تاثیر بازی های رایانه ای بر شخصیت کودکان

کودکانى که به طور مداوم با بازی های رایانه ای درگیرند درونگرا می شوند، در جامعه، منزوى و در برقرارى ارتباط با دیگران ناتوان می گردند. روحیه انزواطلبى باعث می شود که کودک از گروه همسالان جدا شود که این خود سرآغازى براى بروز ناهنجارى دیگر است.

ضرورت و اهمیت بازی برای کودکان

بازى، که به معنى تلاش و فعالیت لذت‏بخش و خوشایند و مفرح است، براى رشد همه جانبه کودک ضرورت تام دارد.

نخستین گروهى که کودک بعد از خانواده در پیش رو دارد، گروه های بازى دوران کودکى است که از این طریق، کودک احساس تعلق به گروه و عضویت در آن را دارد. از خصوصیات کودکان، فعال بودن، خوشحالى، خیالپردازى، شلوغ کردن و پرسشگر بودن را می توان نام برد.

اسپنسر میگوید: هدف عمده بازى، تخلیه نیروى اضافى بدن است که کودکان با لگد زدن، جیغ کشیدن، کشتى گرفتن و غیره، انرژى اضافى را به مصرف می‌رسانند.(۱)

بازى، براى کودکان خوشایند بوده و احتیاجى به تشویق ندارند بلکه ذاتا آن را دوست داشته زیرا محرک در بازى خیلى قوى بوده و حالت شادى و آزادى را به دنبال دارد.

در بازی ها باید مراقب بود که بر فضاى بازى کودکان پستى و رذالت و شیطنت و خیانت، حکمفرما نشود و عفت و صداقت و امانت و عطوفت و صفا و برادرى و خواهرى و عفو و گذشت حاکم گردد.(۲)

بازی های رایانه ای و تغییر سبک زندگی کودکان

این پدیده جدید دانش بشرى، تقریباً در همه شئون زندگى انسان راه یافته است و مانند دیگر ساخته هاى دست بشر، دو رو دارد. یک روى آن استفاده صحیح در کارها و کمک به رشد و سعادت انسان است. روى دیگر آن استفاده غلط است که معمولاً در غیر موارد علمى و شغلى از آن استفاده می شود.

آنچه بیشتر کودکان و نوجوانان را شیفته خود می کند بازی های رایانه ای است. پیشرفت کیفیتى این بازی ها به فاصله کوتاهى در ایران رواج یافته و بازار اسباب بازى و لوازم سمعى و بصرى را به تسخیر خود درآورده است.

عاملى که بر تعداد طرفداران این بازی ها افزوده، قیمت مناسب آنها براى مصر‌ف کننده است علاوه بر این چون کودکان و نوجوانان خود اجرا می کنند و در بطن بازى هستند براى آنها بسیار جذاب است. این بازی ها با استفاده از تصاویر پرتحرک و صداهاى مهیج دنیایى از هیجان را به این انسان‏هاى تشنه جنب و جوش ارزانى می کند و همین جاذبه روح و جسم آنان را مطیع خود میسازد و به عالمى از تخیلات می برد که خود را محور و قهرمان اصلى ماجرا می پندارند.

به طور کلى می توان مزایاى بازی های رایانه ای را اینگونه خلاصه کرد:

۱- باعث هماهنگى چشم و دست و پرورش عضلات ظریف کودک می شود.

۲- به کودکان کمک می کند تا مهارت‏ هایى را تمرین کند.

۳- یادگیرى را آسان و توجه بچه‌‏ها را جلب می کند.

۴- مفاهیم و مبانى ریاضیات را با کمک شکل هاى کودکانه آموزش می دهد.

۵ – با رایانه هر چند بار که بخواهد، می تواند موضوعى را ببیند و مرور کند.

۶- کودک بدون کثیف کردن لباس ‏ها و اطراف می تواند به راحتى نقاشى بکشد و رنگ‏ ها را عوض کند. مثلاً اگر از رنگ سبز لباس نقاشی اش خوشش نیامد به رایانه میگوید رنگ قرمز کن و رنگ قرمز رضایت او را فراهم نکرد رنگ آبى و غیره.

۷- رایانه برنامه ‏هاى متنوعى دارد که به کودکان امکان می دهد تا نقاشی ‏ها یا داستان‏ هایى را خلق کنند و یا بازی هایى هستند که آنها را به تاریخ یا جغرافیا علاقمند می کند.

۸ – بازی های رایانه ای بچه ها را وارد دنیایى می کنند که کنترلش در دست آنهاست و به همین دلیل آنها از این بازی ها لذت می برند.

آسیب ها و معایب بازی های رایانه ای

در کنار این مزایا، بازی های رایانه ای معایبى دارند که ذیلاً به آنها اشاره می شود:

الف) آسیب هاى جسمانى

به دلیل خیره شدن مداوم به صحنه نمایش رایانه، چشمان فرد به شدت تحت فشار نور قرار می گیرد و دچار عوارض می گردد. مشاهدات نشان می دهد که نوجوانان چنان غرق بازى می شوند که توجه نمی کنند تا چه حد از لحاظ بینایى و ذهنى بر خود فشار می آورند.

به دلیل این که کودک در یک وضعیت ثابت تا ساعت‏ ها می نشیند، ستون فقرات و استخوان بندى او دچار مشکل می شود. همچنین احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف‏ ها و مچ دست از دیگر عوارض کار نسبتا ثابت و طولانى مدت با رایانه است.

پوست در معرض مداوم اشعه هایى قرار می گیرد که از صفحه رایانه پخش می شود. ایجاد تهوع و سرگیجه خصوصا در کودکان و نوجوانانى که زمینه صرع دارند، از دگر عوارض بازی های رایانه ای است.

