سید روح الله موسوی خمینی (۱۲۸۱-۱۳۶۸ش) مشهور به امام خمینی از مراجع تقلید شیعه، رهبر انقلاب اسلامی و بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران است.
وی از سال ۱۳۴۱ش مبارزه علنی علیه رژیم پهلوی در ایران را آغاز کرد. حکومت وقت دو بار او را بازداشت کرد و بار دوم به ترکیه و سپس به عراق تبعید کرد. ۱۳ سال در حوزه علمیه نجف به رهبری مبارزان انقلابی و نیز تدریس و تألیف در علوم حوزوی و دینی پرداخت. در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ش با گسترش مبارزات مردم به ایران بازگشت و بعد از پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ش تا پایان عمر (۱۴ خرداد ۱۳۶۸ش)، رهبر جمهوری اسلامی ایران بود.
نظریه ولایت مطلقه فقیه که نظریه ای فقهی-سیاسی مبتنی بر باورهای تشیع است، مهمترین نظریه او است. وی تلاش کرد حکومت جمهوری اسلامی و قانون اساسی آن را بر اساس همین نظریه شکل دهد.
ولادت
حضرت آیت الله العظمى سید روح الله موسوی خمینى (ره) فرزند سید مصطفى، در ۲۰ جمادى الثانى سال ۱۳۲۰(ه ق) در شهر خمین به دنیا آمد. هنوز چهار ماه و ۲۲ روز از تولد وی نگذشته بود که پدرش شهید شد و او از نعمت پدر محروم ماند. در ۱۶ سالگى مادر و عمه خود را نیز از دست داد و غبار غم و اندوه بر چهره ى او نقش بست، اما غم یتیمى نتوانست در روح استوار او خدشه اى ایجاد نماید، چرا که مردان بزرگ، همیشه در سختى ها و مشکلات پرورش یافته اند. او با توکل بر خدا و اعتماد به نفس، مسیر زندگى خود را به سوى آینده اى درخشان ترسیم نمود.[۱]
خاندان امام خمینی (ره)
پدرش شهید سید مصطفى خمینى (ره) از علما و چهره هاى درخشان منطقه خمین بود. او در نجف و سامرا تحصیل کرده بود و در منطقه خمین به نشر احکام اسلام و حمایت از مردم در برابر برخى خوانین ستمگر پرداخت. او سرانجام در ۱۲ ذى القعده سال ۱۳۲۰ هجرى در راه خمین به اراک، توسط اشرار منطقه به شهادت رسید.
بدن مطهر او را به نجف اشرف برده و در جوار حرم مطهر امیرالمؤمنین على (ع) به خاک سپردند. از او سه فرزند به یادگار ماند: ۱- سید مرتضى معروف به آیه الله پسندیده از علماى شهر قم. ۲- سید نور الدین که ساکن تهران شد. ۳- سید روح الله که کوچکترین فرزند او بود.
تحصیلات
سید روح الله از همان کودکى تحصیلات خود را آغاز نمود و از زمانى که طفلى خردسال بود، به فراگیرى علوم اهل بیت(ع) پرداخت. در آغاز، معلمى به نام میرزا محمود به خانه مى آمد و او را درس مى داد. پس از آن نزد معلم دیگرى به نام ملا ابوالقاسم رفت. بعد از آن به مدرسه رفت تا از علوم جدید نیز بهره مند گردد.
او مدتى نیز نزد برادر بزرگش آیت الله پسندیده به فراگیرى علوم اسلامى پرداخت. در سال ۱۳۳۹ هجرى در ۱۹ سالگى به اراک رفت تا از حوزه علمیه اراک که در آن زمان زیر نظر حضرت آیت الله شیخ عبد الکریم حائرى یزدى(ره) اداره مى شد بهره مند گردد[۲]. دروس سطح را نزد استاد خود میر سید على یثربى کاشانى به پایان رساند و پس از آن به فراگیرى علم اجتهاد در درس خارج حضرت آیت الله حائرى مشغول شد تا به درجه اجتهاد نائل آمد.
سفر به قم
امام خمینى در سال ۱۳۴۰ هجرى، در سن ۲۰ سالگى همراه استادش حضرت آیت الله حائرى، مؤسس حوزه علمیه قم به شهر قم هجرت کرد.
