التفسير لكتاب الله المنير

زمان مطالعه: 4 دقیقه

توسط: رحمت الله ضیایی

10:51 ق.ظ

4 نظر

« التفسير لكتاب الله المنير» از آثار محمد كرمى به زبان عربى است. نام ديگر آن« التفسير المنير» مى‏باشد.

كتاب در 8 مجلد، شامل تمام قرآن، به ترتيب سوره‏هاست. يكى از تفاسير فشرده و از نظر نثر مخصوص به خود است. روش مفسر، تحليلى و بيانى است. بدون اينكه بخواهد بحث‏هاى ادبى، لغوى و قرائت را مطرح كند. نگرش مفسر به مباحث قرآن، نگرشى اجتماعى و اخلاقى است. به جنبه‏هاى عقلى و فلسفى نيز توجه دارد.

انگيزه‏

مفسر در مقدمه اجمالى خود بر تفسيرش، انگيزه خود را ارائه مباحثى در جهت بيان و تثبيت روشى در زندگى فردى و اجتماعى كه مطابق با روش قرآن باشد مى داند. بدين جهت محور مطالب تفسير را، زندگى اجتماعى انسان قرار داده است و بقيه مباحث را در حاشيه آن مى‏داند.

روش تفسير

روش مفسر در مطرح كردن مباحث بدين طريق است كه در سوره‏ها پس از ارائه اطلاعات كلى مانند نام سوره، محل نزول، عدد آيات، بيان فضل آن سوره، آيه به آيه به پيش مى‏رود، پس از ذكر آيه به موضوعى خاص مناسب با آن مى‏پردازد، در صورت داشتن اسباب نزول آن را ذكر كرده، و به توضيح چارچوب كلى آيه و شرح بيانى مختصرى از آن، اهتمام مى‏ورزد.

ايشان بر لغات خاص آيه كه داراى معانى محورى است تكيه كرده در صورت اغماض به شرح لغوى آن همت مى‏گمارد و محورى جهت توضيح و تبيين آن آيه مى‏گردد. مولف بدون در نظر گرفتن نكات ادبى، بلاغى و قرائتى، به شرح پيام و دعوت آيه و نكات حياتى آن در زندگى فردى و اجتماعى انسان، مى‏پردازد.

در آيات احكام، به شكل مختصر به ديدگاه شيعه درباره آن آيه و حكم مستنبط از آن و ذكر موارد خلاف بين شيعه و اهل سنت( بدون تعصب يا برخورد توهين آميز) مى پردازد. به عنوان نمونه، ذيل آيه 6 سوره مائده:«…فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الى المرافق…»و سوره نساء آيه 24:«و المحصنت من النساء…»دو بحث وضو و جواز متعه را بيان مى‏كند. در اين بخش به آيات ناسخ و منسوخ نيز اشاره مى‏كند. مانند ج 1 ص 320 كه به احكام مربوط به زوجه بعد از وفات همسر مى پردازد.

در مسائل عقيدتى و كلامى نيز ديدگاه شيعه مورد نظر اوست. و در مسائل امامت، عصمت، الامر بين الامرين در جبر و اختيار، توحيد، رؤيت خداوند و موارد ديگر تبيين‏گر آن اعتقاد مى‏باشد.

به عنوان نمونه ذيل آيه 148 سوره انعام‏«سيقول الذين اشركوا لو شاء الله ما اشركنا»در جلد سوم تفسير ص 245 مسئله جبر و اختيار را مطرح و ديدگاه شيعه را تبيين و اختيار مى‏نمايد.

موضع مفسر در برابر اخبار اسرائيليات، اجتناب از نقل آنهاست. ايشان مطالبى كه به نوعى توهين به انبياء و ملائكه محسوب مى‏گردد را رد نموده واخبارى كه با آيه سازگار نباشد را توجيه و تأويل مى‏كند مانند ج 1 صفحه 125 در قصه هاروت و ماروت و آنچه به حضرت سليمان( ع) نسبت داده شده است.

گاهى نيز در پايان توضيحات، خلاصه بحث را ارائه مى‏دهد و با تحت عنوان نكات استفاده شده از آيات به تلخيص آن مى‏پردازد. در مقدمه و لابلاى تفسير به منابع اقوال و اخبار و آثار اشاره ندارد.

ديدگاه تبيينى ايشان سبب شده كه بحثهاى موضوعى فراوانى را لابلاى توضيح آيات مطرح نمايد. كه در فهرستهاى موضوعات كتاب نمايان است. از آن جمله‏اند مباحث عقايدى ذيل سوره توحيد جلد 8 ص 298، شامل: العقيدة فى القرآن:

1- اثبات الصانع، توحيد الصانع، صفات الصانع و منها العدل؛

2- النبوات العامة و خصوصية الاسلام و علو رتبة نبيه؛

3- الوصاية و الامامة و بحث در آيه انذار، آيه تطهير، غدير، آيه مباهله، حديث كساء، حديث ثقلين، حديث منزلت؛

4- بحث معاد شامل معاد جسمانى، حساب و عتاب و ثواب و…

مقدمه و خاتمه تفسير

مفسر مقدمه‏اى كوتاه در زمينه مباحث علوم قرآنى و بحثهاى تمهيدى تفسير نگاشته و درباره جايگاه رفيع قرآن، مقايسه آن با كلام عربى انسانها، كلمات، شيوه تركيب جملات، اسلوب بيان، سبك استدلال، برهان، ارشادات و موعظه‏ها، نظم و تقرير، حكمتها، تاريخ و سير آن، سخن گفته است. همچنين درباره نزول و ويژگى سوره‏هاى مكى و مدنى اشاره دارد.

ايشان در انتهاى تفسير به عنوان خاتمه( صفحه 332 ج 8 به بعد) بحثى درباره« مضامين قرآن مجيد» و بيان مهمترين اهداف قرآن، ارائه مى‏دهند و در آن 4 هدف اساسى را مطرح مى‏كنند:

1- اثبات صانع و تحقق روز قيامت؛

2- بيان سيره انبياء به عنوان سيره متقن، معقول و معتدل؛

3- تربيت انسانها و رشد دادن اخلاق فاضله؛

4- بيان احكام و قوانين شرعى جهت اداره جامعه.

پس از آن به بررسى برخى اشكالات مطرح شده درباره قرآن، پرداخته و در صدد پاسخگويى به آنها برمى‏آيد. اشكالاتى از قبيل:

الف) مجمع بودن قرآن و مشكل شدن فهم آن؛

ب) تكرار زياد ذكر بهشت و نعمتهاى آن و جهنم و عذابهاى آن؛

ج) تكرار زياد قصص انبياء با عبارات مشابه؛

د) اشكال بر بحث جهاد، قتل كفار و مشركين، سفك دماء و…

سپس بحثهايى درباره 1- دين؛ 2- انشعاب مسلمين؛ 3- دورى مردم اين عصر از دين؛ 4- وظيفه انسان عاقل آزاد متدين در دنياى امروز مطرح مى‏كند. در اين بخش از بحثهاى اجتماعى به بررسى وضعيت قرن 20 از نظر فساد و فحشاء، قتل و جنگ، تمدن غربى، وظيفه فرد مسلمان، علما و فقه اسلامى، جنگ ايران و عراق و دشمنى امريكا، مى‏پردازد. و در نهايت خلاصه‏اى از شرح حال خود را بيان مى‏دارد.

تدوين اين تفسير در 5 ربيع الاول سال 1401 ق پايان يافته است.