برخی شاگردان امام صادق (علیه السلام)

اشاره::

خاندان رسالت و اهل بیت نبوّت، محور دانش و ذخایر تمام علوم بوده اند، حرمتشان در میان امّت اسلامی، نه فقط از جهت خویشاوندی با پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ بلکه بر اساس ارزشهای معنوی و اخلاقی و علمی آنان بوده و هست. امام صادق ـ علیه السّلام ـ در حدود سی و پنج سال را با پدر گرامیش امام باقر ـ علیه السّلام ـ بنیانگذار دانشگاه اهل بیت گذراند… . حلقه های درسی را که در مسجد مدینه و بیرون از آن زیر نظر پدر بزرگوارش امام باقر ـ علیه السّلام ـ دایر بود درک کرد در این حلقه های درس همچنانکه منابع موثق تأکید دارند صدها طالب علم و دانشمند از نقاط مختلف بلاد اسلامی، حضور می یافتند [۱]

محضر درس امام محمّد باقر ـ علیه السّلام ـ و امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ مسجد شهر مدینه بود و علومی، مانند فقه، تفسیر قرآن، ادب و شعر، رجال و حدیث، جغرافیا و ستاره شناسی و فیزیک و… توسط امام محمّد باقر و امام جعفر صادق ـ علیهما السّلام ـ تدریس می شد. [۲]

ابو زهره درباره امام صادق ـ علیه السّلام ـ می گوید:”علمای اسلام با تمام اختلاف نظرها و تعدد مشربهایشان در فردی غیر از امام صادق ـ علیه السّلام ـ و علم او اتفاق نظر ندارند. ” و یا ابو حنیفه درباره امام می گوید:”دانشمندترین مردم کسی است که به آراء و نظرهای مختلف علماء در مسائل، احاطه داشته باشد. ” و امام صادق ـ علیه السّلام ـ نیز همچون جدش امیرالمؤمنین می فرمود:”قبل از آنکه مرا نیابید بپرسید. “[۳]

دوره امام باقر و صادق ـ علیهما السّلام ـ عصر گسترش علوم اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ در زمینه های مختلف بود، این مسأله درباره امام صادق ـ علیه السّلام ـ بیشتر صدق می کند و این به دلیل مصادف شدن بخشی از دوران امامت آن حضرت، با فضای باز سیاسی بود که در نتیجه درگیری سیاسی که منجر به انقراض امویان از یک سو و روی کار آمدن بنی عباس از سوی دیگر به وجود آمده بود. [۴]

شاگردان سرشناس آن حضرت از احادیث و پاسخ های آن حضرت به مسائل تعداد چهارصد کتاب به رشته تحریر در آوردند که در دوران پس از وی به اصول اربعه حاءه معروف شده است و کلینی و شیخ صدوق و طوسی در نوشتن کتب چهارگانه خود آنها را مرجع خود قرار دادند. [۵]

و ابن قتیبه در کتاب ادب الکاتب گفته که کتاب جفر را امام صادق نوشته و در آن است آنچه مردم به آن احتیاج دارند و … و روایت شده که آن حضرت محلّی داشت برای عامّه و خاصّه که مردم از اقطار عالم به خدمتش می رسیدند [۶] البته ناگفته نماند که برخی از کتابها به آن حضرت منتسب است که توسط شاگردانش تالیف شده است مثل توحید مفضل و …

اینگونه می توان نتیجه گیری کرد که در زمان امام صادق ـ علیه السّلام ـ حرکت علمی جان تازه ای گرفت و این خیزش علمی به دورترین نقاط نیز راه یافت و علوم مختلف با توجه به نیاز اجتماع و ظرفیتهای موجود توسط امام صادق تدریس شد و کتابهای زیادی توسط شاگردان امام به رشته تحریر درآمد.

جهت کسب اطلاع بیشتر به کتاب های عماد زاده اصفهانی که درباره زندگانی امام صادق نگاشته است و به کتاب آقای فضل الله کمپانی مراجعه فرمائید.

پی نوشت:

[۱] . المعروف الحسینی، هاشم، سیره الائمه اثنی عشر، ترجمه محمّد رخشنده، تهران، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۳ ش، ج ۲، ص ۲۵۷.

[۲] . مرکز مطالعات استراسبورگ، مغز متفکر جهان شیعه، ترجمه ذبیح الله منصوری، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۵۶، ص ۲۶ الی ۲۸؛ جعفریان، رسول، حیات فکری امامان معصوم، قم، انتشارات انصاریان، چاپ ششم، ۱۳۸۱ ش، ص ۳۳۲.

[۳] . حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، همان، ص ۳۳۱.

[۴] . همان، ص ۳۴۵.

[۵] . سیره الائمه اثنی عشر، همان، ج ۲، ص ۲۶۰.

[۶] . قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، قم، انتشارات هجرت، چاپ یازدهم، بی تا، ج ۲، ص ۲۳۷.