حضرت زهرا(س)، تجسم رضایت و سخط الهى

آیت الله وحید خراسانى
مقام صدیقه کبرى فاطمه زهرا(س) مقام بسیار بزرگى است، ایشان بر گردن مسلمانان حق بزرگى دارند، ولى متأسفانه آنگونه که مستحق است این حق را ادا نکرده ایم، از آن می ترسم که محکمه اى در دنیا که قاضى آن حضرت صاحب الزمان، ارواحنا له الفداء، و یا در آخرت که قاضى آن خداوند تبارک و تعالى باشد تشکیل شود و ما را مورد سؤال قرار دهند که آیا براى اداى حقتان نسبت به حضرت فاطمه زهرا(س) کارى انجام داده اید؟ حتى به مقدار اعتراف یک فقیه سنی؟ می ترسم که آن زمان جوابى نداشته باشیم.
باید آنچه را که صحیح بخارى درباره حقوق حضرت فاطمه(س) آورده است را ببینیم و لو غیر عامدانه؟ متعصب ترین و نقادترین فقهاى اهل سنّت، بخارى را صحیح و معتبر می دانند، در این کتاب از ابى ولید از ابن عیینه، از عمرو بن دینار، از ابن ابى ملیکه از موربن مخرمه روایت شده است که رسول الله(ص) فرمود:
فاطمه بضعه منّی، من اغضبها فقد أغضبنى
فاطمه(س) پارۀ تن من است، هر آنکس او را غضبناک کند مرا خشمگین کرده است.
می خواهیم در مورد این حدیث بحث و بررسى کنیم، حدیثى که یک فقیه سنى آن را روایت می کند و در میان فقهاى اهل سنّت، سند این حدیث صحیح و از درجه بالایى برخوردار است، چرا که بخارى ـ کسى که در صحت احادیث بسیار محتاط است ـ آن را از امام جعفر صادق(ع) نقل کرده است و از طرفى ذهبى ـ که از نقادترین افراد نسبت به احادیث است ـ این حدیث را صحیح و معتبر دانسته و آن را به گونه اى دیگر روایت می کند:
إنّ الرّب یرضى لرضا فاطمه و یغضب لغضب فاطمه.(مستدرک الحاکم، جلد ۳، ص ۱۵۴)
همان خداوند با خوشنودى فاطمه خشنود و با ناراحتى فاطمه ناراحت می شود.
پس در نزد آنها این حدیث از لحاظ سند در حد قطعى الصدور از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است. ما حدیث بخارى را مفّسر و مؤیدى برحدیث ذهبى می دانیم. حال می گوییم این حدیث بر چه چیزى دلالت می کند؟ خشنودى و غضب در انواع مردم از کجا ناشى می شود؟ حیات نباتات به دو عامل بستگى دارد؛ عامل اول قوت جذب و عامل دوم قوت دفع است، این دو قوت در حیات حیوان به صورت دو قوۀ خشنودى و خشم ظاهر می شود، که هر دو ناشى از طبع و غریزه اند، امّا در حیات انسانى چه؟ معناى حیات انسانى آن است که هریک از ما به درجه انسانیتى برسد که رکن و پشتیبان وجودش، عقلش باشد، «دعامه الإنسان عقله» (علل الشرایع، جلد ۱، ص ۱۰۳.)اینجاست که عقل منشأ تمام خشنودی ها و خشم ها در وجود انسان می گردد، امّا قبل از آن، منشأ آن دو طبع و غریزه بود.
آیا من به مرحلۀ انسانیتى که منشأ خشنودى و خشمش، عقل است رسیده ام؟ می گویم: هرگز، اصلاً، هر عاقلى در اولین درجات تعقلش باید بداند که به درجه انسان عاقل نرسیده است، این اعتراف خیلى مهم است.
آیا ما تاکنون نفهمیده ایم که محک انسانیت مان و میزان آن چیست و به چه مقدار است؟ خوشحالى و خشم ما به خاطر حاجات بدنى ما است، هرکدام از ما در وجود خود بنگرد، هنگامى که شخصى که به او اطمینان و اعتقاد دارد او را ترک کند، آیا ناراحت می شود یا نه؟ این ناراحتى خود یک گناه است، به درجه انسانیت نرسیده است، هیچ کدام از ما به درجه انسانیت نرسیده است مگر اینکه منشأ خشم و خشنودى او عقلانى باشد نه غریزی.
پس هرگاه در زندگی مان، منشأ خشنودى و خشم مان را، حتى براى یک بار از عقل دیدیم، آن موقع است که براى یک بار انسان شده ایم، امّا اگر خشنودى و غضبمان ناشى از بطن و فرج بود مطمئناً از حیوانات خواهیم بود ولى در شکل انسان.
امّا انسان عقلانى کسى است که براى همیشه با خشنودى عقل، خشنود می شود و با خشم عقل، خشمگین می گردد. پس اگر کسى را در روى کره زمین پیدا کردید که به این درجه از شخصیت رسیده بود مرا خبر کنید تا پیش او بروم و نه تنها دستش را ببوسم، بلکه گرد وغبار گام هایش را نیز ببوسم.
بالاتر از این مرتبه مقامى است که ممکن است انسان به آنجا برسد، و آن زمانى است که اراده انسان، در اراده خداوند تبارک و تعالى فانى گردد، دیگر او اراده اى ندارد و اراده او عین اراده خداست. و این همان درجه اى است که تمام کارهایش «یرضى لرضا الله و یغضب لغضب ربّه» می شود. یعنى اگر فرزندش را کشتند، خشم او به خاطرخشم پروردگار است نه خشم نفسش و اگر فرزندش را زنده کردند به خاطر رضاى خداوند خشنود می گردد، نه رضاى نفسش، تصور این درجه بسیار مشکل است چه رسد به تحقق این امر!
این همان مقام عصمت خاتم الانبیاء(ص) است. عصمت آن مخلوقى که نظیرش در میان تمام مخلوقات وجود ندارد، کسى که حب و بغضش در حب و بغض خداوند فانى شده است. چیزى را دوست نمی دارد مگر اینکه خداوند آن را دوست بدارد و از چیزى خشمگین نمی شود مگر اینکه خداوند را از آن چیز خشمگین ببیند.
و این همان بشرى است که به مقام «و ماینطق عن الهوى إن هو إلاّ وحى یوحی» (از روى هوا و هوس حرفى را نمی زند و هرچه که می فرماید چیزى جز وحى خداوندى که به او نازل شده نیست. سوره نجم (۵۳) ، آیه ۳ و ۴.) رسیده است. و این همان درجه اى است که از آن به عصمت خاتمیه تعبیر می شود، عصمتى که غیر از عصمت ابراهیمیه است، عصمت ابراهیمیه نیز با عصمت یونسیه متفاوت است.
عصمت حضرت یونس(ع) هم عصمت است اما:
وذا النّون إذ ذهب مغاضباً فظنّ أن لن نقدر علیه فنادى فى الظّلمات أن لا إله إلا أنت سبحانک إنّى کنت من الظّالمین.(سوره انبیاء (۲۱)، آیه ۸۷.)
و یاد آر حال یونس را هنگامی که از میان قوم خود غضبناک بیرون رفت و چنین پنداشت که ما هرگز او را در مضیقه و سختى نمی  افکنیم آنگاه در آن ظلمت ها فریاد کرد که الهی، خدایى به جز ذات یکتاى تو نیست تو از شرک و شریک پاک و منزهى و من از ستمکارانم.
او پیامبر خدا و معصوم است . اما خودش را محتاج می بیند که به مقامى بالاتر برسد «سبحانک إنّى کنت من الظّالمین». که آن حضرت، قبل از آنکه وارد شکم ماهى شود به آن مقام نرسیده بود.
همچنین یوسف(ع) نیز پیامبر خدا و معصوم است. و برهانى که خداوند به او نشان داد، همان عصمتش بود:
و لقد همّت به وهمّ بها لولا أن رأى برهان ربّه کذلک لنصرف عنه السّوء و الفحشاء إنّه من عبادنا المخلصین.(سوره یوسف (۱۲)، آیه ۲۴.)
آن زن باز اصرار کرد و اگر لطف خاص خدا وبرهان روشن حق نگهبان یوسف نبود او هم به میل طبیعى اهتمام می کرد اینچنین عمل زشت و فحشا را از او دور کردیم که همانا او از بندگان معصوم ماست.
اما ایشان در یک درجه عصمت داشتند که:
و قال للّذى ظنّ أنّه ناج منهما اذکرنى عند ربّک فأنساه الشّیطان ذکر ربّه فلبث فى السّجن بضع سنین.(سوره یوسف (۱۲)، آیه ۴۲.)
