حضرت علی علیه السلام از دیدگاه اندیشمندان غیرمسلمان

حضرت علی (علیه السلام) شخصیتی بزرگ و بی بدیل است که در طول تاریخ همواره مورد مدح و ستایش بزرگان قرار گرفته و حتی  کسانی که به امامت علی (علیه السلام) باور ندارند نیز، او را در نوع خود یگانه و بی نظیر می دانند. مطلبی که پیش رو دارید نمونه‌ای است از گفتار اندیشمندان غیر مسلمان درباره علی (علیه السلام)…:

بی نظیری علی ( علیه السلام )

مادام دیالافوا ـ سیاح فرانسوی ـ گوید: «احترام علی ( علیه السلام ) در نزد شیعه به منتهی درجه است، و حقاً هم باید این طور باشد ؛ زیرا این مرد بزرگ علاوه بر جنگ ها و فداکاری ها که برای پیشرفت اسلام کرد، در دانش، فضایل، عدالت و صفات نیک بی نظیر بود، و نسلی پاک و مقدس هم از خود باقی گذارد. فرزندانش نیز از اوپیروی کردند، و برای پیشرفت مذهب اسلام مظلومانه تن به شهادت دادند.

امیرالمومنین علی ( علیه السلام ) کسی است که همه ی بت هایی را که اعراب، شریک خدای یگانه می پنداشتند شکست، و وحدت و یگانه پرستی را تبلیغ کرد. علی کسی است که تمام اعمال و رفتارش نسبت به مسلمانان منصفانه بود. علی ( علیه السلام ) کسی است که تهدید و نویدش قطعی بود. «مادام دیالافوای مسیحی» در ادامه ی این بحث، خطاب به خود چنین می گوید:

چشمان من ! گریه کنید و اشک های خود را با آه و ناله ی من مخلوط نمایید ! و برای اولاد پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) که مظلومانه شهید شدند، عزاداری کنید». (۱)

علی ( علیه السلام ) دارای بزرگواری و شرافت نفس

ژنرال سرپرسی سایکس ـ از مشاهیر خاورشناسان انگلیسی ـ می گوید: «او [ علی بن ابیطالب ( علیه السلام ) ] از میان خلفا به شرافت و بزرگواری نفس مشهور، و به غایت مراقب حال زیردستان خود بود. القائات فرستاده ها و نماینده ها در او تأثیری نداشت. به هدیه های آنان ترتیب اثر نمی داد، با حریف مکار و غدار خود معاویه ابداً طرف نسبت نبود که برای رسیدن به مقصودی که داشت سخت ترین جنایات را مرتکب شده و رذل ترین وسایل را برای پیشرفت خودش بر می انگیخت.

دقت و مراقبت های خیلی سخت او [ علی ( علیه السلام ) ] در امانت و دیانت باعث شده بود که اعراب حریص که تمام امپراطوری را غارت کرده بودند از وی ناراضی باشند. لیکن صداقت، صحت عمل، دوستی کامل، ریاضت، عبادت از روی صدق، خلوص یا تجرد، وارستگی، آداب و خصایل محموده ی قابل توجهی که در او وجود داشت حقیقتاً صورت قابل ستایشی به وی داده بود. این که اهالی ایران در او مقام ولایت قایل شده و او را به اصطلاح سرپرست حقیقی و مربی الهی می دانند واقعاً این قاعده قابل تحسین و شایان بسی تمجید است. اگر چه مقام و مرتبه ی او خیلی بالاتر از این ها است». (۲)

تنها راه چاره، دوست داشتن علی ( علیه السلام )

جانین ـ شاعر آلمانی ـ گوید: «علی ( علیه السلام ) را جز آن که دوست بداریم و شیفته او باشیم چاره ای نداریم ؛ زیرا جوان شریف و بزرگواری بود، وجدان پاکی داشت که از مهربانی و نیکی لبریز بود، و قلبش مملو از یاری و فداکاری بود، و از شیر شرزه شجاع تر بود، ولی شجاعتی ممزوج با رقت، لطف، دلسوزی، مهر و عاطفه». (۳)

برترین افراد عرب

پروفسور استانسیلاس ـ گوریارد ـ فرانسوی ـ گوید: «معاویه از بسیاری جهات برخلاف قواعد اسلام رفتار کرده است، چنان که با علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) که پس از پیغمبر اسلام ( صلی الله علیه و آله ) بزرگ ترین، شجاع ترین، پرهیزگارترین، فاضل ترین، و خطیب ترین افراد عرب به شمار می رفت، در افتاد». (۴)

تخطی نکردن علی علیه السلام از راه راست

جرجی زیدان ـ نویسنده و دانشمند مسیحی عرب ـ گوید: «معاویه و دوستانش برای پیشرفت مقاصد فردی خود از هیچ جنایتی دریغ نداشتند، اما علی ( علیه السلام ) و همراهان او، هیچ گاه از راه راست، و دفاع از حق و شرافت، تخطی و تجاوز نمی کردند…». (۵)

بالاتر از مسیح ( علیه السلام )

جرجی زیدان: «اگر بگویم مسیح از علی ( علیه السلام ) بالاتر است عقلم اجازه نمی دهد، و اگر بگویم علی ( علیه السلام ) از مسیح بالاتر است دینم اجازه نمی دهد». (۵)

پهلوانی در عین دلیری دلسوز و رقیق القلب

بارون کاردایفو ـ دانشمند فرانسوی ـ گوید: «علی ( علیه السلام ) مولود حوادث نبود، بلکه حوادث را او به وجود آورده بود ؛ اعمال او مخلوق فکر و عاطفه و مخیله ی خود اوست ؛ پهلوانی بود در عین دلیری دلسوز و رقیق القلب، و شهسواری بود که هنگام رزم آزمایی، زاهد از دنیا گذشته بود. به مال و منصب دنیا اعتنایی نداشت، و در حقیقت جان خود را فدا نمود. روحی بسیار عمیق داشت که ریشه ی آن ناپیدا بود و در هر جا خوف الهی او را فرا گرفته بود». (۶)

پای بند دین در حد شور و عشق

ایلیا پاولویچ ـ پطروشفسکی مورخ و خاور شناس روسی ـ گوید: «علی ( علیه السلام )، پرورده ی محمد ( صلی الله علیه و آله ) عمیقاً به وی در امر اسلام وفادار بود. علی ( علیه السلام ) تا سر حد شور و عشق پای بند دین، صادق و راستگو بود. در امور اخلاقی بسیار خرده گیر بود. هم سلحشور بود و هم شاعر، و همه ی صفات لازمه ی اولیاء الله در وجودش جمع بود…». (۷)

شجاع بی همتا و قهرمان یکه تاز

بارون کارادوو ـ مورخ و محقق فرانسوی ـ گوید: «علی ( علیه السلام ) آن شجاع هبی همتا و قهرمان یکه تازی بودکه پهلو به پهلوی پیامبر می جنگید. و به اعمال برگزیده و معجزه آسایی قیام نمود ؛ در معرکه ی بدر، بیست ساله بود که با یک ضرب دست، یکه سوار قریش را دو نیم کرد؛ در احد شمشیر پیامبر ( ذوالفقار ) را به دست گرفت و بر سرها، خود ( کلاهخود ) می شکافت و بر تن ها جوشن می درید، و در یورش بر قلعه های یهود خیبر، با یک دست دروازه سنگین آهنین را از جای کند، و آن را بالای سر خود سپر ساخت. و اما پیامبر ( صلی الله علیه و آله )، او را بسیار دوست می داشت و به او بسی وثوق داشت. روزی به سوی علی ( علیه السلام ) اشاره کرد و گفت: «من کنت مولاه فعلی مولاه». (۸)

بسیار زیرک و سریع الادراک

جرج جرداق ـ نویسنده ی مسیحی عرب ـ می گوید: «علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) ـ در منبر، با آرامش خاطر و اعتماد کامل به خویشتن و سخن عادلانه ی خود، می ایستاد و سخن می گفت: او بسیار زیرک و سریع الادراک بود. و راز دل مردم، هو س ها و خواست های درونی آنان را به خوبی می دانست. دلی داشت مالامال از مهر، آزادی، انسانیت و فضیلت،… علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) با راستی و راست گویی در زندگی شناخته شد و امتیاز یافت». (۹)

