- زمان مطالعه : 9 دقیقه
- توسط : محمد ارباب
- 0 نظر
سیزده بدر، سیزدهمین روز فروردین ماه و از جشن های نوروزی است. در تقویم رسمی ایران این روز، روز طبیعت نامگذاری شده است و از تعطیلات رسمی است. مردم در این روز، از خانه های خود بیرون می آیند تا دست در دست طبیعت بگذارند و در آغوش سخاوتمند او جای گیرند.
با توجه به اقوال مختلف در فلسفه و تاریخچه این روز و باور برخی بر این که سیزده بدر به معنای در کردن نحسی سیزده است، در این نوشتار به بررسی این آیین و نظر اسلام در مورد آن، می پردازیم.
بررسی تاریخچه سیزده بدر
در تاریخچه و فلسفه روز سیزده بدر نظر ها و نقل قول های مختلفی وجود دارد که در اینجا به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
- همانطور که پیشینه ی جشن نوروز را از زمان جمشید می دانند، درباره ی سیزده بدر هم روایت هست که جمشید، شاه پیشدادی، روز سیزده نوروز را در صحرای سبز و خرم، خیمه و خرگاه بر پا می کند؛ چندین سال متوالی این کار را انجام می دهد که در نتیجه این مراسم در ایران زمین به صورت سنت و آیین در می آید و ایرانیان از آن پس سیزده بدر را بیرون از خانه در کنار چشمه سارها و دامن طبیعت برگزار می کنند.
- روزطبیعت (سیزده بدر)، سنت ایرانیان باستان، به مناسبت پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی می باشد؛ سیزدهمین روز از ماه فروردین، تیر یا تِشتَر نام دارد. ایزد تیر یا تشترکه در اوستا، ایزد باران است و در باور پیشینیان پیش از آشو زرتشت، برای این که ایزد باران در سال جدید پیروز شود و دیو خشکسالی نابود شود باید مردمان در این روز از این ایزد یاد کنند و از او در خواست باریدن باران کنند.
در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می رفتند و به شادی و پایکوبی می پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می کردند.
- برخی از متون، تاریخچه سیزده بدر در ایران را این گونه روایت می کنند که مبارک بودن سیزده بدر به دلیل اعتقاد ایرانیان درباره عمر جهان و روز رستاخیز است.
ایرانیان در گذشته معتقد بودند که عمر جهان دوازده هزار سال است و در پایان این دوازده هزار سال، بدی و شر نمایان می شود. سیزده بدر برای ایرانیان حکم روز رستاخیزی را داشته که به تاریکی عمر ۱۲ هزار ساله جهان خاتمه می دهد. ایرانیان این روز را به امید سالی پررونق جشن می گرفتند و در کنار هم جمع می شدند.
- برخی نیز معتقدند تاریخچه سیزده بدر به قتل عام ایرانیان توسط یهودیان باز می گردد؛ که در واقع بعد از آن واقعه مردم ایران برای فرار از نحسی و اتفاقات تلخ آن روز به دل طبیعت می روند؛
جشن پوریم یکی از سنت‌های قدیمی قوم یهود است که در دهه های اخیر و پس از تشکیل رژیم جعلی اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی، رنگ و بوی متفاوتی به خود گرفته است. این به اصطلاح جشن که همزمان با سیزدهمین روز از سال جدید خورشیدی برگزار می شود، در حقیقت جشن و پایکوبی بر خون ده ها هزار نفر از مردم ایران است که با توطئه و دسیسه دو یهودی نفوذی در دربار خشایارشاه کشته شدند.
در کتب مربوط به یهودیان از جمله کتاب استر، یهودیان به کشتار ۸۰ هزار ایرانی اعتراف می کنند؛ اما محققان مستقل این رقم را تا ۵۰۰ هزار نفر ذکر کرده اند.
از جمله عقاید در رابطه با این روز، نحسی این روز و یا حتی به طور کلی نحسی عدد ۱۳ می باشد که در ادامه در مورد نحسی برخی روزها و زمان ها، از نظر آیات و روایات مطالبی را ذکر خواهیم کرد:
نحس بودن ایام از نگاه قرآن
تنها در دو مورد از آیات قرآن، به مسأله ی «نحوست ایام» اشاره شده است:
- آیه ی ۱۹ سوره ی قمر: «انا أرسلنا علیهم ریحاً صرصراً فی یوم نحس مستمر»؛
ما تند باد وحشتناک و سردى را در یک روز شوم مستمر بر آنان فرستادیم. - آیه ی ۱۶ سوره ی فصلت: «فارسلنا علیهم ریحاً صرصراً فى ایامٍ نحسات»؛
مانند بادى سخت و سرد در روزهاى شومى بر آن ها مسلط ساختیم.