شخصیت علمى
در سال ۱۳۵۵که حضرت آیت الله عبدالکریم حائرى یزدی وفات نمود، امام خمینى از چهره هاى سرشناس علمى حوزه علمیه قم به شمار مى آمد و در بسیارى از علوم عقلى و نقلى به مراتبى عالى رسیده بود و به دلیل احاطه گسترده ایشان در علوم عقلى و تحقیقات فلسفى، استاد اول فلسفه در حوزه علمیه قم به شمار مى آمد و عهده دار پاسخگویى به شبهات عقلى و ایراداتى که منحرفان به اسلام وارد مى کردند بود. یکى از آن شبهات کتاب اسرار هزار ساله بود که اشکالات فلسفى بر اسلام و تشیع ایراد کرده بود و حضرت امام کتاب کشف الأسرار را در پاسخ آن نگاشت.
تدریس فقه و اصول
امام خمینى درس خارج فقه و اصول خود را در سن ۴۴ سالگى و در سال ۱۳۶۴ هجرى قمرى آغاز نمود، که مصادف با ورود حضرت آیت الله بروجردى به شهر مقدس قم بود. از امتیازات درس ایشان، طرح اشکالات هر مسأله و شرح و بسط کامل مباحث آن و مخلوط نکردن فقه و اصول با مباحث فلسفى بود. دیگر ویژگى درس ایشان، طرح نظریات نو و ابتکارى و تقلید نکردن از علماى سابق بود که در عین احترام و تجلیل خاصى که از آنها به عمل مى آورد، هیچ گاه مقلدانه مطالب علمى را مطرح نمى کرد.
تدریس فلسفه
درس فلسفه ایشان قبل از سال ۱۳۴۸ هجرى قمرى شروع شده بود، یعنى قبل از ۲۸ سالگى، وى در آن زمان در مدرسه دارالشفا سکونت داشت و از اساتید بزرگ فلسفه و حکمت الهى به شمار مى آمد. شاگردان او از چهره هاى فاضل و اندیشمند حوزهى علمیه قم بودند.
تدریس اخلاق و عرفان
از دیگر مجالس درس حضرت امام، درس اخلاق بود. این درس عمومى بود و حتى تجار و بازارى ها و دیگر اقشار جامعه مى توانستند در آن حضور یابند و جمع فراوانى نیز علاوه بر علما و طلاب علوم دینى از تهران براى شرکت در آن حاضر مى شدند. این جلسه دو روز در هفته در روزهاى پنج شنبه و جمعه برگزار مى شد و بسیار مورد حساسیت حکومت رضاشاه قرار گرفت و از حضرت امام خواستند که آن جلسه را تعطیل نماید، اما حضرت امام پاسخ دادند که: من این جلسات را ادامه خواهم داد، مأمورین بیایند و آن را تعطیل کنند.
یکى دیگر از مجالس درس حضرت امام، درس عرفان بود. این درس براى شاگردان خصوصى و مورد اعتماد ایشان دایر مى شد.
مشایخ روایى
امام خمینی(ره) از مشایخ روایى زیر اجازه روایت داشتند: ۱ – شیخ محمدرضا اصفهانى نجفى، آل شیخ محمد تقى اصفهانى، از محدث نورى، از شیخ انصارى. ۲ – سید محسن امین، از سید محمد هاشم موسوى رضوى هندى، از شیخ انصارى. ۳ – شیخ عباس قمى، از محدث نورى، از شیخ انصارى. ۴ – سید ابو القاسم دهکردى اصفهانى، از میرزا محمد هاشم اصفهانى، از شیخ انصارى.[۳]
اساتید
تحولات فکری و سیاسی امام خمینی (ره) در سایه تعالیم اساتید برجسته ای شکل گرفت که با تفسیر نوین از آموزه های اسلامی، زمینه ساز تحولات عظیم در حوزه و جامعه شدند. این اندیشمندان با پرورش شاگردانی آگاه و متعهد، نقش بسزایی در احیای مجدد تفکر اسلامی و شکل گیری انقلاب اسلامی ایفا نمودند. اکنون به معرفی اساتید امام خمینی (ره) می پردازیم:
- عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم
- محمدرضا مسجدشاهی اصفهانی صاحب وقایه الاذهان
- محمدعلی شاه آبادی
- سید ابوالحسن رفیعی قزوینی
- سید علی یثربی کاشانی
- سید محمدتقی خوانساری
- میرزا علی اکبر حکمی یزدی
- میرزا محمدعلی ادیب تهرانی.[۴]
