راهکار قرآنی مقابله با وسواس خناس

مبارزه با وسواس و وسوسه، جهاد اکبر استو قلبی که جایگاه یاد خداوند و حرم الهی است، وسوسه به آن راه ندارد، اما قلبی که خالی از یاد خداوند است، وسوسه به آن وارد می‌شود. وسواس فکری یکی از بحث‌های مهم در قرآن کریم است. بنا به فرموده خداوند در قرآن کریم، وسواسی همیشه همراه انسان است و انسان هیچ‌گاه بدون وسواسی و وسوسه زندگی نمی‌کند، اما راهکار ارائه می‌دهد تا با وسواس مبارزه کند.

جهاد اکبر

مبارزه با وسواس و وسوسه به‌عنوان جهاد اکبر ذکر شده، زیرا در این میدان پرخطر، همواره وسوسه، شیطان و انسان وسوسه‌گر و هوای نفس همراه انسان است و انسان را همیشه تحریک می‌کنند. خداوند در قرآن کریم میفرماید:

«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی کَبَدٍ؛۱ به‌راستى که انسان را در رنج آفریده‏‌ایم».

انسان در جهاد اصغر چند سال مبارزه می‌کند که یا پیروز می‌شود و یا شکست می‌خورد، اما در جهاد اکبر، همیشه با یک دشمن قدار و بی‌رحم مواجه است که باید تا آخر عمر با آن مبارزه کند، به همین خاطر، مبارزه با وسواس و وسوسه به‌عنوان جهاد اکبر یاد شده است.

احساس خطر همیشگی از وساوس شیطانی

خداوند در قرآن کریم انسان را از بسیاری چیزها ترسانده، اما هیچ یک از خطرات را به اندازه وسوسه نترسانده است؛ چنانچه در سوره «ناس» سه بار می‌فرماید «بگو پناه می‌برم»:

«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ؛ مَلِکِ النَّاسِ؛ إِلهِ النَّاسِ؛ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ؛ الَّذی یُوَسْوِسُ فی‏ صُدُورِ النَّاسِ؛ مِنَ الْجِنَّهِ وَ النَّاسِ؛۲ بگو پناه می‌برم به پروردگار مردم، به مالک و حاکم مردم، به(خدا و) معبود مردم، از شر وسوسه‌گر پنهان‌کار که در درون سینه انسان‌ها وسوسه می‌کند، خواه از جن باشد یا از انسان».

با توجه به آیه «مِنَ الْجِنَّهِ وَ النَّاسِ»، وسوسه‌گر‌ها یا از جن و یا از انسان‌ها هستند. شیطان نیز از جن است، این آیه نشان می‌دهد که در وجود هر انسانی، یک شیطانی مأمور است که در جان انسان فقر را بدمد و انرژی منفی در وجود او بکارد، اما انسان مؤمن هیچ‌گاه ناامید نمی‌شود و می‌داند که وعده خداوند حق است.

خداوند در سوره ناس نشان می‌دهد که در این مسیر، خطر بسیار جدی است و آنان که احساس خطر نمی‌کنند در غفلت هستند. یکی از معیار‌ها برای این که بدانیم در حال غفلت هستیم یا نه، این است که انسان احساس خطر کند، چنانچه خداوند در این سوره می‌فرماید علاوه بر این که در وجودت به خدا پناه می‌بری باید به زبان هم جاری کنی که «قُلْ أَعُوذُ».

وسوسه به قلبی که حرم الهی است، راه ندارد

تمام انسان‌هایی که زمین خوردند، گرفتار وسوسه فکری شده‌اند. «قَلْبُ الْمُؤْمِنِ عَرْشُ الرَّحْمَنِ؛۳ قلب مؤمن عرش الهی است»، قلبی که جایگاه یاد خداوند و حرم الهی است، وسوسه به آن راه ندارد و از آن فرار می‌کند، اما قلبی که خالی از یاد خداوند است، وسوسه به آن وارد می‌شود.

یکی از ابزار بیرون راندن وسواس خناس از قلب انسان از دیدگاه قرآن کریم، تقوای الهی است. خداوند می‌فرماید:

«إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ؛۴ پرهیزگاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند، به یاد خدا و پاداش و کیفر او می‌افتند؛ و در پرتو یاد او، راه حق را می‌بینند و ناگهان بینا می‌شوند».