ب) آسیب هاى روانى

۱- کاهش روابط خانوادگى

با توجه به این که زندگى در کشور ما نیز به طرف ماشینى شدن پیش می رود و در بعضى خانواد‌ه ها زن و مرد شاغل هستند و یا بعضى از مردان بیش از یک شغل دارند، خود به خود روابط عاطفى و در کنار هم بودن خانواده کمتر شده و عده زیادى از این وضع و وجود تلویزیون به عنوان جعبه جادویى که باعث سرد شدن روابط خانوادگى شده ناراضى هستند و حالا نیز جعبه جادویى دیگرى با جاذبه سحرآمیزترى به نام رایانه اضافه بر این وضعیت شده و مشکلات را دو چندان کرده است.

۲- تقویت حس پرخاشگرى

مهم‏ترین مشخصه بازی های رایانه ای، حالت جنگى اکثر آنها می باشد و این که فرد، باید براى رسیدن به مرحله بعدى بازى با نیروهاى به اصطلاح دشمن بجنگد، استمرار چنین بازی هایى، کودک را پرخاشگر و ستیزه ‏جو بار می آورد.

خشونت، مهم‏ترین معرکه ‏اى است که در طراحى جدیدترین و جذاب‏ترین بازی های کامپیوترى به حد افراط از آن استفاده می شود، چهر‌ه هاى معروف هالیوود که در فرهنگ ما انسان ‏ها ضد ارزش و غیر اخلاقى هستند، در این بازی ها به صورت قهرما‌ن هاى شکست ناپذیر جلوه نمایى می کنند.

۳- افت تحصیلى

به دلیل جاذبه ‏اى که این بازی ها دارد، بچه ‏ها وقت و انرژى زیادى را صرف بازى با آن می کنند، حتى بعضى از کودکان صبح، زودتر از وقت معمول بیدار می شوند تا قبل از مدرسه رفتن کمى بازى کنند و وقت‏ هاى تلف شده را هم بدین صورت جبران می کنند.

۴- گوشه‏ گیرى و منزوى بودن

کودکانى که به طور مداوم با بازی های رایانه ای درگیرند درونگرا می شوند، در جامعه، منزوى و در برقرارى ارتباط با دیگران ناتوان می گردند. روحیه انزواطلبى باعث می شود که کودک از گروه همسالان جدا شود که این خود سرآغازى براى بروز ناهنجارى دیگر است.

۵- کندى ذهن

در این بازی ها به دلیل این که کودک و نوجوان با ساختنی ها و برنامه هاى دیگران به بازى می پردازد و کمتر قدرت دخل و تصرف در آنها پیدا می کند، اعتماد به نفس او در برابر ساختنی ها و پیشرفت دیگران متزلزل می شود.

تصور بیشتر خانواد‌ه ها این است که در بازی های رایانه ای فرد در بازى مداخله فکرى مداوم دارد اما این مداخله فکرى نیست بلکه این بازی ها سلول ‏هاى مغزى را گول می زنند و از نظر حرکتى نیز فقط چند انگشت کودک را حرکت می دهند.

ما هرچه در این مسیر حرکت کنیم و بازی ها را گسترش دهیم، انسان ‏هایى را تحویل جامعه خواهیم داد که سرخورده، افسرده، غیر متحرک و غیر سازنده هستند و خوداتکایى آنها بسیار کم خواهد بود و ابتکار عمل نخواهند داشت. در حالى که براى جامعه، نیاز به انسان‏ هایى خلاق، مبتکر و متفکر داریم.

راهکارهاى پیشنهادى در کاهش آسیب های بازی های رایانه ای

اگر چنانچه قرار است از بازی های رایانه ای استفاده شود، بهتر است بازی های تصویرى خلاق که کودکان باید به وسیله آنها، معماهایى را حل کنند، بیش از بازی های دیگر مورد توجه قرار گیرند. بازى دسته جمعى کودکان، با ابزارهاى تصویرى کمتر مسئله ساز است، این اسباب بازی ها، زمانى مخرب خواهند بود که کودک به تنهایى براى ساعات طولانى، غرق بازى شود.

والدین وقت بیشترى را به کودک و نوجوان خویش اختصاص بدهند. هر قدر وقت‏گذارى و ارتباط صحیح بین والدین و فرزندان بیشتر باشد، زمینه چنین بازی هایى کمتر فراهم می شود، در غیر این صورت مقصر اصلى والدینى هستند که فرزندان خود را براى ساعات طولانى در مقابل تلویزیون، کامپیوتر، ویدئو، گیم یا فیلم‏ هاى ویدئویى رها می کنند.

بهتر است که والدین همراه فرزندان خود بعضى از روزها به گردش بروند و در طبیعت به بازی های مورد علاقه آنها بپردازند تا انرژى عصبى و روانى آنان تخلیه شده و توجه آنها از بازی های رایانه ای منصرف شود، بهتر است با استدلال و منطق آسیب هایى را که کامپیوتر به کودکان و نوجوانان وارد می آورد متذکر شوند.

پی نوشت ها

۱) مهجور، روانشناسى بازى، ص ۱۵

۲) بهشتى، مبانى تربیت بدنى در اسلام، ص ۹۱

منابع

مهجور، سیامک رضا؛ روانشناسی بازی؛ انتشارات روان، ویرایش، ارسباران؛ چاپ دوم؛ ۱۳۹۵ ش

بهشتى، احمد؛ مبانى تربیت بدنى در اسلام؛ تهران؛ اداره کل تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش؛ چاپ اول؛ ۱۳۶۲ ش

منبع: پیام زن؛ شماره ۲۰۰؛ مهرنوش اکبرى‏ (با تغییراتی در متن)