«واقعاً سزاوار است که در جهان امروز، آتش افروزان جنگ، عوامل و مسببان بدبختی های ملت ها و افراد، به سخنان و کمک قهرمان اندیشه ی عربی، بزرگ مرد وجدان انسانی علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) گوش فرا دهند و آن ها را حفظ کنند و در مقابل گوینده ی بزرگ آن سخنان، سر تعظیم فرود آوردند.» (۱۰)

علی ( علیه السلام ) شهید عظمت خود

جرج جرداق در جای دگر کتابش می نویسد: «در نظر من، فرزند ابوطالب ( علیه السلام ) نخستین مرد عرب بود که با روح کلی، یار و همنشین بود ؛ علی ( علیه السلام ) شهید عظمت خود شد ؛ او در حالی جان سپرد که نماز را در میان دو لب داشت، او با دلی سرشار از عشق خدا در گذشت. تازیان ( عرب ها ) قدر و مقام راستین وی را نشناختند تا آن که از همسایگان پارسی آنان مردمانی برخاستند که گوهر و سنگریزه را به خوبی از یکدیگر باز شناختند». (۱۱)

بیدارکننده بردگان

جرج جرداق مسیحی در بحث «بردگی» نظر علی ( علیه السلام ) و عمر بن خطاب را مقایسه نموده، می گوید:

«عمر گفت: مردم را چرا به بندگی گرفتید ؟ و در حال که مادرانشان آنان را آزاده زاده اند. این گفتار متوجه اربابان است و جز نصیحتی بیش نیست. ولی علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) بردگان را بیدار می کرد و می فرمود:

«بنده ی دیگری مباش که خداوند تو را آزاد آفریده است» بلندی اندیشه را بنگر». (۱۲)

علی ( علیه السلام ) کشته عدالت

جرج جرداق کلام رسایی درباره عدالت امام علی ( علیه السلام ) دارد: «قتل فی محرابه لعدالته» علی ( علیه السلام ) به خاطر عدالت خویش در محراب نمازش کشته شد». (۱۳)

متلاطم نشدن دریای وجود علی ( علیه السلام )

جرج جرداق: «آب های عالم ؛ آب حوض، آب استخر، آب دریاچه و آب اقیانوس قابلیت تلاطم را دارد، ولی چیزی که متلاطم نشد، دریای وجود علی ( علیه السلام ) بود که هیچ کس و هیچ چیزی نتوانست آن را متلاطم کند». (۱۴)

قطب عالم اسلام

جرج جرداق: «علی بن ابی طالب، در خرد، یگانه بود، او قطب اسلام و سرچشمه ی معارف و علوم عرب بود، هیچ دانشی در عرب وجود ندارد، مگر آن که اساسش را علی علیه السلام پایه گذاری کرده، یا در وضع آن، سهیم و شریک بوده است». (۱۵)

سلطنت بردل ها

جرج جرادق: «ای دنیا چه می شود اگر تمام نیروهای خود را فشرده سازی، و در هر زمان مردی چون علی را، با خرد و قلب و زبان و ذوالفقارش بیاوری. اگر چه علی ( علیه السلام ) چون امویان بر مردم حکومت نکرد و رسالتش برای چنان حکومتی نبود، اما حکومت بر دل های مردم پاک سیرت را از دست نداد. ویژگی هایی که او به عنوان یک انسان نمونه و والا داشت، این شایستگی را به وی داد که بر دل ها سلطنت کند». (۱۶)

شهید بزرگوار

جرج جرداق ـ ادیب و نویسنده مشهور لبنانی ـ گوید: «علاقه علی ( علیه السلام ) نسبت به مردم، و محبت و دوستی مردم نسبت به علی ( علیه السلام )، گواه آن است که بزرگوار حقیقی، کسی است که دوستدار نیکی باشد و در راه آن شهید شود، علی ( علیه السلام ) همان شهید بزرگوار است». (۱۷)

