خوش زبانی با مردم و رعایت ادب در سخن از دیدگاه قرآن کریم      

اگر انسان با مردم خوش زبان باشد و آنها را مودبانه صدا بزند، جواب مودبانه و زیبا خواهد شنید که این انعکاس عمل خود اوست.

اگر آدمی دیگران را مودبانه صدا بزند، دیگران نیز او را مودبانه صدا خواهند زد و اگر ادب را رعایت نکند، دیگران نیز هنگامی که او را صدا بزنند، ادب را رعایت نخواهند کرد.

بعضی از مردم وقتی دیگران را صدا می زنند، ادب را چندان رعایت نمی کنند و مودبانه صدا نمی زنند، در حالیکه آنها همین عدم رعایت ادب در صدا زدن را برای خودشان هرگز نمی پسندند و اگر دیگران آنها را با همان روش خودشان صدا بزنند، عصبانی و برآشفته خواهند شد تا حدی که ممکن است به آنها جوابی ندهند.

از آنجا که برای خودشان غیرمودبانه صدا زدن را نمی پسندند، معلوم می شود که بدون رعایت ادب صدا زدن کار خوبی نیست، لذا باید همه را مودبانه و با خوش زبانی صدا بزنیم. زیرا همانگونه که ما برای خود شخصیتی قائلیم، دیگران نیز دارای شخصیت هستند و باید ادب و احترام آنها را در گفتار و رفتار رعایت کنیم.

تحلیل این رفتار

وقتی شخصی در صدا زدنِ دیگران ادب را رعایت نمی کند، این رفتار او نشانگر چند نکته است:

۱. او شخص متکبری است که خود را برتر از دیگران می داند و دیگران را از خود پست تر می انگارد.

۲. این گونه افراد از آداب و رسوم انسانی بی بهره اند.

۳. او از دیگران انتظار دارد که نامش را مودبانه ببرند.

۴. او نه تنها در دل خویش برای دیگران جایگاه و شخصیتی قائل نیست بلکه در گفتار نیز ادب را رعایت نکرده به شخصیت او در تنهایی یا در دید عموم لطمه وارد می کند و آبروی او را از بین می برد.

۵. این نحوه رفتار باعث تنفر مردم از او می شود که به دنبال آن مردم ارتباط خود را با او کمرنگ می کنند و در نتیجه عدم رعایت ادب گفتاری به قطع شدن روابط می انجامد.

۶. این روش برخورد، انعکاسی از شخصیت خود اوست، به این معنا که کسی که برای دیگران شخصیت و احترام قائل نیست در واقع ارزشی برای خود قائل نیست، چون اگر به دیگران احترام بگذاریم دیگران نیز به ما احترام می گذارند، لذا این انعکاس در هر دو جنبه مودبانه و غیرمودبانه وجود دارد، یعنی اگر آدمی دیگران را مودبانه صدا بزند، دیگران نیز او را مودبانه صدا خواهند زد و اگر ادب را رعایت نکند، دیگران نیز هنگامی که او را صدا بزنند، ادب را رعایت نخواهند کرد.

در صورت تغییر شرایط…

همین افراد هنگامی که دچار مشکلی می شوند و به دیگران نیاز پیدا می کنند، لحن سخن گفتن خود را تغییر می دهند، مودبانه صدا می زنند و با خوش اخلاقی صحبت می کنند که گویا او شخص بی ادب دیروز نیست و اگر هم بوده اکنون به برکت تزکیه نفس و خودسازی تبدیل به شخص مودب شده است، در حالیکه این چنین نیست، او امروز نیز همان شخص دیروزی است، اما نیازش او را وادار به تغییر کرده است که به محض رفع نیازش دوباره به همان حالت قبلی خود باز می گردد، زیرا خودخواهی و تکبر او مانع از تغییر واقعی است.

