماروی آورده است.

ماهی که در نزد خدا برترین ماه هاست. روزهایش برترین روزها و شب هایش برترین شب ها و ساعات آن برترین ساعت ها است.

ماهی است که به میهمانی خدا دعوت شده اید و از کسانی که مورد اکرام خدا هستند می باشید.

در این ماه نفس کشیدن شما ثواب تسبیح و ذکر خدا و نیز خواب شما ثواب عبادت خواهد داشت. اعمال شما در این ماه پذیرفته و دعای شما مستجاب است.

پس با نیت های خالص و صادق و دل های پاک از خدا بخواهید که شما را در این ماه به روزه داری و تلاوت قرآن موفق گرداند.

شقاوتمند و به دور از سعادت کسی است که در این ماه بزرگ از رحمت و آمرزش خداوند محروم بماند.

با گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را به یاد آورید.

در این ماه به بینوایان و تهیدستان رسیدگی و بخشش کنید. بزرگان خود را احترام کنید و بر کودکان خود مهربان باشید و با خویشاوندان خود رفت و آمد کرده و پیوند با آنان را محکم سازید.

زبان هایتان را از گناه و بیهوده گویی نگه دارید. چشم های خود را از آنچه نگاه کردن به آن جایز نیست بپوشانید و گوش هایتان را از آنچه شنیدن آن حلال نیست فرو بندید.

بر یتیمان مردم محبت و مهربانی کنید، تا پس از شما با یتیمان تان مهربانی کنند. و از گناهان تان به سوی خدا توبه و بازگشت نمایید. به هنگام نماز دست هایتان را به دعا بردارید، زیرا این اوقات بهترین ساعاتی است که خداوند با عزت و جلال به لطف و رحمت به سوی بندگانش نظر می کند. و چون با او به راز و نیاز پردازند پاسخ شان دهد. و هنگامی که او را صدا کنند لبیک شان گوید، و زمانی که او را بخوانند اجابت شان کند.

ای مردم، به راستی که جان های شما در گرو اعمال شماست، پس با طلب آمرزش الهی آنها را آزاد سازید. پشت شما از بار گناهان، سنگین است پس با سجده های طولانی آن را سبک کنید. و بدانید خدایی که یاد او برتر است به عزت خود سوگند یاد کرده که نمازگزاران و سجده کنندگان را عذاب نکند و در آن روز که آدمیان در پیشگاه پروردگار جهانیان می ایستند، ایشان را به آتش جهنم نترساند.

ای مردم، هر کس از شما که در این ماه روزه دار مؤمنی را افطار دهد، برای او به خاطر این عمل، ثواب آزاد کردن بنده ای و آمرزش گناهان گذشته در نظر گرفته می شود.»

گفته شد: ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) همه ما را توانایی این کار (افطار روزه دار) نیست. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود:

«خود را از آتش جهنم برهانید اگر چه به افطار دادن نصف دانه خرما و یا جرعه آبی باشد.

ای مردم، هر کس از شما اخلاقش را در این ماه نیکو سازد، گذشتن از صراط در قیامت در روزی که قدم ها بر آن می لغزد بر او آسان شود.

و هر که در این ماه بر زیردستان خود آسان گیرد خداوند نیز حساب اعمالش را آسان خواهد گرفت. و هر که در این ماه شر خود را از دیگران باز دارد، خداوند نیز در روز ملاقات غضبش را از او بازدارد. هر که در این ماه یتیمی را گرامی بدارد، خداوند در روز قیامت او را گرامی خواهد داشت.

هر که در این ماه با خویشاوندان خود رفت و آمد نموده و پیوند با آنان را محکم سازد، خداوند او را در روز ملاقات به رحمت خویش پیوند دهد، و هر که در این ماه رابطه خود را با خویشاوندانش ببرد، خداوند نیز رحمتش را در روز قیامت از او خواهد برید.

در این ماه به بینوایان و تهیدستان رسیدگی و بخشش کنید. بزرگان خود را احترام کنید

و بر کودکان خود مهربان باشید

و با خویشاوندان خود رفت و آمد کرده

و پیوند با آنان را محکم سازید.

هر که در این ماه نماز مستحبی به جای آورد، خداوند او را از آتش دوزخ دور می کند. و هر که در این ماه عمل واجبی را انجام دهد خداوند ثواب هفتاد عمل واجب که در ماههای دیگر به جا آورد به او عطا می کند.

و هر که در این ماه بر من (پیامبر اسلام) صلوات بسیار فرستد خداوند در روزی که میزان اعمال سبک شوند، میزان عملش را سنگین گرداند.

هر که در این ماه آیه ای از قرآن بخواند پاداش کسی را دارد که در ماههای دیگر ختم قرآن کرده باشد. ای مردم، در این ماه درهای بهشت گشوده است. پس از خدایتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد. در این ماه درهای جهنم بسته است، پس از خدایتان بخواهید که آنها را به سبب گناهانتان بر شما نگشاید.

در این ماه شیطان ها به بند کشیده شده اند. از خدایتان بخواهید که آنها را بر شما مسلط نگرداند.»

برترین اعمال دوری از گناه

علی(علیه السلام) می فرماید: من در این وقت برخاستم و عرض کردم ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) برترین اعمال در این ماه کدام است؟

آن حضرت فرمودند: ای ابوالحسن، برترین اعمال در این ماه خودداری از اعمالی است که خدا آن را حرام کرده است.

پس آنگاه پیامبر گریست. گفتم ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) چه چیز سبب گریه شما شد؟

فرمود: ای علی، از آنچه در این ماه بر تو روا می دارند می گریم، گویی تو را می بینم که برای پروردگارت به نماز ایستاده ای و شقی ترین و بدبخت ترین افراد در میان اولین و آخرین انسان ها و همتای کسی که ناقه قوم ثمود را از پای درآورد برخاسته بر فرق تو ضربه ای فرود می آورد که محاسنت را به خون سرت رنگین می کند. پس عرض کردم ای رسول خدا؛ آیا این در حالی است که دینم به سلامت است؟ فرمود: آری، ای علی، هر که تو را دشمن دارد مرا دشمن داشته و هر که تو را ناسزا و دشنام دهد مرا ناسزا و دشنام گفته است. خداوند تبارک و تعالی من و تو را آفرید و مرا و تو را برگزید. مرا برای نبوت و تو را برای امامت اختیار کرد. هر کس امامت تو را انکار کند نبوت مرا انکار کرده است.

ای علی، تو وصی من و پدر فرزندان من و همسر دخترم و جانشین من بر امتم، به هنگام حیات و پس از مرگ من هستی. دستور تو دستور من و نهی و بازداشتن تو نهی من است.

سوگند به خدایی که مرا به رسالت برگزیده و مرا از بهترین مردم قرار داد، تو حجت خدا بر خلقش و امین او بر سرّش و خلیفه او بر بندگانش هستی.^(۳)

با دقت در خطبه یادشده به خوبی روشن می شود که این فرمان الهی تا چه اندازه در نزد خداوند محبوب و ارجمند است.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله):

گفته شد: ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) همه ما را توانایی این کار (افطار روزه دار) نیست.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود:

«خود را از آتش جهنم برهانید اگر چه به افطار دادن نصف دانه خرما و یا جرعه آبی باشد.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله):

بر همین اساس، پیامبر اسلام از قول خداوند تبارک و تعالی نقل می کند که فرمود: «الصوم لی و انا اجزی به؛^(۴) روزه برای من است و من پاداش آن را خواهم داد.»

تردیدی نیست که این همه فضائل و آثار تنها با دست کشیدن از خوردن و آشامیدن … به دست نمی آید بلکه همان گونه که امام صادق(علیه السلام) در روایتی مفصل اشاره کرده اند شرایط خاصی دارد لازم است همان گونه که ظاهر انسان روزه دار است اعضا و جوارح وی نیز، روزه دار باشند. زبان باید از دروغ بپرهیزد. دیدگان باید از نامحرم فرو بسته شوند، نزاع، حسد، غیبت و دیگر رذائل اخلاقی در بین نباشد تا روزه دارای آن آثار باشد.^(۵)

رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) به جابر بن عبداللّه انصاری فرمود: ای جابر، هر کس در روز ماه رمضان روزه بدارد و شب آن را به یاد خدا بیدار شود، شکم را از حرام و دامن را از آلودگی حفظ کند و زبان خویش را نگه دارد، از گناهان بیرون رود همچنان که از این ماه بیرون می رود. جابر گفت: ای پیامبر خدا، چه نیکوست این حدیث.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: ای جابر، چه دشوار است شرایط آن.^(۶)

آثار اخلاقی و تربیتی روزه

روزه دارای ابعاد گوناگون و آثار بسیاری است. که از همه مهم تر بُعد اخلاقی و تربیتی آن است. روزه اگر روزه باشد صفای باطن و پاکیزگی روح را به همراه دارد، چرا که انسان روزه دار با خودداری از خوردن و آشامیدن قوای حیوانی خود را

زبان باید از دروغ بپرهیزد.

