جریان اصحاب عقبه

اشاره:

یکی از حوادثی که در متون تاریخی نقل شده، داستان ترور پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله) است. تروریست های این حادثه به نام اصحاب عقبه نامیده می شود. در این نوشته به صورت مختصر از این جریان سخن گفته شده است.

جریان اصحاب عقبه از حوادث سال نهم هجرت واقعه تبوك است كه در پی آن سپاه اسلام به فرماندهی پیامبراكرم(صلی‌الله علیه و آله) تا مرزهای روم پیش رفتند ولی برخلاف گزارشهای رسیده، خبری از سپاه روم نبود و لذا پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) دستور بازگشت به مدینه را صادر نمود.

در برگشت از تبوك عدّه ای از منافقین كه در میان سپاه اسلام حضور داشتند، طرح ترور حضرت پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) را در سر داشتند.(1) برای عملی كردن این طرح درگردنه كوه كمین كردند.

در روایتی آمده كه عدّه ای از امام باقر (علیه السّلام) درباره اصحاب عقبه سؤال كردند. حضرت در جواب فرمود در شبی تاریك پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) سوار بر ناقه (شتر) غضباء بود . به همراه اصحاب در حال برگشت از تبوك بود. دوازده نفر از منافقین پنهانی اجتماع كرده و نقشه ترور را كشیدند و گفتند این بهترین فرصت برای از میان برداشتن اوست. هنگام عبور از تنگه شترش را رم كرده وكارش را یكسره كنیم .(2) اما پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) به وسیله جبرئیل از نقشه منافقین مطلع گردید و دستور داد عمار از طرف جلو افسار شتر را گرفته و حذیفة بن یمان نیز از پشت سر شتر آن حضرت را برانند و حضرت همچنین اجازه نداد كسی پیش ایشان از عقبه عبور كند وقتی كه به گردنه رسیدند متوجه شدند كه افرادی پشت سر آنها در حركت هستند و می خواهند هجوم بیاورند و از پیامبر جلو بزنند ولی حذیفه مانع از این كار منافقان شده و آنها را فراری داد و این در حالی بود كه آن افراد صورت‌های خود را با پارچه ای پوشانده بودند. حذیفه نتوانست آنها را بشناسد ولی با توجه به خصوصیات مركب و اسب افراد حدسهایی در مورد برخی می‌زد تا اینكه پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) بعد از عبور از گردنه همه آنها را به نام خود و پدرانشان نام برد و حذیفه را از نقشه آنان آگاه ساخت. حذیفه گفت یا رسول الله اگر اجازه دهید آنها مجازات می شوند حضرت اجازه نداد. بنابه برخی گزارشها حتی اجازه نداد حذیفه نام آنها را فاش نماید ازاین‌روی حذیفه را صاحب سری می شناختند كه دیگران آگاه نبودند. (3) بعد از رحلت پیامبر اكرم (صلی‌الله علیه و آله) حذیفه در نماز هركس شركت نمی‌كرد گفته می شد او جزو منافقین است.(4)

 البته در برخی نقل‌ها واقعه اصحاب عقبه را در ذیل وقایع حجة الوداع و هنگام بازگشت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) از سفر حج ذكر كرده اند. كه این افراد در كنار كعبه با هم هم‌قسم می شوند تا نگذارند خلافت و جانشینی پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) به اهل بیت آن حضرت برسد و به همین منظور نیز با هم پیمانی می‌بندند و متعهد می‌شوند كه در موقع مراجعت به مدینه پیامبر را در عقبه (گردنه)ترور كنند.(5) ولی نظریه اول در منابع تاریخی دقیق‌تر به نظر می‌آید. درباره تعداد و نام افرادی كه در جریان عقبه و نقشه ترور پیامبر شركت داشتند اقوال و نظرات مختلفی نقل شد و تعداد آنها را از 12 نفر تا چهل نفر ذكر كرده اند. بعد از برملا شدن توطئه اصحاب عقبه با وجود اینكه مورد نفرین پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) قرار گرفتند؛ اما پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) از مجازات این گروه خائن گذشت ونام آنها را فاش نكرد.

پی نوشت:

1. یعقوبی، ‌تاریخ یعقوبی، ‌بیروت، دار صادر، (بی تا)، ج 2، ص 68.
2. خصیبی، حسین بن حمدان، هدایة الكبری، بیروت، مؤسسة بلاغ، چاپ چهارم، 1411، ص 78.ـ 84ـ 84ـ 84
3. ابوزهره، محمد، خاتم پیامبران، ترجمه حسین صابری، مشهد، آستان قدس رضوی، 1373، ج 2،‌ص 436 ـ‌432 و قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، انتشارات هجرت، 1373، ج 1، ص 180.
4. ابوزهره، محمد، همان، ص 436 و قمی همان.
5. حسینی، شرف الدین، تأویل الآیات، قم چاپ امیر 1407 هـ، ج 1، ص 208.

منبع: نرم افزار پاسخ مرکز مطالعات حوزه.