با دقت در این آیات درمی یابیم که هر چند با توجه به سیاق آیات در داستان قوم «عاد» – که این دو آیه مربوط بدان است – و با توجه به این که «نحس و نحسات» به خود «یوم و ایام» نسبت داده شده اند، استفاده می شود که نحوست و شئامت، مربوط به خود آن زمانی است که در آن زمان، باد به عنوان عذاب بر قوم عاد وزید و آن زمان، ۷ شب و ۸ روز پشت سر هم بوده که عذاب به طور مستمر بر آنان نازل می شده است، اما از آیات چنین برنمی آید که این تاثیر و دخالت زمان به نحوی بوده که با گردش هفته ها، دوباره آن زمان نحس برگردد.
قابل توجه این که، در نقطه ی مقابل، تعبیر «مبارک» نیز در بعضى از آیات قرآن دیده مى شود، چنان که درباره ی شب قدر مى فرماید: «انا انزلناه فى لیله مبارکه؛ ما قرآن را در شبى پر برکت نازل کردیم.»[۱]
و پر واضح است که مبارک بودن آن شب و سعادتش نه از جهت آن زمان خاص بلکه از این جهت بوده که آن شب به نوعی مقارن با اموری بزرگ و پر برکت بوده است؛ اموری همچون نزول قرآن، نزول ملائکه، روح و سلام بودن آن شب و… و برگشت معنای سعد و مبارک بودن آن شب به این است که عبادت در آن شب، دارای فضیلت بسیار است و ثواب عبادت در آن، قابل قیاس با عبادت در سایر شب ها نیست و در آن شب، عنایت الهی به بندگانی که متوجه ساحت عزت و کبریایی شده اند، نزدیک تر است.
به این ترتیب واضح است که قرآن جز اشاره ی سربسته اى به این مساله نداشته و اثبات نحوست بعضی از ایام خاص، از قرآن قابل استفاده نیست.
نحسی روز ها از نگاه روایات
با مراجعه به کتب روایی و جوامع حدیثی شیعه مشاهده می کنیم که روایات بسیاری درباره ی سعد و نحس ایام هفته و سعد و نحس ایام ماه های عربی و نیز ماه های فارسی و رومی رسیده که در نهایت کثرت است و به عنوان نمونه در جلد چهاردهم از کتاب «بحار الانوار» تعداد زیادی از آن احادیث نقل شده است.
در بررسی این روایات، سه نکته قابل ذکر است:
- بیش تر این احادیث علی رغم نقل در جوامع حدیثی، ضعیف اند، چون یا مرسل و بدون سند هستند و یا این که قسمتی از سند را ندارند، هر چند که بعضی از آنها سندی معتبر دارد، البته به این معنا که خالی از اعتبار نیست اما از طرفی دلالت آن ها بر نحوست ذاتى نیز، تمام نیست.
- با دقت در روایاتی که ایام خاصی را نحس می شمارد، از آن جمله چهارشنبه هر هفته، چهارشنبه ی آخر ماه، ۷ روز از هر ماه عربی و ۲ روز از هر ماه رومی و امثال آن، روشن می شود که در بسیاری از آن ها، علت این نحوست هم ذکر شده و آن عبارت است از این که در این روزهای نحس، حوادث ناگواری به طور مکرر اتفاق افتاده، آن هم ناگوار از نظر دینی، از قبیل:
رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و شهادت سید‌الشهدا (علیه السلام) و انداختن حضرت ابراهیم (علیه السلام) در آتش و یا نزول عذاب بر فلان امت و خلق شدن آتش و امثال این ها.
از این رو علت نحوست اتفاق هایی است که در این ایام رخ داده است نه این که آن قطعه از زمان نحوست ذاتی داشته باشد.
از مجموع این روایات چنین برمی آید که مقصود اسلام از بیان مساله ی سعد و نحس ایام، توجه دادن مسلمین به این حوادث است، تا از نظر عمل، خود را بر حوادث تاریخى سازنده تطبیق دهند و از حوادث مخرب و روش بنیان گذاران آن ها فاصله گیرند.
خلاصه این که، در روایات متعددی سعد و نحس ایام در ارتباط با حوادثی که در آن واقع شده است تفسیر شده و ربطی به نحوست ذاتی آن زمان خاص ندارد.