آنگاه یوسف از رفیقى که او را اهل نجات یافت درخواست کرد که مرا نزد پادشاه یاد کن در آن حال شیطان یاد خدا را از نظرش ببرد بدین سبب در زندان چند سال محبوس ماند.
اما تسلیم مطلق نسبت به حب و بغض، خشنودى و غضب خداوند، مقامى خاص است که این مقام مخصوص برترین مخلوقات و خاتم پیامبران و آقاى رسولان است، این مقامى است که می توان گفت: اوست که از خشنودى خدا خشنود و از غضب خدا خشمگین می شود، و از طرفى دیگر خداوند تبارک و تعالى نیز از خشنودى او خشنود و از غضب او خشمگین می شود.
آیا بخارى و ذهبى فهمیده اند که چه چیزى را روایت کرده اند:
إنّ الرّب یرضى لرضا فاطمه و یغضب لغضب فاطمه.
و آیا فهمیده اند که اگر پیامبر اکرم(ص) فرمودند:
همانا فاطمه(س) با خشنودى خدا خشنود و با غضب خدا غضبناک می شود.
این کلام دال بر این مطلب است که منشأ خشنودى و خشم حضرت فاطمه(س) نفس ایشان نیست بلکه منشأ آن خداوند تبارک و تعالى است. معناى این همان درجه عصمت کبرى است که رسول الله(ص) دارد. بالاتر از آن، کلام پیامبر اکرم(ص) است که می فرمایند:
إنّ الرّب یرضى لرضا فاطمه و یغضب لغضب فاطمه.
همانا خداوند از خشنودى فاطمه(س) خشنود و از غضب او غضبناک می شود.
این به چه معناست که به درجه اى برسد که «لام» خشنودى از طرف فاطمه(س) باشد (یعنى خداوند از خشنودى فاطمه(س) خشنود شود و این مقام بالاتر است از اینکه فاطمه(س) از خشنودى خدا خشنود گردد.)
اینجاست که معناى این سؤال فهمیده می شود که فاطمه(س) را چه کسى می شناسد، این فاطمه(س) چه کسى است؟ و در جواب می گوییم: امام جعفر صادق(ع) کسى است که می داند فاطمه کیست، ایشان می فرمایند:
إنّما سمّیت فاطمه فاطمه لإنّ النّاس فطموا عن معرفتها.(تفسیر فرات، ص ۵۸۱.)
همانا فاطمه، فاطمه نامیده شد، چرا که مردم از شناخت ایشان ناتوانند.
پس با دلیل ثابت کردیم که از معرفت و درک مقام حضرت فاطمه(س) عاجز هستیم، ما از معرفت آن درجه بالایى که خداوند متعال رضایش را در رضایت او و غضبش را در غضب او گذارده است عاجز هستیم، عاجز هستیم از معرفت این مخلوق ربانى و حوراى انسانی، او کیست؟…
امیرمؤمنان حضرت علی(ع) در شب دفن پیکر مبارک حضرت فاطمه(س) می فرمایند:
أمّا حزنى فسرمد و أمّا لیلى فمسهّد.( امالى المفید، ص ۲۸۱)
حزن و اندوهم همیشگى شد و خواب بر من حرام گشت.