مشهور است که میرزا جواد ملکی تبریزی از اساتید امام خمینی بوده است، اما سید علی خامنه ای از مراجع تقلید شیعه و رهبر جمهوری اسلامی ایران، از قول امام خمینی نقل کرده است که تنها دو جلسه در درس میرزا جواد ملکی تبریزی شرکت کرده و از این که نتوانسته بیش از این در درس وی شرکت کند، افسوس خورده است.[۵]
شاگردان
شاگردان امام خمینی (ره) با ترویج اندیشه های ناب اسلامی و رهبری های سیاسی، نقش محوری در تحقق انقلاب اسلامی و استمرار آن ایفا نمودند. اسامی برخی از آنان از این قرار است:
- شهید آیت الله سید مصطفى خمینى
- شهید آیت الله دکتر مرتضی مطهرى
- شهید آیت الله دکتر سید محمد بهشتى
- آیت الله سید علی حسینی خامنه اى
- حجت الاسلام و المسلمین هاشمى رفسنجانى
- شهید آیت الله دکتر محمد مفتح
- آیت الله یوسف صانعى
- آیت الله محمد فاضل لنکرانى
- آیت الله محمد مؤمن
- آیت الله سید عبدالکریم موسوى اردبیلى
- آیت الله جعفر سبحانى
تألیفات
تالیفات امام خمینی (ره) با موضوعاتی متنوع از فقه و اصول تا فلسفه، عرفان و سیاست، گنجینه ای ارزشمند از اندیشه های اسلامی است که بر نسل های متمادی تاثیر گذاشته است.
- مصباح الهدایه إلى الخلافه و الولایه
- شرح دعاى سحر
- شرح اربعین حدیث
- حاشیه بر فصوص الحکم قیصرى و مصباح الأنس
- حاشیه بر مفتاح الغیب
- أسرار الصلاه یا معراج السالکین
- رساله اى در طلب و اراده
- حاشیه بر رساله شرح حدیث رأس الجالوت قاضى سعید و شرح مستقلى بر حدیث.
- کشف الأسرار
- شرح حدیث جنود عقل و جهل
- آداب الصلاه
- الرسائل
- کتاب البیع
- کتاب الطهاره
- أنوار الهدایه فى التعلیقه على الکفایه
- مناهج الوصول إلى علم الأصول
- رساله فی الاجتهاد و التقلید
- زبده الأحکام
- المکاسب المحرمه
- تحریر الوسیله
- جهاد النفس یا جهاد اکبر
- ولایت فقیه
- تفسیر سورهى حمد
- مناسک حج
- دیوان اشعار
مرجعیت
بعد از وفات حضرت آیت الله بروجردى (ره)، جمع فراوانى از علما و فضلاى حوزه علمیه قم به حضرت امام اصرار نمودند که رساله عملیه ایشان را چاپ نمایند، اما ایشان نپذیرفت. فتاواى ایشان را از حاشیه ایشان بر کتاب وسیله النجاه سید ابوالحسن اصفهانى و حاشیه ایشان بر عروه الوثقى به دست مى آوردند. بعد از وفات حضرت آیت الله حکیم، جمع فراوانى مقلد ایشان شدند.
فعالیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی امام خمینی
سخنرانی امام خمینی علیه شاه در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲
تا پیش از انقلاب اسلامی، نظام حاکم بر ایران سلطنتی مشروطه بود که به دلیل سرپیچی های مداوم دو شاه پهلوی عملا به سلطنتی مطلقه تبدیل شده بود. برنامه های نظام حاکم گاه با مبانی دین اسلام و مذهب تشیع سازگار نبود. این عامل باعث اعتراض متدینان و به ویژه علمای مذهبی به رژیم حاکم شده بود.
اعتراض رسمی و آشکار امام خمینی به نظام سلطنتی با صدور بیانیه ای در سال ۱۳۴۱ش آغاز شد. پس از تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی، نخست در ۱۶ مهر سال ۱۳۴۱ش جلسه ای با حضور امام خمینی و سایر مراجع قم تشکیل شد. که منجر به صدور اعلامیه هایی از سوی علما و شخص امام خمینی گردید.[۶]
در ۱۱ آذر سال ۱۳۴۱ش تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی به دنبال مبارزات پیگیر امام خمینی لغو شد. ایشان، پیامی برای ختم این غائله صادر کرد.