 خوش زبانی از دیدگاه قرآن کریم

خداوند متعال در سوره مبارکه بقره آیه ۸۳ می فرماید: «وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً، و با مردم با خوش زبانی سخن گویید». (۱)

در کتاب معانى، از امام باقر (ع ) روایت کرده، که فرموده: به مردم چیزى را بگوئید، که بهترین سخنى باشد که شما دوست می دارید به شما بگویند، چون خداى عزوجل دشنام و لعنت و طعن بر مؤمنان را دشمن میدارد، و کسى را که مرتکب این جرائم شود، فاحش و مفحش باشد، و دریوزگى کند، دوست نمیدارد، در مقابل، اشخاص با حیا و حلیم و عفیف، و آنهائى را که می خواهند عفیف شوند، دوست می دارد. (۲)

مرحوم علامه طباطبایی پس از نقل این حدیث در ذیل آیه مذکور می نویسند: و چنین بنظر مى رسد که ائمه (علیهم السلام) این معانى را از اطلاق کلمه حسن استفاده کرده اند، چون هم نزد گوینده اش مطلق است ، و هم از نظر مورد. (۳)

پروردگار عالم در آیه ۶۳ سوره مبارکه نور می فرماید: «لَّا تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاءِ بَعْضِکُم بَعْضاً» درباره این بخش از آیه چند احتمال ذکر شده که یکی از آنها این است:

منظور از «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً» این است: هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله را صدا مى‌زنید، با ادب و احترامى که شایسته مقام او است وى را بخوانید، نه همچون صدا زدن یکدیگر؛ زیرا بعضى از کسانى که با ادب اسلامى آشنا نبودند، خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌رسیدند و در میان جمع یا تنهائى مرتب: یا محمّد! یا محمّد! … مى‌گفتند، به گونه‌اى که شایسته یک رهبر بزرگ آسمانى نبود، هدف این است که: او را با تعبیراتى مانند یا رسول اللَّه و یا نبى اللَّه و با لحنى معقول و مؤدبانه صدا بزنند. (۴)

روش صحیح صدا زدن

حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمایند: «أجملوا فی الخطابِ تسمعوا جمیلَ الجوابِ، زیبا صدا بزنید تا زیبا پاسخ بشنوید». (۵)

این حدیث شریف ناظر به «انعکاس نحوه گفتار» است. اگر انسان با مردم زیبا سخن بگوید و آنها را مودبانه صدا بزند، جواب مودبانه و زیبا خواهد شنید که این انعکاس عمل خود اوست. لذا کسی که مودبانه صدا نمی زند و با بداخلاقی سخن می گوید، نباید انتظار پاسخ زیبا را داشته باشد، زیرا اگر او انتظار دارد که مردم به او پاسخ زیبا بدهند، اول خود او باید ادب را رعایت کرده دیگران را مودبانه صدا بزند.

تمثیل

این روایت، انعکاس و بازگشت صدا در کوهستان را در ذهن انسان تداعی می کند، زیرا وقتی صدا به کوه برخورد می کند، برمی گردد و دوباره شنیده می شود، اگر انسان سخن زیبایی را به سمت کوه بفرستد، دقیقاً همان سخن برمی گردد و چنانچه سخن بدی بگوید، همان سخن بد به طرف او بازمی گردد. نحوه گفتگوی انسان با مردم نیز اینگونه است و همچنین جزای اعمال انسان نیز از این قبیل است، زیرا برخی از آیات بیانگر این مطلب هستند که خودِ عمل انسان به عنوان جزا به او داده خواهد شد.

خوش زبانی در سیره رهبر کبیر انقلاب

همسر گرامی حضرت امام خمینی (ره) می فرمایند: امام(س) همیشه احترام مرا داشتند. هیچ وقت با تندی صحبت نمی‌کردند. اگر لباس و حتی چای می‌خواستند، می‌گفتند: ممکن است بگویید فلان لباس را بیاورند؟ گاهی اوقات هم خودشان چای می‌ریختند. (۶)

پی نوشت ها

1. ترجمه از حجت الاسلام انصاریان۔
2. به نقل از ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۱، ص۳۳۱۔
3. ترجمه تفسیر المیزان، ج۱، ص۳۳۱۔
4. تفسیر نمونه، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، ج۱۴، ص۶۰۵۔
5. غررالحکم و دررالکم، آمدی، ص۱۵۸۔
6. هم نفس با بهار، تدوین اصغر میرشکاری، ناشر موسسه چاپ و نشر عروج، صفحه ۲۰۲-۱۹۳، به نقل از پرتال امام خمینی۔