انتفاضه شعبانیه عراق

اشاره:

انتفاضه شعبانیه عراق عنوان قیام مردم عراق بر ضد حکومت صدام حسین در شعبان سال ۱۴۱۱ قمری مطابق با اسفند ۱۳۶۹ شمسی و مارس ۱۹۹۱ میلادی.این قیام پس از شکست ارتش عراق در جنگ اول خلیج فارس رخ داد و چهارده استان از هجده استان عراق به دست معترضین افتاد، ارتش عراق به سرکوب روی آورد و هزاران نفر کشته و حدود دو میلیون آواره شدند. حرم امام علی(ع) و حرم امام حسین (ع) آسیب دید و برخی از روحانیان از جمله آیت الله سید ابوالقاسم خویی دستگیر شدند و بسیاری از مدارس دینی در نجف اشرف تخریب شدند.

شروع انتفاضه

پس از شکست ارتش عراق در جنگ سال ۱۹۹۱ در کویت و بر اساس قطعنامه ۶۷۰ شورای امنیت، حرکت کلیه هواپیماها و حتی بالگردهای ارتش عراق تحریم شد. در این هنگام مردم سرتاسر عراق که نارضایتی‌های دراز مدتی از رژیم داشتند علیه رژیم صدام قیام کردند. قیام از شهر بصره شروع شد. یکی از نظامیان عراقی خسته از جنگ کویت، لوله تانک را به سمت عکسی از صدام گرفت و به سوی او شلیک کرد. مردم به هیجان آمده و به ساختمان حزب بعث در شهر بصره حمله کردند و همین مسئله نقطه آغاز قیام بود.[۱]

نتایج قیام

در نتیجه این قیام، کنترل بخش اصلی کشور به دست نیروهای مردمی افتاد و از هجده استان عراق، چهارده استان دیالی، واسط، میسان، البصره، ذی قار، المثنی، القادسیه، بابل، کربلا، النجف، دهوک، اربیل، کرکوک، السلیمانیه به دست انقلابیون افتاد و تنها استانهای مرکزی شامل صلاح الدین، بغداد، نینوا و الانبار در اختیار حکومت بود.[۲]مرجعیت حوزه علمیه نجف کمیته‌ای نه نفره تشکیل داد تا رهبری قیام را به عهده داشته باشد. اعضای این کمیته عبارت بودند از: سید محی الدین غریفی، سید محمدرضا موسوی خلخالی، سید جعفر بحرالعلوم، سید عزالدین بحرالعلوم، سید محمدرضا خرسان، سید محمد سبزواری، شیخ محمدرضا شبیب الساعدی، محمدتقی خوئی. آیت الله سید ابوالقاسم خوئی نیز طی اطلاعیه‌هایی به مردم توصیه می‌کرد که حقوق شرعی را رعایت کنند.[۳]آیت الله سید عبدالاعلی سبزواری از علمای بزرگ نجف نیز حمایت خویش را از این انتفاضه با صدور فتوایی در این خصوص اعلام نمود.[۴]

سرکوب قیام

نیروهای رژیم صدام برای مقابله با این قیام دست به سرکوب گسترده انقلابیون زدند. از آمار کشته‌ها اطلاعات چندانی در دست نیست اما بنابر آمار غیررسمی بین سیصد الی پانصد هزار نفر کشته و حدود دو میلیون نفر عراقی آواره شدند.[۵]در این سرکوب سازمان مجاهدین خلق ایران هم به یاری صدام شتافت. نیروهای این سازمان ۲۵ هزار نفر از مردم عراق را در این سرکوب به قتل رساندند. بنا بر اسناد موجود آنان در سرکوب مردم بصره نقش داشتند و تعداد زیادی از کشته‌ها را در گورهای دستجمعی مدفون کردند. هفتم آبان ۱۳۹۴، گروهی که خود را متشکل از خانواده‌های قربانیان انتفاضه شعبانیه می‌کرد در عملیات موشکی به لیبرتی ۲۵ عضو گروه مجاهدین خلق را کشته و ۲۰۰ نفر از آنان را زخمی کرد.[۶]

حمله به حرم‌های مقدس شیعه

نیروهای رژیم صدام با توپ و تانک به کربلا و نجف حمله کردند در این حملات، مرقد امام علی (ع) و امام حسین (ع) آسیب دید و تا شش ماه درِ حرم‌های یاد شده بسته بود. نیروهای بعثی بسیاری از مدارس دینی کربلا و نجف از جمله مدرسه دارالحکمه در نجف را با خاک یکسان کردند.[۷]

دستگیری سید ابوالقاسم خویی

آیت الله خویی به دلیل حمایت مستقیم از انقلاب و تعیین شورای رهبری، توسط حزب بعث بازداشت و به بغداد فرستاده شد. بعد از دو روز بازداشت، ایشان به اجبار نزد صدام حسین برده شد و صدام در سخنانی به این مرجع تقلید، بسیار توهین و ایشان را تهدید کرد.[۸]

سکوت آمریکاسیاست دولت آمریکا پس از بیرون راندن عراق از کویت در سال ۱۹۹۱ تغییر رژیم عراق بود و بوش نیز از مردم عراق خواسته بود تا دست به تغییر رژیم بزنند. با آغاز انتفاضه شعبانیه در مارس ۱۹۹۱، بوش پدر از قیام عمومی شیعیان عراق که دامنه آن تا حومه بغداد نیز کشیده شده بود احساس نگرانی کرد و از بیم روی کار آمدن یک دولت دینی در عراق، دست صدام را باز گذاشت تا انتفاضه را سرکوب نماید.[۹]

دلایل ناکامی

باوجود آنکه بسیاری از شهرها به دست معترضین افتاده بود اما در مدت کوتاهی سرکوب شد چند عامل باعث شکست انتفاضه شد:   

۱. عدم وجود هماهنگی بین گروه‌های عراقی.

۲. سیطره بدون برنامه انقلابیان بر شهرهای عراق.

۳. تسلط هوایی رژیم و خصوصا نقش هلی‌کوپترها در سرکوب مردم.

۴. نداشتن روحیه تعاون و ملی گرایی در بین گروه‌ها که باعث تضعیف روحیه همبستگی شد.[۱۰

پی نوشت:

1. صفاءالدین تبراییان، ۱۳۹۱، ص۲۲۳.
2. صفاءالدین تبراییان، ۱۳۹۱، ص۲۳۰.
3. صفاءالدین تبراییان، ۱۳۹۱، ص۲۵۰.
4. زندگی آیت الله سیدعبدالاعلی سبزواری
5. سایت خبری فردا نیوز
6. خبرگزاری فارس.
7. سایت خبری فردا
8. سایت خبرآنلاین
9. سایت مرکز تحقیقات استراتژیک[پیوند مرده]    صفاءالدین تبراییان، ۱۳۹۱، ص۵۰۹.
10. منابع    تبرائیان، صفاءالدین، انتفاضه شعبانیه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۱ش.
11. سایت خبر آنلاین
12. سایت خبری فردا
13. سایت مرکز تحقیقات استراتژیک
14. شبکه اطلاع رسانی دانا