دیدگان باید از نامحرم فرو بسته شوند، نزاع، حسد، غیبت و دیگر رذائل اخلاقی در بین نباشد تا روزه دارای آن آثار باشد.

تضعیف و بر هوا و هوس های خود پیروز می گردد. قرآن به هنگام دستور روزه به مؤمنان می فرماید:

«ای مؤمنان، همان گونه که روزه را بر اقوام پیش از شما واجب کرده بودیم آن را بر شما نیز واجب ساختیم تا پرواپیشه شوید.»^(۷)

اسلام می خواهد، مسلمان با روزه داری در ماه مبارک رمضان زمینه پرورش روح و تقوا را در همه زمینه ها در خود ایجاد کنند. زیرا همان گونه که اشاره کردیم، هر گاه انسان از انجام خواسته های طبیعی تن، خودداری کرد، بخوبی می تواند از پیروی هوای نفس خودداری کند بدون تردید رسیدن به مرحله تقوا و پرورش روح در همه ابعاد تنها با امساک از خوردن و آشامیدن به دست نمی آید بلکه شرایط دیگری لازم دارد که بدان اشاره کردیم. بنابراین، اگر دیده می شود که وضع اخلاقی برخی از افراد با اینکه یک ماه را روزه گرفته اند، با گذشته چندان تفاوتی ندارد و به پاکی و تعالی آنان نینجامیده است، به جهت این است که روزه را تنها خودداری از خوردن و آشامیدن پنداشته اند. در حالی که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) می فرماید:

«کوچکترین و آسان ترین چیزی که خداوند در روزه، برای روزه دار واجب کرده امساک از خوردن و آشامیدن است.»^(۸)

براساس روایات، روزه دار، همان گونه که از خوردنی ها و آشامیدنی ها خودداری می کند، باید همه اعضای بدن خود را روزه دار نگه دارد، در این صورت است که خداوند روزه او را می پذیرد و صفای روح و باطن به او عنایت می کند.^(۹)

از باب نمونه علی(علیه السلام) از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) نقل کرده است:

«هر کس برای رضای خدا و پاداش اخروی، در ماه رمضان روزه بگیرد و گوش و چشم و زبان خود را از مردم بازدارد خداوند روزه او را می پذیرد و همه گناهان او را می بخشد و به او ثوابی معادل ثواب صابران عنایت می کند.»^(۱۰)

در حدیث یادشده، پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) کنترل چشم و گوش و زبان را به همراه خودداری از دیگر مبطلات چون خوردن و آشامیدن از شرایط روزه کامل و واقعی داشته است. بدون تردید اگر مسلمانی اینگونه که پیامبر فرموده روزه بگیرد. و جسم و جان خود را به مدت یک ماه تمرین و پرورش دهد به مرحله صفای باطن و تعالی روح و تقوا در ابعاد گوناگون خواهد رسید.

جامعه ای پاک و پاکیزه

اسلام با دستور روزه به همه مؤمنان «یا ایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام …»^(۱۱)

می خواهد که مسلمانان جامعه ای پاک و پاکیزه داشته باشند. جامعه ای که از تزویر، خیانت، ستمگری و تجاوز به حقوق و شخصیت یکدیگر پاک باشد. به همین جهت اسلام، افزون بر تشریح قانون های گسترده که همه ابعاد زندگی بشری را در برمی گیرد با واجب کردن یک ماه روزه در ماه مبارک رمضان، تمایلات شیطانی و هوس های سرکش انسان ها را سرکوب می کند. نکته ای که درخور دقت است و در خطبه رسول خدا نیز بدان اشاره شده این است که اسلام، پیش از آنکه پیروان خود را به کارهای نیک وادارد از ارتکاب گناه و پلیدی باز می دارد. چرا که اگر زمینه آموزش احکام و تربیت اسلامی آماده نباشد، هر گونه تبلیغ و تلاش بیهوده است. از این رو گاه وقتی که علی(علیه السلام) از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) سؤال می کند که بهترین عمل در ماه رمضان کدام است؟ آن حضرت می فرماید:

«الورع عن محارم اللّه ؛^(۱۲) بهترین عمل در این ماه، دوری از گناهان است.»