کوه استوار

جرج جرداق: «آری علی ( علیه السلام ) در گذرگاه تاریخ به عنوان امام حق و نیکی، همانند کوهی استوار قرار گرفته، به گونه ای که حوادث کوبنده و بادهای سخت، آن را متزلزل نمی کند. آنان که با علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) دشمنی می کردند هم خود گمراه شدند و هم دیگران را گمراه ساختند و سرانجام سربه زیر خاک فرو بردند و خاموش شدند و از آن ها نام و نشانی، جز لعن و نفرین اسنان های آگاه باقی نماند.

وجدان پاک انسان ها، آن ها را از بین رفته و ذلیل می شمارد، اگر گناه و زشتی و تبه کاری، در پیشگاه وجدان انسان، ارزش داشته باشد آن ها هم ارزشی دارند». (۱۸)

علی ( علیه السلام ) شعله های فروزان در دل ها

جرج جرداق: «علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) شعله های فروزان در دل ها، و حرارتی نیرو بخش در جان ها، و منطقی شفابخش در عقل ها است. او مستند شناخته و معتقد است که پیامبر ( صلی الله علیه و اله ) اسلام وصیت کرده، و حتی از صحابه، قلم و دوات خواسته که حضرت علی ( علیه السلام ) را به جانشینی خود کتباً منصوب کند.

ولتر از اجرا نشدن این وضعیت متأسف است و می گوید: آخرین اراده ی پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و اله ) اجرا نشد»، زیرا او علی ( علیه السلام ) را به جانشینی خود منصوب کرده بود، و حال آن که پس از مرگش، عده ای ابوبکر را برگزیدند». (۱۹)

یگانه نسخه ی عالم

شبلی شمیل ـ از پیشتازان مکتب مادیگری ـ می گوید: «امام علی ابن ابی طالب ( علیه السلام ) بزرگ بزرگان، یگانه نسخه ای است که نه شرق و نه غرب، نه در گذشته و نه در امروز صورتی مطابق این نسخه ندیده است». (۲۰)

همانند پیامبران (علیه السلام)

جبران خلیل جبران ـ یکی از بزرگترین نویسندگان و متفکران مسیحی عرب ـ می گوید: «من معتقدم که فرزند ابوطالب نخستین عرب بود که با روح کلی، رابطه برقرار کرد. او نخستین شخصیت از عرب بود که لبانش نغمه ی روح کلی را در گوش مردمی طنین انداز نمود که پیش از او نشنیده بودند… او از این دنیا رخت بر بست در حالی که رسالت خود را به جهانیان نرسانیده بود. او چشم از این دنیا پوشید مانند پیامبرانی که در جوامعی مبعوث می شدند که گنجایش آن پیامبران را نداشتند، و به مردمی وارد می شدند که شایسته ی آن پیامبران نبودند، و در زمانی ظهور می کردند که زمان آنان نبود. خدا را در این کار حکمتی است که خود داناتر است». (۲۱)

شهید عدالت

کارلایل ـ فیلسوف بزرگ انگلیسی ـ می گوید: «ما را نمی رسد جز آن که علی ( علیه السلام ) را دوست بداریم و به او عشق بورزیم، چه او جوان مردی است بس عالی قدر و بزرگ نفس، از سرچشمه ی وجدانش خیر و نیکی می جوشید، از دلش شعله های شور و حماسه زبانه می زد، شجاع تر از شیر ژیان بود ولی شجاعتی ممزوج با لطف ورحمت و عواطف رقیق و رافت… در کوفه کشته شد، شدت عدلش موجب این جنایت گردید، چنانکه هر کس را ماند خود عادل می دید، پیش از مرگش درباره ی قاتل خود گفت: و اگر زنده ماندم خودم نمی دانم [ با ضارب چه کار کنم ] و اگر در گذشتم کار به دست شما است، اگر خواستید قصاص نمایید در برابر یک ضربت تنها زنید، اگر در گذرید به تقوا نزدیک تر است. (۲۲)