کار شیطان این است که با طواف به دور انسان، او را غافل کند، اما شعاع نورانیت انسان‌های باتقوا به واسطه یاد خدا، شیطان را از آنها دور می‌کند. ذکر باید از قلب انسان برخاسته شود و اگر تنها لقلقه زبان باشد، فایده‌ای ندارد؛ چه بسیارند انسان‌های عالم که دارای علم زیاد هستند، اما در عین جاهل هستند، زیرا علم دارند اما به آن عمل نمی کنند، ذکر می‌گویند، اما قلبی نیست.

از موارد و مصادیق وسوسه می‌توان به این آیه اشاره کرد که خداوند می‌فرماید:

«الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَهً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ؛۵ شیطان، شما را وعده فقر و تهیدستی می‌دهد و به فحشا و زشتی‌ها امر می‌کند اما خداوند وعده آمرزش و فزونی به شما می‌دهد و خداوند، قدرتش وسیع و به هر چیز داناست».

با توجه به این آیه، یکی از وسوسه‌هایی که شیطان انجام می‌دهد، این است که انرژی منفی را به درون قلب انسان پمپاژ می‌کند، فقر تنها به معنای نداری نیست، بلکه فقر به معنای ناتوانی، نداشتن و غیره هم هست و شیطان همواره نداشتن، ناتوانی، قادر نبودن و موارد منفی را به انسان تلقین می‌کند.

خطر نفوذ شیطان در دل انسان

شیطان گاهی انسان را به وسواس می‌اندازد، وسواسی در طهارت و نجاست، وسواسی اعتقادی، وسواسی در رفتار و غیره؛ خداوند در این باره می‌فرماید هرگاه صدای منفی در درن تو طنین‌افکن بود، بدان که صدای شیطان است، اما هر گاه صدای مثبت و انرژی در دورن تو به گوش رسید بدان که صدای رحمان است.

در روایتی از پیامبر گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمده: «ما من مؤمن الّا و لقلبه فى صدره اذنان: اذن ینفث فیها الملک، و اذن ینفث فیها الوسواس الخناس فیؤید اللّه المؤمن بالملک، فهو قوله سبحانه: و ایدهم بروح منه؛۶

قلب هر انسان باایمانى داراى دو گوش است؛ گوشى که در آن فرشته الهام‌بخش می‌دمد، و گوشى که وسوسه‌گر خناس. خداى فرزانه انسان باایمان و کمال‌جو را به‌وسیله فرشته وحى یارى می‌رساند و این است مفهوم این آیه که می‌فرماید: «… و ایدهم بروح منه».

وسواس به معنای هر صدای آهسته‌ای است که انسان را به انحراف بکشد و خناس نیز به معنای موجودی که مرتب آشکار می‌شود تا نیش بزند؛ انسان مؤمن به صدای رحمان گوش می‌دهد، اما افراد غیر مؤمن نمی‌خواهند صدای ملک را بشنوند و صدای شیطان، وجود آنان را پر کرده است.

دنیا بهشت مؤمن

دنیا بهشت مؤمن است و بهشت مؤمن از دنیا آغاز می‌شود. مؤمن در همین دنیا بهشت را احساس می‌کند و صدای رحمان را، صدای محبت و امید را می‌شنود، مؤمن بوی خوب را از بوی بد تشخیص می‌دهد، بوهای معنویت را استشمام می‌کند، از نماز لذت می‌برد، از مسیری که انتخاب کرده و از «قال الصادق» و «قال الباقر» راضی است.

کسالت، از موارد وسوسه شیطان

امروز بحث ایمان درمانی و قرآن درمانی مطرح است؛ خداوند می‌فرماید:

«أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛۷ آگاه باشید که تنها با یاد خدا دلها آرامش پیدا مى‏کند.

این آیه را هیچ‌گاه فراموش نکنیم، آرامش در دل، انجام وظیفه است، نه تنبلی؛ انسان هیچ‌گاه در تنبلی آرامش پیدا نمی‌کند، اگر انسان به یاد خدا باشد، مأموریت خود را به درستی انجام می‌دهد.

در قاموس قرآن کریم، خداوند سبحان انسان‌های تنبل را تحقیر می‌کند، انسان جوان که اهل تلاش و جهاد است، بنا به فرموده خداوند در قرآن کریم: «فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِینَ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِینَ دَرَجَهً ۚ وَ کُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَىٰ وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْرًا عَظِیمًا؛۸ خدا مجاهدان فداکار به مال و جان را بر بازنشستگان از جهاد بلندی و برتری بخشیده و همه اهل ایمان را وعده پاداش نیکو فرموده، و خداوند مجاهدان را بر بازنشستگان به اجر و ثوابی بزرگ برتری داده است».