ادامه اعتراضات
۲ بهمن ۱۳۴۱: تحریم رفراندوم غیر قانونی شاه موسوم به «انقلاب سپید» از سوی امام خمینی.[۷]
۲ فروردین ۱۳۴۲: واقعه فیضیه به دست رژیم شاه[۸]
۱۵ خرداد ۱۳۴۲: دستگیری شبانه امام خمینی و قیام مردم در اعتراض به دستگیری ایشان
۴ تیر ۱۳۴۲: انتقال امام از پادگان قصر به سلولی در عشرت آباد
۲۱ فروردین ۱۳۴۳: سخنرانی تاریخی امام خمینی در مسجد اعظم قم پس از آزادی از حبس و حصر
۴ آبان ۱۳۴۳: سخنرانی کوبنده به مناسبت طرح کاپیتولاسیون[۹]
۱۳ آبان ۱۳۴۳: بازداشت و تبعید به ترکیه
۲۱ آبان ۱۳۴۳: انتقال از آنکارا به بورسای ترکیه
۱۳ مهر سال ۱۳۴۴: امام خمینی از ترکیه به بغداد منتقل شد. در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۴۴ از سامرا به کربلا رفت و در روز ۲۳ مهر ۱۳۴۴ وارد نجف شد و بعد از دید و بازدیدهایی که از سوی علما و مراجع نجف انجام شد، در ۲۳ آبان ۱۳۴۴ دروس حوزه خود را شروع کرد.
۱۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ پیام ایشان به مناسبت چهلم شهدای قم
۲ مهر ۱۳۵۷ محاصره منزل امام توسط نیروهای بعثی عراق
۱۰ مهر ۱۳۵۷ هجرت از عراق به سوی کویت
۱۳ مهر ۱۳۵۷ هجرت از عراق به فرانسه
۱۲ بهمن ۱۳۵۷ بازگشت به میهن اسلامی پس از ۱۵ سال تبعید
تاسیس نظام جمهوری اسلامی ایران
سرانجام در ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ حرکت انقلابی مردم ایران به پیروزی رسید و در نظام سلطنتی رسما شکست خورد. چند ماه بعد در فروردین ۱۳۵۸ نظام جمهوری اسلامی به رفراندم گذاشته شد و مدتی بعد، قانون اساسی توسط خبرگان منتخب مردم نوشته و به رأی گذاشته شد. بر اساس این قانون نیز امام خمینی به عنوان رهبر جمهوری اسلامی معرفی شد. ایشان تا پایان عمر یعنی خرداد ماه ۱۳۶۸ رهبری این نظام را بر عهده داشتند.
تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران، تدوین قانون اساسی، مقابله با درگیری های داخلی، فرماندهی جنگ در هشت سال دفاع مقدس، پذیرش صلح با عراق، اصلاح قانون اساسی،… مهمترین مسئولیت های او در طول این ده سال به شمار می رود.
تأسیس شورای نگهبان
پس از همه پرسی قانون اساسی در سال ۱۳۵۸ش، امام خمینی طی حکمی در ۱ اسفند آن سال، شش فقیه را برای عضویت در شورای نگهبان انتخاب کرد. با انتخاب شش حقوقدانِ شورا در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ش توسط نمایندگان مجلس، اولین جلسه این شورا تشکیل شد و این نهاد رسماً کار خود را شروع کرد.[۱۰]
انطباق قوانین با شرع و قانون اساسی،[۱۱] تفسیر قانون اساسی[۱۲] و نظارت بر انتخابات و همه پرسی[۱۳] مهمترین وظایف این شورا است.
تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام
بنابر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی نباید با احکام شرع و قانون اساسی مخالف باشند. تشخیص این سازگاری با شورای نگهبان است. اختلاف های متعدد مجلس و شورای نگهبان باعث شد که امام خمینی به فکر چاره ای برای این معضل باشد. او نخست اعلام کرد که اگر دو سوم نمایندگان تصویب قانونی را لازم بدانند، نظر آنان بر نظر شورای نگهبان مقدم است.[۲۷] [۱۴]اما با بیشتر شدن اختلافات، در ۱۷ بهمن ماه ۱۳۶۶ش دستور تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام را داد.[۱۵]
وظیفه اصلی مجمع، حل اختلاف مجلس شورای اسلامی با شورای نگهبان است[۱۶] و حل معضلات نظام که از راه های عادی قابل حل نیستند،[۱۷] ارائه مشورت به رهبری در تعیین سیاست های کلی نظام[۱۸] و در موارد ارجاعی از سوی رهبر[۱۹]از دیگر وظایف این مجمع است.