روزه اگر روزه باشد صفای باطن

و پاکیزگی روح را به همراه دارد،

چرا که انسان روزه دار با خودداری از خوردن

و آشامیدن قوای حیوانی خود را

تضعیف و بر هوا و هوس های خود

پیروز می گردد.

تردیدی نیست که گناه و تجاوز به حقوق دیگران بنیاد هر جامعه ای را سست و متزلزل و سپس نابود می کند. تاریخ بیانگر آن است که هر جامعه ای تا زمانی می تواند پایدار بماند و به سیر صعودی خود ادامه دهد که به گناه و فساد آلوده نشده باشد. و چون جامعه ای به گناه و فساد، بی قانونی و تجاوز به حقوق دیگران روی آورد متزلزل و سپس از بین خواهد رفت. روزه ای که اسلام بدان دستور می دهد در واقع مبارزه ای همه سویه علیه همه انواع فساد و آلودگی هاست. و اگر با شرایط آن انجام پذیرد ریشه همه فسادها، انحراف ها و آلودگی های اجتماعی از دل و جان انسان ها کنده شده و به جای آن صفا و پاکی نشانده می شود.

اجابت دعای روزه داران

چون شخص روزه دار به منظور اطاعت از خدا، از خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات روزه خودداری می کند، از صفای باطن و حالات روحانی و معنوی خاصی برخوردار می گردد. وجود این حالت در انسان او را به نزول رحمت های الهی و اجابت دعاهایش امیدوار می سازد همان گونه که امام سجاد(علیه السلام) می فرماید:

دعای روزه دار به هنگام افطار پذیرفته می شود.^(۱۳)

در خطبه و دیگر روایاتی که از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) بدان اشاره کردیم به صورت مطلق به هنگام افطار و غیر آن از اجابت دعای روزه دار سخن گفته شده است. البته به هنگام افطار چون حالت روحانی ویژه ای برای روزه دار پدید می آید، در روایات از جمله روایت یادشده سفارش شده که روزه دار در آن هنگام دعا کند که دعایش پذیرفته می شود.

اسلام می خواهد، مسلمان با روزه داری در ماه مبارک رمضان زمینه پرورش روح و تقوا را در همه زمینه ها در خود ایجاد کنند.

زیرا همان گونه که اشاره کردیم،

هر گاه انسان از انجام خواسته های طبیعی تن، خودداری کرد، بخوبی می تواند

از پیروی هوای نفس خودداری کند.

امام صادق(علیه السلام) درباره سیره پیامبر(صلی الله علیه و آله) چنین می فرماید:

«هر وقت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می خواست افطار کند می فرمود: پروردگارا برای تو روزه گرفتیم و با روزی تو افطار می کنیم، پس این روزه را از ما بپذیر، تشنگی رفت و سیراب شدیم. لیکن پاداش روزه بر جای مانده است.»^(۱۴)

آثار و برکات اجتماعی روزه

روزه افزون بر آثار تربیتی، آثار اجتماعی بسیاری دارد که به نمونه ای از آنها اشاره می شود.

۱. درس مساوات و برابری:

روزه به مسلمانان درس مساوات و برابری می دهد با انجام این دستور الهی، افراد ثروتمند درد فقر و ناداری و گرسنگی را به گونه ای محسوس می چشند، و به خوبی از درد دل آنان آگاه می گردند. همین احساس آنها را وامی دارد تا به یاری آنان بشتابند.

ممکن است گفته شود که با توصیف حال گرسنگان و محرومان می توان ثروتمندان را متوجه حال فقیران ساخت. ولی بدون تردید، اگر این مسئله با روزه داری جنبه عینی به خود بگیرد اثر آن بسیار بیشتر است از این روی در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که هشام بن حکم از علت تشریع روزه پرسید، امام چنین پاسخ دادند:

«انما فرض اللّه الصیام لیستوی به الغنی و الفقیر و ذلک ان الغنی لم یکن لیجدمس الجوع، فیرحم الفقیر، و ان الغنی کلما اراد شیئا قدر علیه، فاراداللّه تعالی ان یسوی بین خلقه، وان یذیق الغنی مس الجوع و الالم، لیرق علی الضعیف و یرحم الجائع؛^(۱۵)

بر اساس روایات، روزه دار، همان گونه که از خوردنی ها و آشامیدنی ها خودداری می کند، باید همه اعضای بدن خود را

روزه دار نگه دارد، در این صورت است که خداوند روزه او را می پذیرد

و صفای روح و باطن به او عنایت می کند.

روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و ثروتمند مساوات برقرار گردد. و این بدان سبب است که ثروتمند طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند. چرا که ثروتمندان هر چه را بخواهند (از امور مادی) برای آنان فراهم است، خدا می خواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگی و درد و رنج را به ثروتمندان بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رسیدگی کنند.»

۲. کاهش جرم و جنایت

با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، آمار جرائم و جنایات در میان مسلمانان به گونه ای چشمگیر کاهش می یابد و رغبت مردم به کارهای نیک فزونی می گیرد. دعاها، انفاق ها، تلاوت قرآن، رفت و آمد با خویشان و دوستان، شرکت در محافل دینی و … در این ماه بیش از ماههای دیگر است. و این امر در تقویت روح همبستگی اسلامی و تحریک عواطف انسانی تأثیر بسزایی دارد.

و اگر با شرایط آن انجام پذیرد ریشه همه فسادها، انحراف ها و آلودگی های اجتماعی از دل و جان انسان ها کنده شده و به جای آن صفا و پاکی نشانده می شود.

آماری که همه ساله پس از ماه مبارک رمضان منتشر می شود بیانگر آن است که در سرتاسر ایران جرم و جنایت به صورت محسوس و گاه تا چهل یا پنجاه درصد کاهش می یابد. و تعداد کسانی که به دادگاهها مراجعه می کنند نیز به نصف کاهش می یابد. مردم در کوچه و بازار کمتر دروغ می گویند و نیز کمتر سر یکدیگر کلاه می گذارند. حتی دزدی ها در این ماه کاهش می یابد و … و همه اینها از آثار روزه و روزه داری است.

امام صادق(علیه السلام):

روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و ثروتمند مساوات برقرار گردد.

و این بدان سبب است که ثروتمند طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند. چرا که ثروتمندان هر چه را بخواهند

(از امور مادی) برای آنان فراهم است،

خدا می خواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگی و درد و رنج را

به ثروتمندان بچشاند تا به ضعیفان

و گرسنگان رسیدگی کنند.»

آثار بهداشتی و درمانی روزه

در حدیثی از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) آمده است: «صوموا تصحوا؛^(۱۶) روزه بگیرید تا تندرست شوید.» در طب قدیم و همچنین در طب جدید آثار «امساک» در درمان بسیاری از بیماری ها به اثبات رسیده است. و کمتر طبیبی است که در گذشته و حال به این حقیقت اشاره ای نکرده باشند از باب نمونه: حکیم قرن ششم پیش از میلاد، فیثاغورث به شاگردانش توصیه می کرد تا در مواقع بیماری و نیز به منظور تهذیب نفس از نوعی امساک کمک بگیرند. سقراط نیز، که او را پدر دانش پزشکی نامیده اند برای حفظ صحت و درمان بیماری ها «امساک» را برای مدتی طولانی ضروری می دانست.^(۱۷)

بسیاری از مردم چنین می پندارند که غذای بیشتر انرژی بیشتری تولید می کند غافل از اینکه غذای زائد و اضافی، موجب اختلال دستگاه گوارش و سبب ذخیره شدن چربی های خارج از اندازه است و بیماری های گوناگونی را به وجود می آورد. بیماری های خطرناک چاقی، تصلب شرایین، انسداد عروق، دیابت و بسیاری از بیماری های دیگر ریشه در تغذیه زیاد و گاهی هم معلول کیفیت آن است.

در روایات افزون بر روزه داری از ضررهای شکم پرستی و منافع امساک و کم خوری بسیار سخن گفته شده است و همواره مسلمانان به رعایت اعتدال در استفاده از انواع غذاها فرمان داده شده اند.

یکی از درباریان منصور دوانیقی «خلیفه عباسی» نقل می کند:

روزی حضرت صادق(علیه السلام) در مجلس خلیفه حاضر بود. یک طبیب هندی کتابی درباره طب در دست داشت و می خواند و آن حضرت ساکت نشسته بود. چون طبیب از خواندن کتاب باز ایستاد، به امام صادق گفت: آیا مایلی چیزی از این کتاب به شما بیاموزم؟ امام فرمود:

نه، زیرا آنچه از قواعد طبی که نزد من است بهتر از چیزی است که تو داری و سپس فرمودند:

من دستور پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) را به کار می بندم که فرمود:

«المعده بیت الداء و الحمیه هی الدواء؛^(۱۸) معده مرکز بیماری ها و امساک بالاترین داروهاست.»

آن طبیب هندی با شگفتی گفت: طب غیر از این چیزی نیست. به نقلی دیگر، طبیب هندی از امام پرسید که این دانش را از کجا آورده ای؟ امام فرمود: این سخن را از پدرانم و آنها از پیامبر اسلام و پیامبر اسلام از جبرئیل و خداوند تبارک و تعالی آموخته است. طبیب هندی گفت: راست گفتی و من شهادت می دهم که خدایی جز خدای یگانه وجود ندارد و محمد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) است.^(۱۹)

امروزه نیز پزشکان معترفند که مسئله تغذیه نقش مهمی در سلامت و بیماری انسان دارد همان گونه که طبیب روسی «الکسی سوفورین» در کتاب خود می نویسد:

۹۵% بیماری های مردم از شکم خوارگی و سوءتغذیه سرچشمه می گیرد.^(۲۰)

وی در جای دیگر می نویسد:

«درمان از طریق روزه فائده ویژه ای برای کم خونی، ضعف روده ها، التهاب بسیط و مزمن، دمل های داخلی و خارجی، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقاء، نوراستنی، عرق النساء، خراز «ریختگی پوست» بیماری های چشم، مرض قند، بیماری های جلدی، بیماری های کلیه، کبد و بیماری های دیگر دارد. معالجه از طریق امساک اختصاص به بیماری های فوق ندارد، بلکه بیماری هایی که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول های جسم آمیخته شده همانند: سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا می بخشد.»^(۲۱)

آماری که همه ساله پس از ماه مبارک رمضان منتشر می شود بیانگر آن است که در سرتاسر ایران جرم و جنایت به صورت محسوس و گاه تا چهل یا پنجاه درصد کاهش می یابد.

و تعداد کسانی که به دادگاهها مراجعه می کنند نیز به نصف کاهش می یابد.

مردم در کوچه و بازار کمتر دروغ می گویند

و نیز کمتر سر یکدیگر کلاه می گذارند.

حتی دزدی ها در این ماه کاهش می یابد و …

و همه اینها از آثار روزه و روزه داری است.

برخی از تعالیم اسلام در این باره جنبه پیشگیری و برخی دیگر جنبه درمانی دارد در بخش پیشگیری به پیروان خود سفارش کرده است تا گرسنه نشوند از خوردن غذا خودداری کنند.

و به هنگام خوردن غذا پیش از آنکه سیر شوند از خوردن دست بکشند.^(۲۲)

و در بخش درمانی، روزه داری بهترین درمان است روزه مواد زائد و اضافی و جذب نشده بدن را می سوزاند. افزون براین، نوعی استراحت برای دستگاههای گوارشی و عامل مؤثری برای سرویس کردن آنهاست. و با توجه به اینکه این دستگاه در طول سال مشغول به کار است. این استراحت ضررری است.

روشن است که روزه دار به هنگام سحری خوردن و یا افطار کردن نباید در خوردن و آشامیدن افراط کند، تا از آثار بهداشتی و درمانی روزه نیز بهره مند شود.

در حدیثی از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) آمده است: «صوموا تصحوا؛ روزه بگیرید تا تندرست شوید.» در طب قدیم و همچنین در طب جدید آثار «امساک» در درمان بسیاری از بیماری ها به اثبات رسیده است. و کمتر طبیبی است که در گذشته و حال به این حقیقت اشاره ای نکرده باشند از باب نمونه: حکیم قرن ششم پیش از میلاد، فیثاغورث به شاگردانش توصیه می کرد تا در مواقع بیماری و نیز به منظور تهذیب نفس از نوعی امساک کمک بگیرند. سقراط نیز، که او را پدر دانش پزشکی نامیده اند برای حفظ صحت و درمان بیماری ها «امساک» را برای مدتی طولانی ضروری می دانست.