علی ( علیه السلام ) مظهر حق

میخائیل نعمیه ـ نویسنده صاحب نظر و متفکر مسیحی عرب ـ می گوید: «قدرت نمایی و قهرمانی امام علی ( علیه السلام ) تنها در حدود میدان های جنگ نبود، قهرمانی بود در صفای بصیرت، و طهارت وجدان، و سحر بیان، و حرارت ایمان، و عمق روح انسانیت، و بلندی همت، و نرمی طبیعت، و یاری محروم و رهایی مظلوم از چنگال متجاوز و ظالم، و فروتنی برای حق به هر صورت و مظهری که حق برایش تجلی نماید، این نیروی قهرمانی همیشه محرک و انگیزنده است گر چه روزگارها از آن بگذرد…

دانشمندان غربی پای منبر علی ( علیه السلام )

نویسیان ـ دانشمند مسیحی ـ می گوید: «اگر امام علی ( علیه السلام ) این خطیب با عظمت و این گوینده ی زبر دست، امروز در همین عصر، بر منبر کوفه می نشست، شما می دیدید که مسجد کوفه با آن همه وسعت، از مردم مغرب زمین و دانشمندان جهان برای استفاده از دریای خروشان علم علی ( علیه السلام ) موج می زد». (۲۳)

شیر خدا

واشنگتن ارونیک ـ محقق و نویسنده آمریکایی ـ می گوید: «علی ( علیه السلام ) از برجسته ترین خانواده های نژاد عرب، یعنی قریش بود. او دارای سه خصلت بزرگ: شجاعت، فصاحت، و سخاوت بود. روح دلیر و شجاع او بود که او را شایسته عنوان ( شیرخدا ) نمود، لقبی که پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) به او عطا فرمود». (۲۴)

ستاره درخشان علم و ادب

دکتر بولس سلامه ـ ادیب و حقوق دان بزرگ مسیحی ـ می گوید: «علی ( علیه السلام ) به مقامی رسیده است که یک دانشمند، او را ستاره درخشان آسمان علم و ادب می بیند، و یک نویسنده برجسته، از شیوه نگارش او پیروی می کند، و یک فقیه، همیشه بر تحقیقات و ابتکارات او تکیه دارد. علی ( علیه السلام ) در قضاوت های خود استثنایی قایل نمی شد، و به طور مساوی آنچه را که شایسته بود حکم می کرد، و تفاوتی میان ارباب و بنده نمی گذاشت. علی ( علیه السلام ) همواره از وضع رقت بار یتیمان و فقیران بسیار متأثر و غمگین می شد». (۲۵)

دانشمند بی نظیر اسلام

رودلف زیگر ـ محقق و نویسنده آلمانی ـ می گوید: «در صدر اسلام علی ابن ابی طالب ( علیه السلام )، یکی از دانشمندان بی نظیر اسلام بود. علی ( علیه السلام ) در کشورهای دیگر به خصوص در ایران به خوبی شناخته می شد در حالی که مردی جوان به شمار می آمد، و کمتر اتفاق می افتاد که یک دانشمند جوان بتواند در خارج از زادگاه خویش معروفیت و احترام پیدا کند». (۲۶)

نمونه کامل تقوی

ویل دورانت ـ خاورشناس مشهور انگلیسی ـ می گوید: «علی ( علیه السلام ) در جوانی، نمونه کامل تواضع، تقوا، نشاط و اخلاص، در راه دین است. خوش منظر و نیکو خصال، و پر اندیشه و درست پیمان بود». (۲۷)

دروازه ی شهر علم

لامنس ـ خاورشناس معروف بلژیکی ـ می گوید: «برای علی ( علیه السلام ) این بس است که تمام اخبار و معارف اسلامی، از او سرچشمه می گیرد، او حافظه و نیروی شگفت انگیزی داشته است. همه علما و دانشمندان، اخبار و احادیث خود را برای وثوق و اعتبار به او می رسانند. علمای اسلام از مخالف و موافق، از دوست و دشمن، مفتخرند که گفتار خود را به علی ( علیه السلام ) مستند کنند ؛ چه گفتار او حجیت قطعی داشت و او دروازه ی شهر علم بود، و با روح کلی پیوستگی کامل داشت». (۲۸)