روز قدس نماد مبارزه با صهیونیسم
چند ماه بعد از پیروزی انقلاب در ایران، در مرداد ماه سال ۱۳۵۸ه.ش که مصادف با ماه رمضان ۱۳۹۹ه.ق بود، امام خمینی آخرین جمعه ماه رمضان هر سال را به عنوان روز قدس اعلام کرد و از مسلمانان جهان خواست طى مراسمى همبستگى بین المللى خود را در حمایت از حقوق قانونى مردم مسلمان اعلام نمایند.[۲۰]
این روز در تقویم رسمی ایران با نام روز جهانی قدس ثبت شده است. از آن پس همه ساله در آخرین جمعه ماه رمضان، در ایران و کشورهای مختلف راهپیمایی برگزار می شود.
نامه به گورباچف رهبر شوروی
در اولین روز سال ۱۹۸۹ میلادی برابر با ۱۱ دی ۱۳۶۷ش، امام خمینی نامه ای برای میخائیل گورباچف، رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق ارسال کرد. این نامه را هیئتی با عضویت آیت الله عبدالله جوادی آملی و دکتر محمد جواد لاریجانی و خانم مرضیه حدیدچی (دباغ) به گورباچف تحویل داد.
این نامه در شرایطی خطاب به رهبر شوروی سابق نگاشته شده بود که تحلیلگران سیاسی نظاره گر تجدید نظر طلبی و آغاز تحولات دنیای کمونیسم بودند. رهبر انقلاب اسلامی با پیش بینی فروپاشی نظام شوروی سابق نوشته بودند: «از این پس کمونیسم را باید در موزه های تاریخ سیاسی جهان جستجو کرد». همچنین در این نامه ضمن نقد تفکر مادی و دعوت سران کمونیسم به معنویت و توجه به دین، توصیه شده بود که برای شناخت بهتر حقایق دینی دانشمندانی را به قم بفرستند.
برائت از مشرکین
یکی از برنامه هایی که در سفر حج از سوی زائران و حج گزاران ایرانی انجام می شد، مراسمی بود با عنوان برائت از مشرکین. این برنامه عبارت بود از راهپیمایی و سخنرانی علیه آمریکا، رژیم صهیونیسم و برخی دولت های دیگری که علیه نظام جمهوری اسلامی ایران فعالیت می کردند و همه ساله در روز ۷ ذی الحجه در مکه انجام می شد.
فتوای قتل سلمان رشدی
در سال ۱۹۸۸م/ ۱۳۶۷ش کتابی به نام آیات شیطانی منتشر شد که به اعتقاد اکثر مسلمانان، حاوی توهین هایی به پیامبر اسلام (ص) بود. در ۲۵ بهمن ۱۳۶۷ش امام خمینی طی فتوایی نویسنده آن کتاب را به علت توهین به پیامبر اسلام (ص)، مرتد دانسته و حکم اعدام او را صادر کرد.[۲۱]
بعد از مدتی شایع شد که اگر نویسنده کتاب توبه کند حکم قتل او پس گرفته خواهد شد ولی آیت الله خمینی در پاسخ به استفتایی در همین زمینه تاکید کرد که سلمان رشدی (نویسنده کتاب) حتی اگر توبه کند و زاهد زمان هم بشود، حکم او تغییر نخواهد کرد.[۲۲]
برخی از آراء و اندیشه های امام حمینی (ره)
ولایت مطلقه فقیه
امام خمینی نخستین بار در نجف و در درس هایی که بعدها با نام حکومت اسلامی منتشر شده، نظریه ولایت فقیه را مطرح کرد.[۲۳] اساس این نظریه آن است که در اندیشه شیعی، حکومت باید زیر نظر یک مجتهد جامع الشرایط اداره شود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران این نظریه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران گنجانده شد و نظام جمهوری اسلامی بر اساس این نظریه بنیاد نهاده شد.
امام خمینی در سال های پایانی عمر خود نظریه ولایت مطلقه فقیه را مطرح کرد و اختیارات حکومتی فقیه را معادل اختیارات پیامبر اسلام(ص) و امامان(ع) دانست. در این نظریه فقیه می تواند احکام اولیه شرع را نیز بر اساس مصلحت نظام اسلامی به طور موقت تعطیل کند.[۲۴]
نقش زمان و مکان در اجتهاد
امام خمینی در اسفند سال ۱۳۶۷ش پیامی برای حوزه های علمیه صادر کرد که به منشور روحانیت معروف شد. او در بخشی از این پیام، اجتهاد مصطلح در حوزه های علمیه را برای اداره جامعه ناکافی دانست [۲۵]و تاکید کرد که زمان و مکان دو عنصر تعیین کننده در اجتهاد هستند. زمان و مکان باعث تغییر نگاه مجتهد به یک موضوع و در نتیجه تغییر حکم خواهند شد.[۲۶] او پیش تر نیز در نامه ای که به منشور برادری معروف شد، بر ناکافی بودن اجتهاد مصطلح در حوزه ها تصریح کرده بود.[۲۷]
وفات
سرانجام امام خمینى در ۱۴ خرداد سال ۱۳۶۸ هجرى شمسى، مطابق با ۱۸ شوال ۱۴۰۹ هجرى قمرى، پس از عمرى خدمت به اسلام و مبارزه علیه طاغوت، دیده از این دنیا فرو بست و به ملکوت اعلى پیوست. پیکر مطهرش پس از تشییعی بی نظیر در بهشت زهراى تهران و در کنار شهداى انقلاب و جنگ تحمیلى به خاک سپرده شد و هم اکنون حرم مطهرش زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است.
جمع بندی
امام خمینی، فقیه برجسته شیعه و رهبر انقلاب اسلامی ایران، با مبارزات طولانی و مستمر علیه رژیم پهلوی، موفق به پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ شد. ایشان نظام جمهوری اسلامی ایران را بر پایه ولایت فقیه بنیان نهادند و تا پایان عمر خود رهبری این نظام را بر عهده داشتند. نظریه ولایت فقیه، که مهمترین اندیشه سیاسی امام خمینی بود، بر این باور است که در شرایط غیبت امام زمان (عج)، فقیه جامع الشرایط می تواند رهبری جامعه اسلامی را بر عهده گیرد و وظایف حاکم اسلامی را انجام دهد.
پی نوشت ها
[۱] انصاری، حدیث بیداری، ۱۳۷۸ش، ص۱۴-۱۵.
[۲] انصاری، حدیث بیداری، ۱۳۷۸ش، ص۱۶.
[۳] حافظیان، «اجازات حسبیه امام خمینی»، ص۱۸۶.
[۴] «دوران تحصیل امام»، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[۵] «بیانات در دیدار اعضای مجمع عالی حکمت اسلامی»، تارنمای دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای.
[۶] رجبی، زندگی نامه سیاسی امام خمینی، ۱۳۷۸ش، ص۲۲۹.
[۷] «برگی از صحیفه/ تحریم رفراندوم دروغین شاه توسط امام خمینی»، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[۸] رجبی، زندگی نامه سیاسی امام خمینی، ۱۳۷۸ش، ص۲۵۰؛ «مروری بر رخدادهای بهار ۱۳۴۲…»، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[۹] «صوت سخنرانی امام خمینی بمناسبت تصویب کاپیتولاسیون»، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[۱۰] «تأسیس شورای نگهبان به روایت تصاویر ایرنا»، وبسایت شورای نگهبان.
[۱۱] متن کامل قانون اساسی، ۱۳۸۸ش، ص۲۶و۲۷، اصل ۴ و ص۵۵، اصل ۹۶.
[۱۲] متن کامل قانون اساسی، ۱۳۸۸ش، ص۵۶، اصل ۹۸.
[۱۳] متن کامل قانون اساسی، ۱۳۸۸ش، ص۵۶، اصل ۹۹.
[۱۴] امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج ۱۷، ص ۳۲۱.
[۱۵] امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۲۰، ص۴۶۴.
[۱۶] متن کامل قانون اساسی، ۱۳۸۸ش، ص۶۳، اصل ۱۱۲.
[۱۷] متن کامل قانون اساسی، ۱۳۸۸ش، ص۶۲، اصل ۱۱۰.
[۱۸] متن کامل قانون اساسی، ۱۳۸۸ش، ص۶۱، اصل ۱۱۰.
[۱۹] متن کامل قانون اساسی، ۱۳۸۸ش، ص۶۴، اصل ۱۱۲.
[۲۰] امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۹، ص ۲۶۷.
[۲۱] امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۲۱، ص۲۶۳.
[۲۲] امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۲۱، ص۲۶۸.
[۲۳] نگاه کنید به امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۲۱ق، ص۱.