- بعضى از علما نیز آن روایاتى را که نحوست بعضى از ایام را مسلم گرفته، حمل بر تقیه کرده اند و خیلى هم بعید نیست، براى این که تفأل به زمان ها و مکان ها، اوضاع و احوال و شوم دانستن آن ها از خصایص اهل سنت است؛
خرافات بسیار نزد عوام از امت ها و طوایف مختلف آنان یافت مى شود و از قدیم الایام تا به امروز این خرافات در بین مردمان مختلف رایج بوده و حتى در بین خواص از اهل سنت در صدر اول اسلام روایاتى بوده که آنها را به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نسبت مى دادند.
نظر علما و بزرگان در مورد سیزده بدر
مقام معظم رهبری
سیزده بدر ریشه شرعی ندارد و از خرافات است ولی تفریح سالم و خالی از گناه بدون اعتقاد به نحس بودن سیزده اشکالی ندارد.
تاریخچه سیزده بدر در نظر آیت الله مکارم شیرازی
سرچشمه مراسم خرافی سیزده بدر از نظر تاریخی به اصحاب الرس که در قرآن به آن اشاره شده بر می گردد. به حالات اصحاب الرس در تفاسیر اشاره شده، و در یکی از شرح های نهج البلاغه نیز داستان مفصل آن را چنین یافتم؛
دوازده شهر یا آبادی بود که هر شهر و آبادی به یکی از ماه های سال خورشیدی نامیده شده بود . آیین مردم آن شهرها بت پرستی بود. درختان صنوبر را پرستش می کردند. زیرا صنوبر منبع درآمد خوبی برای آنها بود. روز اول سال، همه مردم از تمام دوازده شهر یا روستا در شهر فروردین جمع می شدند، و مراسم جشنی داشتند.
فردا به شهر اردیبهشت می رفتند، و در آنجا مراسمی داشتند. روز سوم به آبادی خرداد می رفتند…، تا به آبادی اسفند که می رسید، دوازده شهر تمام می شد؛ روز سیزدهم دسته جمعی از آبادی ها خارج شده، به بیابان ها می رفتند، و مراسم سیزده و جشن و پایکوبی و آلودگی به انواع مفاسد را در آنجا برگزار می کردند. بنابراین سیزده بدر سنتی بوده که از بت پرستان باقی مانده است، همانطور که مراسم شب چهارشنبه سوری، که احترامی برای آتش قائل می شوند، سنّتی از آتش پرستان است. [۲]
اما اگر مراسم سیزده بدر به عنوان خارج شدن از شهر و فضای آلوده آن و پناه بردن به دل طبیعت و استفاده از هوای پاکیزه آن و تفریح و استراحت سالم برای شروع مجدد به کار با انرژی و توان کافی باشد بدون آنکه اعتقاد به نحسی سیزده و رسم بت پرستی محرک این تفریح باشد امری ناشایست نخواهد بود .
به خصوص اگر این کار همراه با تفکر و اندیشه در حیات مجدد درختان و گیاهان باشد و در نتیجه انسان از حیات آنها درس زندگی بگیرد و به یاد عظمت و قدرت و علم نامحدود خالق آن بیفتد.[۳]
دیدگاه آیت الله العظمی جوادی آملی
روز سیزده از آن جهت که روز طبیعت است در صورتی که همگان رعایت شئون اسلامی بکنند رعایت حجاب و عفت بکنند، با طبیعت تماس و برخوردی داشته باشند، محیط زیست را آلوده نکنند درخت را فضا را چمن را آلوده نکنند یک کار خوبی است، اما مبادا کسی به خرافه اینکه یک روزی است ما برویم بیرون از نحس درآئیم اینچنین نیست. اگر کسی تبهکار بود نحس با خود اوست ﴿قَالُوا طَائِرُکمْ مَعَکمْ﴾، سعد انسان هم به برکت الهی با خود انسان است.
نظر مرحوم علامه طباطبایی
ما با نگاه عقلی به هیچ وجه نمى توانیم بر مبارکی روزى از روزها و یا زمانى از زمان ها و یا نحوست آن برهان و دلیلی بیان کنیم، چون طبیعت زمان از نظر مقدار، طبیعتى است که اجزا و ابعاضش مثل هم هستند و یک چیزند، پس از نظر خود زمان فرقى میان این روز و آن روز نیست، تا یکى را سعد و دیگرى را نحس بدانیم و اما عوامل و عللى که در ایجاد حوادث موثرند و نیز در به ثمر رساندن اعمال تایر دارند، از حیطه‌ی علم و اطلاع ما بیرونند…[۴]
سیزده بدر از دیدگاه استاد شهید مطهری
ما برویم سیره ی پیغمبر را از اول تا آخر ببینیم، تمام کتبی را که شیعه و سنی در تاریخ پیغمبر نوشته اند، مطالعه کنیم، ببینیم آیا پیغمبر اکرم در روش و متد خودش یکی از چیزهایی که از آن استفاده می کرد مسالهی سعد و نحس ایام بود یا نه؟
مثلا آیا می گفت امروز دوشنبه است برای مسافرت خوب نیست؟! یا امروز سیزده عید نوروز است، هر کس بیرون نرود گردنش می شکند آن هم از سیزده جا نه از یک جا؟! آیا چنین حرف هایی هست؟! در سیره ی علی (علیه السلام) چه طور؟ در سیره ائمه (علیهم السلام) چه طور؟ ما هرگز نمی بینیم که پیغمبر یا ائمه‌ی اطهار خودشان در عمل از این حرف ها یک ذره استفاده کرده باشند، بلکه عکسش را می بینیم.