دریای فضایل

رینولدالین نیکلسون ـ محقق و خاورشناس معروف انگلیسی ـ می گوید: «علی ( علیه السلام ) برجستگی ها و فضایل بسیار داشت. او هوشیار، دور اندیش، شجاع، صاحب رای، حلیم، وفادار و شریف بود». (۲۹)

علی ( علیه السلام ) مرد عقیده و احتجاج

ابوالفرج اهرون مشهور به ابن العبری ـ مورخ و دانشمند مسیحی ـ می گوید: «علی ( علیه السلام ) بود که در عصر خلفا، خلأ ناشی از فقدان حضرت رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله ) را جبران نمود. او مبارزات عقیدتی را، پس از پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) بر عهده داشت. احتجاجات و مناظرات آن حضرت، در تاریخ گواه این مدعی است.

وجود مقدس حضرتش، در کنار خلفا،خلأیی را که از فقدان مقام والای نبوی حاصل شده بود، پر می کرد و کتاب های شیعه و سنی، سرشار است از این گونه مسایل، و نمونه بارزش سخن عمر: «لولا علی لهلک عمر» است ؛ که حداقل هفتاد بار آن، در تاریخ ضبط گردیده است». (۳۰)

پی نوشت ها

1. اسد علیزاده، اکبر، امام علی علیه السلام از نگاه اندیشمندان غیر شیعه، ص ۱۰۰ -۱۰۱.
2. همان، ص ۱۰۱ – ۱۰۲.
3. سراج، محمد ابراهیم، امام علی علیه السلام خورشید بی غروب، ص ۳۲۴.
4. همان.
5. همان، ص ۳۲۵.
6. کریم خانی، صمدانی، علی علیه السلام فرانسوی ادیان، ص ۱۶.
7. سراج، محمد ابراهیم، امام علی علیه السلام خورشید بی غروب، ص ۳۲۵.
8. همان، ص ۳۳۱.
9. همان، ص ۳۳۳.
10. جرج جرداق، امام علی علیه السلام صدای عدالت انسانی، ترجمه ی هادی خسرو شاهی، ج ۴، ص ۴۶۸.
11. همان، ص ۴۶۷.
12. جرج جرداق، الأمام علی علیه السلام صوت العداله الأنسانیه، ج ۵، ص ۱۲۲۲٫
13. جرج جرداق، امام علی علیه السلام صدای عدالت انسانی، ترجمه ی هادی خسرو شاهی، ج ۱، ص ۲۲۷.
14. مظاهری، حسین، چهارده معصوم، ص ۴۹٫
15. همان، ص ۵۲.
16. جرج جرداق، الأمام علی علیه السلام صوت العداله الأنسانیه، ج ۱، ص ۱۰۳.

17. رهبر، محمد تقی، علی علیه السلام ابر مرد مظلوم، ص ۲۹۲.
18. جرج جرداق، امام علی علیه السلام صدای عدالت انسانی، ترجمه هادی خسرو شاهی، ج ۶، ص ۷۱۶.
19. همان، ص ۷۱۶ – ۷۱۷.
20. جمعی از دبیران، داستان غدیر، ص ۲۹۳.
21. جعفری، محمد تقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، ج ۱، ص ۱۷۱.
22. عبدالفتاح عبد المقصود، الأمام علی بن ابی طالب علیه السلام، ج ۱، مقدمه، ترجمه ی سید محمد مهدی جعفری، ص سیزده.
23. همان، ص پانزده.
24. رضایی، عبدالرحمن، در آستانه آفتاب، ص ۳۹.
25. کریم خانی، صمدانی، علی علیه السلام فراسوی ادیان، ص ۱۵.
26. همان، ص ۲۰.
27. همان، ص ۲۳.
28. همان، ص ۲۴.
29. همان، ص ۲۵.
30. همان، ص ۲۷.

31. همان، ص ۳۳.