[۲۴] امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۲۰، ص۴۵۲.
[۲۵] امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۲۱، ص۲۹۱.
[۲۶] امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۲۱، ص۲۸۹.
[۲۷] امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۲۱، ص۱۷۷.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، موسوعه الامام الخمینی ۴۵: تعلیفات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الانس، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۳ش.
- انصاری، حمید، حدیث بیداری، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۷۸ش.
- برزگر، علیرضا، «روزشمار زندگی امام خمینی»، در فصلنامه حضور، شماره ۳۴، دی ۱۳۷۹ش، ص۳۰۳.
- «برگی از صحیفه/ تحریم رفراندوم دروغین شاه توسط امام خمینی»، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۱ بهمن ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۷ اسفند ۱۳۹۹.
- «بیانات در دیدار اعضای مجمع عالی حکمت اسلامی»، تارنمای دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای؛ تاریخ درج مطلب: ۲۳ بهمن ۱۳۹۱، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۳۹۸.
- «پایان نامه ها/پایان نامه های دانشجویی»، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تاریخ بازدید: ۱۴ شهریور ۱۳۹۹.
- «تأسیس شورای نگهبان به روایت تصاویر ایرنا»، وبسایت شورای نگهبان، درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۳۹۴ش، بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۰ش.
- «تصویر امام (ره) در تلویزیون و سینما…»، خبرگزاری جام جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۳۹۴، تاریخ بازدید: ۸ شهریور ۱۳۹۹.
- ثقفی، علی، بانوی انقلاب، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول ۱۳۹۴ش
- حافظیان، ابوالفضل، «اجازات حسبیه امام خمینی»، در فصلنامه حکومت اسلامی، شماره۱۲، ۱۳۷۸ش.
- خسروپناه، عبدالحسین و دیگران، منظومه فکری امام خمینی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- «دوران تحصیل امام»، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ تیر ۱۳۹۱، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۳۹۹.
- رجبی، محمدحسن، زندگینامه سیاسی امام خمینی: از آغاز تا تبعید، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- «زندگینامه: غلامرضا رضوانی خمینی (۱۳۰۹ – ۱۳۹۲)»، سایت روزنامه همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ اردیبهشت ۱۳۹۲، تاریخ بازدید:۱۸ مرداد ۱۳۹۹.
- «صوت سخنرانی امام خمینی بمناسبت تصویب کاپیتولاسیون»، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تاریخ بازدید: ۷ اسفند ۱۳۹۹.
- «فهرست تألیفات امام خمینی»، پرتال پژوهشی و اطلاع‌رسانی مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تاریخ بازدید: ۶ شهریور ۱۳۹۹.
- «مروری بر رخدادهای بهار ۱۳۴۲/ روزهای سرکوب و قیام»، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲، تاریخ بازدید: ۷ اسفند ۱۳۹۹.
- «فهرست مجموعه آثار خاطره گروه تاریخ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی» پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، تاریخ بازدید: ۸ شهریور ۱۳۹۹.
- «فیلم مستند امام روح الله / تمام قسمت ها / جامع ترین اثر مستند پیرامون زندگی پربار روح خدا از ولادت تا عروج / لینک مستقیم دانلود»، آرشیو مستند و سخنرانی مبین مدیا، تاریخ درج مطلب: ۵ فوریه ۱۶/۲۰۱۴ بهمن ۱۳۹۲، تاریخ بازدید: ۸ شهریور ۱۳۹۹.
- «کتابشناسی در سایه آفتاب»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۸ شهریور ۱۳۹۹.
- «کتاب ۲۲ جلدی «سیر مبارزات یاران امام (ره) در آیینه اسناد ساواک منتشر شد»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۱ بهمن ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۳۹۹.
- «ناگفته هایی از مراسم خاکسپاری امام»، سایت تابناک، مصاحبه با سرداد خسرو عروج، تاریخ درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۳۹۱، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد ۱۳۹۶.
- «ویرایش جدید مجموعه “پا به پای آفتاب” در ۸ جلد منتشر می‌شود»، خبرگزاری کتاب ایران. تاریخ درج مطلب: ۱۱ اسفند ۱۳۸۷، تاریخ بازدید: ۸ شهریور ۱۳۹۹.
- متن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، انتشارات بین المللی الهدی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
منبع اقتباس: مقاله سید روح الله موسوی خمینی، سایت ویکی شیعه