بهتر است بدانیم کسى که این جمله را بیان می  کند دنیا و آخرت را شناخته و هر دو آن ها را زیر پایش گذاشته است! چرا که اوست که فاطمه(س) را می شناسد. ملاحظه کنید هنگامى که برجنازه حضرت نماز می خواند چه می فرماید. آنچه براى او در کنار پیکر همسرش اتفاق افتاد، هیچ کجا رخ نداده است، نمی توانیم بیشتر از این بگوییم. از مصباح الأنوار در بحارالانوار حدیثى از ابى عبدالله الحسین(ع) نقل شده است. که حضرت فرمودند:
إنّ أمیرالمؤمنین(ع) غسل فاطمه(س) ثلاثاً و خمساً، و جعل فى الغسله الخامسه الآخره شیئاً من الکافور، و أشعرها مئزراً سابغا دون الکفن، و کان هو الذى یلى ذلک منها، و هو یقول:
أللّهمّ إنّها أمتک، و بنت رسولک، وصفیک و خیرتک من خلقک، أللهّمّ لقنها حجتّها، و أعظم برهانها، و أعل درجتها، و اجمع بینها و بین أبیها محمد(ص). فلمّا جنّ اللیل غسّلها علی، و وضعها على السریر، و قال للحسن: أدع لى أباذر فدعاه، فحملا إلى المصلّی، فصلّى علیها ثم صلّى رکعتین، و رفع یدیه إلى السماء فنادی: هذه بنت نبیک فاطمه ، أخرجتها من الظّلمات إلى النور، فأضاءت الارض میلا فى میل!(مقتل حسین خوارزمی، ج۱، ص ۸۶ ؛ بحارالأنوار، جلد ۴۳، ص ۲۱۴)
امیرالمؤمنین(ع)، فاطمه(س) را سه بار و پنج بار غسل دادند، در آخر غسل پنجم مقدارى از کافور استفاده کردند و مئزرى بر بدن آن حضرت پوشاندند و سپس فرمودند:
خدایا، فاطمه از آنف تو و دختر رسول توست، صفى و برگزیده خلق توست، حجتش را به او نشان ده و مقام او را عالى گردان و بین او و پدرش جمع کن… و آن هنگام که شب شد، علی(ع) او را غسل داد و بر تختى خوابانید و رو به حسن کرد و گفت: اباذر را بیاور، و او آمد. حضرت فاطمه(س) را به سوى محراب حمل کرد و دوباره دو رکعت نماز به جا آورد، سپس دستانش را به سوى آسمان بلند کرد و فرمود: این دختر پیامبرت فاطمه است، او را از ظلمات خارج و به سوى نور هدایت فرما. در آن هنگام منطقه اى از زمین نورانى شد.
جمله آخر حضرت به چه معناست؟
ملاحظه بفرمایید، این جمله مجمل بیان شد، ممکن نیست جز براى غیرخدا این جمله گفته شود، می فرماید: خداوندا! فاطمه(س) را از این دنیاى تاریکی ها گرفتى و به سوى نور، نور آسمان ها و زمین فرستادی.
ملاحظه بفرمایید که خداوند متعال دعاى امیرالمؤمنین را اجابت فرمود. مثل اینکه خداوند به حضرت فرمود: بله، همان گونه که روح او را از نور پروردگارش خلق کردم او را به سوى نور فرستادم. و هنوز سخنان حضرت امیر(ع) تمام نشده بود که خداوند او را تصدیق نمود و نقطه نورى از بدن طاهر حضرت فاطمه(س) قسمتى از زمین را نورانى کرد.
این چه معنایى می دهد؟ به این معناست که «إنّالله و إنّا إلیه راجعون» براى همه است، ولى فاطمه(س) به نور خدا پیوست، نورى که از آن خلق شده بود.
این مقام فاطمه است… روحش به نور خداوندى پیوست و اینگونه آن جهان از بدن طاهرى که از عالم ظلمانى به عالم روحانى شتافت استقبال نمود.
این فاطمه است که به آن مقام رسید. که «إنّ الربّ لیغضب لغضب فاطمه و یرضى لرضاها.» بهتر است که در اینجا به مناسبت اشاره اى کنیم به آنچه که بخارى در روایت صحیحه اى از عایشه آورده است که او گفت:
فاطمه(س) دختر رسول الله غضبناک شد و یکى از صحابه روى برگرداند، بعد از آن طولى نکشید که درگذشت.(صحیح بخاری، ج ۴، ص ۴۱.)
و از دیگرى روایت کرده است که:
حضرت فاطمه(س) به علی(ع) وصیت کرده بود که او را مخفیانه دفن کند و آنها را از محل دفن او آگاه نسازد.
از این اعترافات می شود به نتیجه اى رسید که دو مقدمه دارد. مقدمۀ اول همان است که اهل سنت می گویند که إنّ الله لیغضب لغضبها و همچنین می گویند که فاطمه(س) از آن صحابه غضبناک شد و از او روى برگرداند و در حالى که از او غضبناک بود درگذشت پس غضب خدا بر او حلال گشت و مقدمه دوم این است که خداوند می فرماید:
و من یحلل علیه غضبى فقد هوی.(سوره طه (۲۰)، آیه ۸۱.)و هرکس مستوجب خشم من گردید همانا خوار و هلاک خواهد شد.