بحث کسالت، یکی از موارد وسوسه شیطان است. هر چه که اراده را سست و عزم را کم کند و به ‌سوی تنبلی و سستی براند، وسوسه شیطان است؛ حال آن که هر چه به سمت امید و تلاش و حس خوب دعوت کند، صدای رحمان است.

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

«وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ؛۹ ما انسان را آفریدیم و وسوسه‌های نفس او را می‌دانیم و ما به او از رگ قلبش نزدیکتریم».

تقویت ایمان فرزندان، آنان را از فتنه‌های روزگار در امان می‌دارد

ما برای مبارزه با وسواس و وسوسه، باید تقوای خود را تقویت کنیم. ما باید اعتقادات خود را نسبت به خداوند متعال تقویت کنیم، بنا به فرمایش یکی از بزرگان، اگر اعتقادات درست شود، اخلاق مردم هم درست می‌شود. ما برای این که فرزندان‌مان از فتنه‌های روزگار در امان بمانند، باید ایمان آنان را تقویت کنیم.

خداوند در سوره اعراف می‌فرماید: «إِنَّ الَّذینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ؛۱۰ پرهیزگاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند، به یاد خدا و پاداش و کیفر او می‌افتند و در پرتو یاد او، راه حق را می‌بینند و ناگهان بینا می‌شوند».

دوست بد از مصادیق وسوسه و وسوسه‌گر

یکی دیگر از موارد و مصادیق وسوسه و وسوسه‌گر، دوست بد است که همسایه بد، والدین بد، فرزند بد، دوست بد، محیط بد، پیامک‌های انحرافی، صحنه‌ها و فیلم‌های بد، مهمانی و مجالس بد، سخنان بد و غیره را نیز شامل می‌شود.

خداوند در سوره اسراء می‌فرماید:

«وَ قُلْ لِعِبادی یَقُولُوا الَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبیناً؛۱۱ و به بندگان مؤمن من بگو که در گفت‌وگو با کافران سخنى را که نیکوتر است بگویند و از سخن ناشایسته بپرهیزند که مؤمنان فرمان تو را اطاعت خواهند کرد. بى‌تردید، شیطان با همین سخنان ناشایسته میان مردم فتنه‌انگیزى می‌کند، زیرا او براى انسان دشمنى آشکار است».

تنظیم زندگی بر اساس سبک دستورات قرآنی

بر اساس آیه فوق، انسان که اشرف مخلوقات است، حق ندارد غیر احسن سخن بگوید، رعایت نکردن نزاکت و آداب در سخن گفتن، باعث اختلاف خانوادگی می‌شود. طبق آیات قرآن کریم، شیطان برای انسان عدو مبین است، تنها شیطان وسوسه‌گر نیست، بلکه هوای نفس، انسان‌های شیطانی، فضاها، گفتار‌ها و محیط‌ها نیز می‌توانند وسوسه‌گر باشند و ما باید خود را از چنگ وسوسه‌گران نجات دهیم که در غیراین صورت، هم دنیا و آخرت ما را خراب می‌کنند.

بنابراین باید بر اساس سبک دستورات قرآنی، زندگی خود را تنظیم کنیم و باید مراقب باشیم که امید را از دست ندهیم، وقتی انسان امید را از دست بدهد، صدای منفی در درون انسان می‌پیچید و شیطان به درون او راه پیدا می‌کند.۱۲

پی‌نوشت‌ها

۱- بلد/۴

۲-ناس/۱-۶

۳-علامه مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج۵۵ ص۳۹

۴-اعراف/۲۰۱

۵-بقره/۲۶۸

۶-علامه مجلسی؛ بحار الأنوار؛ ج۶۷ ص۴۸

۷-رعد/۲۸

۸-نساء/۹۵

۹-ق/۱۶

۱۰-اعراف/۲۰۱

۱۱-اسراء/ ۵۳

۱۲-متن سخنان درس اخلاق حجت‌الاسلام‌ ملکی(معاون تهذیب حوزه‌های علمیه) در تالار بیداری اسلامی جامعه‌ الزهرا(سلام‌الله‌علیها) (مناسب سازی شده جهت سایت الشیعه)

منبع: ایکنا(خبرگزاری بین المللی قرآن)