سفارش اسلام به حراست از طبیعت
محیط زیست سالم یکی از نعمات الهی و بخشی از نظام خلقت بوده که ریشه در جهان بینی توحیدی دارد؛ یعنی جهان و هر آنچه که در اوست، تصویری از قدرت خداوند واحد است. به همین دلیل است که در اسلام هرگونه رفتاری که منجر به فساد در عرصه محیط زیست شود نهی شده است؛ چرا که خداوند بارها در قرآن کریم درباره ایجاد فساد در روی زمین هشدار داده است.
در رابطه با نگهداری و حراست طبیعت آیات و روایات متعددی موجود است از جمله روایتی از پبامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که فرمودند: نخل را نسوزانید و آن را در آب غرق نکنید، درخت بارور را قطع نکنید و زراعت را به آتش نکشید؛ زیرا شما نمی دانید شاید در آینده به آن نیازمند شوید.[۵] و حضرت علی (علیه السلام) در نهج البلاغه می فرماید: نگاه به سبزه شادمانی می آورد.
از طرفی نه تنها دین اسلام مخالفتی با تفریح و نشاط ندارد بلکه به آن توصیه و سفارش می کند؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «تفریح داشته باشید همانا من ناراحتم که در دین شما خستگی و بی نشاطی باشد»[۶].
همچنین می فرمایند: «عاقل ساعات خود را به چهار بخش تقسیم می کند؛ ساعتی برای عبادت خداوند و ساعتی برای محاسبه نفس و ساعتی برای تفکر در مخلوقات خداوند و ساعتی برای تفریح و بهره مندی از حلال های خداوند».[۷]
از بهترین تفریحات نیز حضور در طبیعت و استفاده از نعمات و زیبایی های خداوند متعال است.
نتیجه گیری
دین مبین اسلام هیچ گونه نحسی برای روز سیزده فروردین بیان و تایید نمی کند؛ هر جند سنت حضور در طبیعت در این روز خاص برخواسته از دین اسلام نیست؛
اما حضور در طبیعت و بهره مندی از نعمت های خداوند متعال و تفکر در قدرت و عظمت خالق هستی، صله رحم و… با رویکرد پرهیز از معصیت، باعث شادابی تن و روح و روان انسان شده و قطعا مورد رضایت خداوند رحمان است.
نویسنده: محمد ارباب
پی نوشت ها
[۱] . سوره دخان، آیه ۳.
[۲] . پاورقی قهرمان توحید ، ص۸۴ ؛ مسائل جدید از دیدگاه مراجع ج۱ ص۱۵۵.
[۳] . قهرمان توحید ، ص۸۴
[۴] . ترجمه المیزان، جلد۱۹، ص ۱۱۶.
[۵] . کافی، جلد ۵، صفحه ۲۹.
[۶] . نهج الفصاحه، ص۲۵۹.
[۷] . وسایل الشیعه، ج۱۶، ص۹۷.
منابع
- مهدوی، حسام الدین؛ جشن ها و آیین های ایرانی، نشر نقد افکار، ۱۳۹۲.
- بوطی، محمد سعید؛ بدعت یا مذهب، مترجم: صابری، حیسن، انتشارات آستان قدس رضوی،۱۳۸۷.
- عطایی، تقی؛ هفت سین ایرانی، جشن های ایرانی، نشر نهفت، ۱۳۹۸.
- رضی، هاشم؛ جشن های آتش، نشر بهجت، ۱۳۸۴.
- محمدی، حسین؛ جشن های ایران باستان، جهاد دانشگاهی واحد البرز، ۱۳۹۶.
- دهباشی، علی؛ نوروز (مجموعه مقالات)، نشر نقد افکار، ۱۳۹۰.
لطفا نظرتان را درباره این محتوا بنویسید
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی