تعامل با غیر مسلمانان از دیدگاه روایات

اسلام، دین فطرت پاک انسانی و آیین مهرورزی است و برای هدایت و سعادت همه بشریت آمده است. از آن جا که انتخاب دین امری اختیاری است، همیشه در همه جوامع اسلامی افراد غیر مسلمان کم و بیش یافت می شوند، دستور اسلام رعایت حقوق، خوش رفتاری و هم زیستی مسالمت آمیز با همه انسان ها مخصوصا پیروان سایر ادیان است. چه آنان که در جامعه اسلامی و در تحت حکومت اسلام زندگی می کنند (اهل ذمه) و چه کسانی که در جوامع غیر اسلامی هستند. کفار اهل ذمه نیز متقابلا باید شرایط “ذمه” را رعایت کنند، و اگر شرایط “ذمه” را رعایت نکنند یا از آنان خیانتی سر بزند مطابق قانون اسلام مجازات خواهند شد.

در روایات و احادیث، هم زیستی مسالمت آمیز و رعایت حقوق انسانی غیر مسلمانان، مورد تأکید است و پیشوایان اسلام پیوسته مسلمانان را به رعایت انصاف، ادای حقوق و پرهیز از آزار و اذیت پیروان مذاهب دیگر توصیه می نمودند. در این جا به چند نمونه اشاره کنیم:

پیامبر اکرم (ص) می فرماید: “هر کس به یکی از معاهدین اسلام، ستم روا دارد و بالاتر از طاقت او تکلیفی بر او تحمیل کند، در روز قیامت من خودم دشمن او خواهم بود”.[۱]

هم چنین می فرماید: “هر کس اهل ذمه (یهودی، مسیحی و زرتشتی که در پناه اسلام اند) را آزار رساند،‌ مرا آزار رسانده است”. [۲]

امام علی (ع) نیز فرمود: “هر کس اهل ذمه را آزار رساند، گویا به من آزار رسانده است”.[۳]

پیشوایان بزرگ اسلام خود را در برابر وضعیت معیشتی غیر مسلمانان نیز مسئول دانستند.

ابن عباس،‌ از پیامبر اکرم (ص) نقل می کند که آن حضرت فرمود: “به فقرای همه ادیان الهی صدقه بدهید”.[۴]

امام علی (ع) در بخشی از نامه اش به مالک اشتر می فرماید: “ای مالک، مهربان باش و رعیت را با چشمی پر عاطفه و سینه ای لبریز از محبت بنگر؛ و چون درنده ای به غارت جان و مال آنان نپرداز. ای مالک، فرمان برداران تو از دو صنف بیرون نیستند: یا مسلمان و برادر دینی تو هستند، و یا پیروان مذهب بیگانه اند، که در این صورت همانند تو انسان اند”.[۵]

باید توجه داشت که فرمان حضرت امیر المؤمنین (ع) به مالک اشتر، در زمانی صادر شده که تعداد مسلمانان در کشور مصر ناچیز بوده، و چند سالی از فتح مصر به دست سپاه اسلام نگذشته بود و طبعاً در این چند سال تنها عده قلیلی اسلام را پذیرفته بودند و اکثریت مردم هنوز مسیحی بودند.[۶]

امام صادق (ع) در مورد حقوق اهل ذمه چنین می فرماید: “حق کسانی که در پناه مسلمانانند این است که آنچه را خدای عز و جل از آنان می پذیرد، بپذیری و مادامی که به عهد خدای عزوجل وفادارند، بر ایشان ستم نکنی”.[۷]

همچنین سفارش های اکیدی که از پیامبر خدا (ص) و پیشوایان اسلام در مورد زندگی مسالمت آمیز مسلمین با پیروان مذاهب که در دیگر بلاد و کشورها زندگی می کنند (حکومت های غیر اسلامی) رسیده که در واقع همان روح هم زیستی مسالمت آمیز است که قرآن نیز بدان توصیه نموده است و نشان می دهد که اسلام اولا و بالذات با هیچ یک از غیر مسلمانان سر جنگ و ستیز ندارد.

امام علی (ع) در بخشی از نامه ی خود به مالک اشتر می فرماید: “اگر پیمانى بین تو و دشمنت بسته شد، و یا تعهد پناه دادن را باو دادى، جامه وفاء را بر عهد خویش بپوشان، و تعهدات خود را محترم بشمار و جان خود را سپر تعهدات خویش قرار ده؛ زیرا هیچ یک از فرائض الهى نیست که همچون وفاى بعهد و پیمان، مردم جهان با تمام اختلافاتى که دارند، نسبت بآن این چنین اتفاق نظر داشته باشند حتى مشرکان زمان جاهلیت، علاوه بر مسلمانان، آن را مراعات مى‏کردند؛ چرا که عواقب پیمان شکنى را آزموده بودند. بنا بر این هرگز پیمان شکنى مکن، و در عهد خود خیانت روا مدار، و دشمنت را مفریب؛ زیرا غیر از شخص جاهل و شقى، کسى گستاخى بر خداوند را روا نمی‌‏دارد. خداوند عهد و پیمانى را که با نام او منعقد می‌‏شود با رحمت خود مایه آسایش بندگان، و حریم امنى برایشان قرار داده تا به آن پناه برند”.[۸]

نتیجه آن که،‌ توصیه پیشوایان اسلام در روابط با غیر مسلمانان، رعایت عدالت، انصاف، ادای حقوق و پرهیز از آزار و اذیت پیروان مذاهب دیگر است. مگر در صورتی که از آنان عهد شکنی و یا خیانتی سر بزند که در این صورت اسلام با قاطعیت دستور مقابله و خاموش کردن فتنه ها را صادر کرده و فرموده است. بگو: “اى اهل کتاب! چرا افرادى را که ایمان آورده‏اند، از راه خدا باز می‌‏دارید، و می‌‏خواهید این راه را کج سازید؟! در حالى که شما (به درستى این راه) گواه هستید و خداوند از آنچه انجام می‌‏دهید، غافل نیست”![۹]

 پی نوشت:

[۱] ر. ک: صدر الدین بلاغی، عدالت و قضا در اسلام، ‌ص ۵۷؛ زین العابدین، قربانی، اسلام و حقوق بشر، ص ۳۹۷. “من ظلم معاهداً و کلفه فوق طاقته فانا خصمه یوم القیامه”.

[۲] صدر الدین، بلاغی، همان، ص ۵۷. “من آذی ذمیاً فقد آذانی”.

[۳] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۲۰، ص ۲۵۳، حدیث ۵۷۸.”من آدی ذمیاً آذانی”.

[۴] عفیف عبد الفتاح طباره، روح الدین الاسلامی، ص ۲۷۶.”تصدقوا علی اهل الادیان کلها”.

[۵] نهج البلاغه، نامه ۵۳. ” واشعر قلبک الرحمه للرعیه و المحبه لهم، و اللطف بهم، و لا تکونن علیهم سبعاً ضاریا تغتنم أکلهم، فانهم صنفان: اما اخ لک فی الدین، او نظیر لک فی الخلق …”.

[۶] مجله مکتب اسلام سال ۸، ش ۵، ص ۴۹.

[۷] وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۷۷، باب سوم،”و حق اهل الذمه ان تقبل ما قبل الله عز و جل و لا تظلمهم ما وفوا لله عزوجل بعهده”.

[۸] نهج البلاغه، نامه ۵۳. “ان عقدت بینک و بین عدوک عقده او البسته منک ذمه فحط عهدک بالوفاء و ارع ذمتک بالامانه،‌ و اجعل نفسک جنه دون ما أعطیت فانه لیس من فرائض الله شیء الناس اشدّ علیه اجتماعاً ، مع تفرق اهوائهم،‌ و تشتّت آرائهم، من تعظیم الوفاء بالعهود”.

[۹] آل عمران،۹۹ “قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغُونَها عِوَجاً وَ أَنْتُمْ شُهَداءُ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُون”‏.